Tổn thương dây chằng chéo

Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA.

Chấn thương dây chằng đầu gối có thể gây đau, mất ổn định và ảnh hưởng đến các hoạt động sinh hoạt, thể thao và lao động hằng ngày. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng khác nhau của chấn thương, dây chằng có thể bị rách một phần đến đứt hoàn toàn. Phát hiện và điều trị sớm để ngăn chặn các biến chứng liên quan.

1. Các chấn thương dây chằng đầu gối thường gặp và nguyên nhân

Chấn thương dây chằng đầu gối được phân loại theo 3 mức độ đó là: Độ 1 (nhẹ), độ 2 (trung bình), độ 3 (nặng) ^{[1] [2]}. Bảng dưới đây sẽ mô tả cụ thể về đặc điểm của từng mức độ.

Mức độ phân loại	Đặc điểm
Độ 1	Chấn thương dây chằng đầu gối độ 1 là bong gân nhẹ, dây chằng bị căng quá mức hoặc chỉ bị rách nhẹ. Người bệnh sẽ ít bị đau, sưng hoặc bầm tím khi bị căng đầu gối. Người bệnh vẫn có thể dồn trọng lượng cơ thể lên chân bị chấn thương dây chằng đầu gối và có thể uốn cong đầu gối.
Độ 2	Dây chằng có vết rách một phần nhỏ. Dấu hiệu thường gặp bao gồm: Bầm tím, sưng tấy và một số cơn đau. Người bệnh sẽ gặp khó khăn khi dồn trọng lượng lên chân hoặc gập đầu gối.
Độ 3	Dây chằng đầu gối bị rách hoặc đứt hoàn toàn. Chấn thương độ 3 thường liên quan đến nhiều hơn một dây chằng đầu gối. Phần đầu gối sẽ bị bầm tím, sưng tấy và đau đớn dữ dội. Người bệnh sẽ không thể dồn trọng lượng lên chân hoặc uốn cong đầu gối.

Đầu gối có cấu tạo khớp phức tạp với bốn dây chằng chính. Mỗi dây đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và hỗ trợ chuyển động. Chấn thương dây chằng đầu gối thường được chia thành 4 loại đó là: chấn thương dây chằng chéo trước (ACL) ^[3], chéo sau (PLC) ^[1], bên trong gối (MCL) ^[4] và bên ngoài gối (LCL) ^[5]. Cụ thể như sau:

1.1. Chấn thương dây chằng chéo trước (ACL)

Chấn thương dây chằng chéo trước (ACL) là tình trạng dây chằng bị tổn thương phổ biến nhất ở đầu gối, chiếm gần một nửa số ca chấn thương liên quan với tỉ lệ là 64% các chấn thương đầu gối trong các môn thể thao cắt và xoay ^[6] ví dụ như ở các cầu thủ bóng đá và bóng rổ. Theo nghiên cứu, tỷ lệ rách ACL là 3,2% đối với nam và 3,5% đối với nữ khi cả 2 giới cùng tham gia các môn thể thao giống nhau ^[7].

Chấn thương ACL có ba cơ chế chính, bao gồm:

• Chấn thương do tiếp xúc trực tiếp xảy ra khi một người hoặc vật thể đập trực tiếp vào đầu gối.
• Chấn thương tiếp xúc gián tiếp xảy ra khi một người hoặc vật thể va vào một bộ phận của cơ thể không phải là đầu gối, gây ra lực quá mức truyền qua đầu gối (chẳng hạn như một cú đánh trực tiếp vào đùi, dịch xương đùi ra sau so với xương chày), dẫn đến lỗi ACL.
• Chấn thương không tiếp xúc xảy ra khi lực giảm tốc hoặc thay đổi hướng (trục) tác dụng lên đầu gối nhưng thường bao gồm việc tác động thần kinh cơ không đúng lúc lên các cấu trúc xung quanh đầu gối. Điều này gây ra sự dịch chuyển của xương chày lên xương đùi, dẫn đến suy ACL. Cơ chế này chiếm 60% – 70% chấn thương ACL ^[6].

Nguyên nhân: 

Dây chằng chéo trước (ACL) có thể bị thương hoặc rách theo nhiều cách khác nhau. Cơ chế phổ biến nhất là động tác xoay hoặc dừng đột ngột trong hoạt động thể thao, thường thấy trong bóng rổ (28%) và bóng đá (36%). Ngoài ra, dây chằng cũng có thể bị rách do chấn thương khi làm việc hoặc tai nạn ô tô ^[8].

1.2. Chấn thương dây chằng chéo sau (PCL)

Theo nghiên cứu của Bệnh viện Maria Amélia Line, chấn thương dây chằng chéo sau (PCL) chiếm 15,3% các chấn thương dây chằng đầu gối. Những chấn thương này hiếm khi xảy ra đơn lẻ và có tới 84,7% trường hợp chấn thương PCL xảy ra kết hợp với các vết rách dây chằng khác ^[1].

Trong đó, số lượng lớn nhất liên quan đến dây chằng chéo trước (ACL) là 48,2%, tiếp theo là dây chằng bên (LCL/PLC) (22,4 %). Tỷ lệ chấn thương cả hai dây chằng chéo không phối hợp với dây chằng ngoại biên hoặc có trật khớp rõ ràng là 7,1%.

Trong thể thao, cơ chế hình thành vết rách PCL là một tác động mạnh trực tiếp vào xương chày trước hoặc ngã khuỵu gối với bàn chân ở tư thế gập lòng bàn chân. Các cơ chế không tiếp xúc, chẳng hạn như gấp hoặc duỗi quá mức, ít phổ biến hơn.

Nguyên nhân:

Chấn thương dây chằng chéo sau (PCL) thường xảy ra khi đầu gối bị duỗi quá mức, như trong trường hợp tiếp đất một cách không ổn định sau khi nhảy. Ngoài ra, PCL cũng có thể bị tổn thương khi có một lực tác động mạnh vào đầu gối, như trong trường hợp ngã mạnh khi đầu gối đang cong.

Theo nghiên cứu, nguyên nhân phổ biến nhất gây chấn thương PCL là tai nạn giao thông (45%) và chấn thương thể thao (40%). Trong đó, cơ chế chấn thương thường gặp nhất là tai nạn xe máy (28%) và chấn thương bóng đá (25%). Hầu hết các chấn thương PCL xảy ra cùng với các chấn thương dây chằng khác thường là chấn thương đầu gối nghiêm trọng ^[1].

>>> Có thể bạn quan tâm: 25+ bài tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng chéo sau

1.3. Chấn thương dây chằng bên trong gối (MCL)

Trong một nghiên cứu quan sát kéo dài 10 năm ở các vận động viên, người ta thấy rằng vết rách MCL chiếm 7,9% tổng số ca chấn thương đầu gối. Đây là một chấn thương phổ biến trong các môn thể thao phổ biến, chẳng hạn như bóng đá, trượt tuyết hoặc khúc côn cầu trên băng,…

Chấn thương MCL xảy ra phổ biến ở các vận động viên, những người trẻ tuổi và năng động khi tham gia các môn thể thao. Tỷ lệ mắc thương tích MCL hàng năm được báo cáo là 0,24 – 7,3 trên 1.000 người với tỷ lệ nam/nữ là 2:1 ^[8].

Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ (AMA) đã phân loại chấn thương MCL thành ba cấp độ ^[9]:

• Chấn thương độ I: Liên quan đến một số sợi dẫn đến đau cục bộ nhưng không mất ổn định.
• Chấn thương độ 2: Là sự đứt gãy của nhiều sợi hơn, đau toàn thân hơn nhưng vẫn không mất ổn định.
• Chấn thương độ 3: Là tình trạng đứt gãy hoàn toàn của dây chằng đầu gối trong, dẫn đến mất ổn định.

Nguyên nhân:

Chấn thương dây chằng đầu gối bên trong thường xảy ra do bị va đập vào đầu gối, do uốn cong hoặc vặn khớp quá mạnh hoặc do thay đổi đột ngột về hướng hoặc tốc độ, khiến dây chằng bị căng và rách ^[10]. Sự hao mòn của dây chằng theo thời gian do căng thẳng và áp lực lặp đi lặp lại, chẳng hạn như nâng vật nặng, cũng có thể gây thương tích cho MCL.

Tương tự như các chấn thương đầu gối khác, chấn thương MCL có thể xảy ra riêng biệt nhưng phổ biến hơn sẽ xảy ra cùng với chấn thương ở các cấu trúc đầu gối khác.

1.4. Chấn thương dây chằng gối bên ngoài (LCL)

Chấn thương LCL là một loại hiếm gặp ở bệnh nhân ở mọi lứa tuổi. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chấn thương dây chằng bên (LCL) ít phổ biến hơn nhiều so với các loại còn lại, chỉ chiếm 1,1% tổng số trường hợp chấn thương đầu gối. ^[11] Mặc dù có rất ít nghiên cứu được hoàn thành về các chấn thương LCL riêng lẻ, nhưng các báo cáo cho thấy giới tính nữ, các môn thể thao có tính tiếp xúc cao và các môn thể thao đòi hỏi phải xoay và nhảy tốc độ cao sẽ làm tăng khả năng chấn thương.

Nguyên nhân:

Chấn thương dây chằng đầu gối bên (LCL) thường do áp lực hoặc chấn thương đẩy khớp gối từ bên trong, dẫn đến căng thẳng ở phần bên ngoài của khớp.

2. Dấu hiệu chấn thương dây chằng đầu gối

Chấn thương dây chằng đầu gối có thể gây đau đớn và suy nhược, ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày hoặc tham gia thể thao. Do đó, việc nhận biết được các dấu hiệu và triệu chứng liên quan là biện pháp vô cùng cần thiết để phát hiện, điều trị bệnh sớm và ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm.

Các dấu hiệu và triệu chứng của chấn thương dây chằng đầu gối thường bao gồm:

• Đầu gối sưng lên, bầm tím.
• Đầu gối có thể cảm thấy cứng, đau hoặc mềm dọc theo mép ngoài.
• Không có khả năng chịu trọng lượng ở chân (mặc dù một số bị đau ít hoặc không đau).
• Đau đầu gối, gặp khó khăn khi đi lại và gần như không thể vận động mạnh như bình thường.
• Tiếng “bốp” hoặc cảm giác bốp ở đầu gối lúc bị chấn thương.
• Teo cơ, khiến khớp gối yếu dần.
• Đầu gối có thể bị cứng hoặc khớp có thể bị khóa hoặc kẹt khi bạn di chuyển.

3. Biến chứng của chấn thương dây chằng đầu gối 

Khi bị chấn thương dây chằng đầu gối, điều dễ dàng nhận thấy đó là chúng gây ảnh hưởng đến khả năng vận động của khớp gối, người bệnh rất khó khăn khi di chuyển và sinh hoạt hằng ngày. Không những vậy, chấn thương này còn có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng khác.

Đối với các trường hợp rách cấp độ 1 và 2, đầu gối vẫn có khả năng tự lành vì dây chằng lúc này vẫn còn nguyên vẹn ^[12]. Trường hợp rách cấp độ 3 là dây chằng đứt hoàn toàn nên khả năng tự lành vết thương sẽ kém hơn. Trong số 4 loại dây chằng đầu gối, vết rách đáng kể của ACL, PCL hoặc LCL có nhiều khả năng phải phẫu thuật hơn nếu người bệnh có dự định quay lại chơi các môn thể thao đòi hỏi phải vặn và xoay nhiều. MCL là dây chằng đầu gối ổn định nhất vì nó bám vào xương trong suốt quá trình hoạt động, do đó chấn thương dây chằng này hiếm khi cần phải can thiệp phẫu thuật.

Nếu bệnh nhân không được phát hiện và điều trị kịp thời thì chấn thương dây chằng đầu gối có thể dẫn các biến chứng nguy hiểm sau:

Tổn thương sụn chêm

Sụn chêm là phần bao bọc ngoài cùng của lớp xương chày và ổ khớp gối, giúp liên kết ở các đầu xương lỏng lẻo. Chấn thương dây chằng đầu gối có thể khiến mâm chày di động, gây chèn ép sụn chêm, dẫn tới biến dạng hoặc rách. Bề mặt sụn không còn trơn mà có rãnh vỡ, khi vận động gây ra ma sát, từ đó gây đau.

Theo nghiên cứu của Sagar Venkataraman và cộng sự, tổn thương sụn chêm xảy ra 77% số trường hợp có tổn thương ACL dai dẳng ^[13]. So với chấn thương sụn chêm bên, tỷ lệ chấn thương sụn chêm giữa liên quan đến rách ACL mãn tính cao hơn. So với sừng trước và thân sụn chêm trong, phần lớn vết rách sụn chêm trong được tìm thấy ở sừng sau.

Thoái hóa khớp gối

Viêm xương khớp đầu gối (OA), còn được gọi là bệnh thoái hóa khớp gối, thường là kết quả của sự hao mòn và mất dần sụn khớp. Viêm xương khớp thường là một bệnh tiến triển và cuối cùng có thể dẫn đến tàn tật.

Các nghiên cứu được đánh giá cao nhất cho thấy tỷ lệ viêm xương khớp đầu gối thấp ở những người bị chấn thương dây chằng chéo trước đơn độc (0% -13%) và tỷ lệ viêm xương khớp gối cao hơn ở những người bị chấn thương kết hợp (21% – 48%) ^[14]. 

Trong một nghiên cứu được đăng tải trên ScienceDirect, chấn thương dây chằng đầu gối là yếu tố nguy cơ gây viêm xương khớp đầu gối (OA) với 50% số người mắc bệnh viêm khớp 10 – 15 năm sau chấn thương ngay cả khi dây chằng đã được phẫu thuật sửa chữa ^[15].

4. Phương pháp chẩn đoán chấn thương dây chằng đầu gối

Chẩn đoán đúng chấn thương dây chằng đầu gối là bước quan trọng đầu tiên để giải quyết những chấn thương này một cách hiệu quả. Các phương pháp được sử dụng để chẩn đoán chấn thương dây chằng đầu gối hiện nay bao gồm:

Chụp X – quang

Chụp – quang thường không góp phần chẩn đoán chấn thương ACL, nhưng là một phương pháp chẩn đoán bắt buộc để loại trừ các tổn thương cấu trúc liên quan như gãy xương hoặc các chấn thương xương liên quan khác hoặc có thể cho thấy bằng chứng tràn dịch ^[3].

Siêu âm cơ xương khớp

Siêu âm là một phương pháp hình ảnh không xâm lấn được sử dụng để đánh giá hệ thống cơ xương. Phương pháp này có thể cung cấp thông tin hữu ích về mặt lâm sàng với một loạt các tình trạng bệnh lý ảnh hưởng đến các thành phần của khớp gối, bao gồm gân, dây chằng, cơ, khoang hoạt dịch, sụn khớp và các mô mềm xung quanh ^[16].

Siêu âm là một công cụ quan trọng trong lĩnh vực y học với nhiều ưu và nhược điểm riêng biệt. Trong số những ưu điểm của siêu âm, có thể kể đến chi phí thấp so với các phương pháp hình ảnh khác như MRI hay CT scanner. Khả năng di động của thiết bị siêu âm cũng là một điểm lợi thế, cho phép nó được sử dụng trực tiếp tại giường bệnh hoặc trong các phòng khám y tế. Sự đánh giá theo thời gian thực của siêu âm cũng là một điểm mạnh, giúp bác sĩ có thể quan sát và đánh giá trực tiếp các cấu trúc bên trong cơ thể.

Tuy nhiên, nhược điểm chính của siêu âm là sự phụ thuộc lớn vào kỹ năng và kinh nghiệm của người vận hành. Để thực hiện một quá trình siêu âm hiệu quả, người thực hiện cần phải được đào tạo với thiết bị có độ phân giải cao phù hợp. Điều này có nghĩa là việc đào tạo và duy trì kỹ năng của nhân viên y tế là rất quan trọng để đảm bảo chất lượng hình ảnh và chính xác của quá trình siêu âm ^[16].

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Theo NCBI, chụp cộng hưởng từ (MRI) là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán chấn thương dây chằng đầu gối với độ nhạy 86% và độ đặc hiệu 95%. Chuỗi trọng số T1 và T2 theo trục ngang và dọc có độ nhạy và độ đặc hiệu cao nhất đối với tổn thương LCL (khoảng 90%) ^[17].

Do độ tương phản mô mềm vượt trội và tránh bức xạ ion hóa có hại, MRI đã trở thành phương thức hình ảnh quan trọng nhất để nhận biết sớm các khiếm khuyết cấu trúc của khớp gối. Đánh giá này nhằm mục đích tìm hiểu sự xuất hiện MRI của các cấu trúc dây chằng đầu gối liên quan đến sự mất ổn định của đầu gối và xem xét các mô hình phổ biến của cơ học đầu gối bị thay đổi dẫn đến suy dây chằng.

5. Phương pháp điều trị chấn thương dây chằng đầu gối

Giãn dây chằng đầu gối là một chấn thương phổ biến và có thể gây ra biến chứng. Tuy nhiên, nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách, người bệnh vẫn có thể hy vọng vào việc phục hồi chức năng và cải thiện triệu chứng sau một khoảng thời gian nhất định.

Thông thường, thời gian lành vết rách của các dây chằng đầu gối cũng khác nhau tùy thuộc vào mức độ tổn thương ^[12]:

• Vết rách cấp độ 1 thường mất khoảng 4 đến 6 tuần để lành.
• Vết rách cấp độ 2 có thể mất từ 6 đến 10 tuần để hồi phục.
• Vết rách cấp độ 3 thường đòi hỏi phẫu thuật và cần mất từ 9 đến 12 tháng để phục hồi chức năng sau phẫu thuật trước khi có thể trở lại hoạt động bình thường.

Tuy nhiên, trên thực tế, mỗi dây chằng đầu gối có những tính chất và cấu trúc riêng, dẫn đến thời gian lành và phương pháp phục hồi chức năng có thể khác nhau. Điều này cũng yêu cầu sự tiếp cận cá nhân hóa trong việc điều trị và phục hồi chức năng sau chấn thương dây chằng đầu gối.

Các phương pháp điều trị chấn thương dây chằng đầu gối có thể khác nhau tùy theo dây chằng cụ thể bị thương và mức độ nghiêm trọng của chấn thương. Hầu hết các loại chấn thương nhẹ đều có thể được điều trị bằng các phương pháp không phẫu thuật như nghỉ ngơi, vật lý trị liệu, nẹp,… Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể được chỉ định can thiệp phẫu thuật, đặc biệt đối với những chấn thương nặng.

5.1. Phương pháp điều trị không xâm lấn

Ở giai đoạn cấp tính, tất cả các mức độ chấn thương đều có thể được điều trị bằng cách nghỉ ngơi, sử dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAID), áp dụng chườm đá để giảm viêm và đau… ^[18] Thông thường, điều trị không phẫu thuật là phương pháp điều trị phù hợp cho đối tượng có cả 3 mức độ tổn thương dây chằng chéo là độ 1, độ 2, độ 3:

Sử dụng thuốc giảm đau chống viêm

Các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) như aspirin, ibuprofen hoặc naproxen (Naproxen) được sử dụng để giảm đau và sưng tại vùng dây chằng đầu gối bị chấn thương.

Nén đầu gối

Theo WebMD, người bệnh chấn thương dây chằng đầu gối có thể sử dụng các biện pháp như quấn băng thun, dây đai hoặc tay áo xung quanh đầu gối để tạo áp lực và nén ^[19]. Điều này giúp kiểm soát tình trạng sưng tấy và giảm cảm giác đau ở vùng chấn thương.

Kê cao đầu gối

Để giúp giảm áp lực và căng thẳng đặt lên khớp gối khi bị chấn thương, người bệnh nên kê cao đầu gối khi ngồi hoặc nằm ^[20]. Biện pháp này có thể giúp giảm đau và sưng, đặc biệt là khi người bệnh nằm hoặc ngồi trong thời gian dài.

Đeo nẹp đầu gối

Việc sử dụng nẹp đầu gối có thể cung cấp sự ổn định bổ sung cho khớp gối và hỗ trợ cơ dây chằng xung quanh nó ^[20]. Ngoài ra, nẹp đầu gối còn giúp kiểm soát chuyển động không mong muốn tại khớp gối, điều này có thể đặc biệt quan trọng trong quá trình phục hồi và ngăn chặn những chuyển động có thể gây tổn thương thêm cho dây chằng và các cấu trúc xung quanh.

Liệu pháp Laser

Trị liệu bằng Laser là phương pháp điều trị chấn thương dây chằng đầu gối không xâm lấn sử dụng các bước sóng ánh sáng để kích thích hoạt động của tế bào, giảm viêm và thúc đẩy quá trình sửa chữa dây chằng ^[21].

Với Laser, năng lượng ánh sáng sẽ xuyên qua da và đến các tế bào bị tổn thương, gây ra những thay đổi sinh hóa giúp thúc đẩy quá trình lành vết thương. Quá trình này được gọi là điều chế quang sinh học. Không giống như các thủ tục phẫu thuật, liệu pháp Laser không cần phải rạch hoặc gây mê, khiến phương pháp này trở thành một lựa chọn không gây đau đớn cho bệnh nhân và và giảm thời gian phục hồi.

Vật lý trị liệu

Một trong những phương pháp hỗ trợ điều trị chấn thương dây chằng đầu gối hiệu quả là vật lý trị liệu. Bác sĩ sẽ đề xuất cho bệnh nhân các bài tập phục hồi giãn dây chằng đầu gối nhằm củng cố khớp gối, tăng cường sức khỏe của cơ bắp và khắc phục tình trạng teo cơ. Mỗi bài tập sẽ được cá nhân hóa dành riêng cho từng bệnh nhân, nhằm cải thiện và hỗ trợ quá trình phục hồi của khớp gối dựa trên tình trạng cụ thể của họ. Phương pháp này được chứng minh là hiệu quả trong việc giảm đau, giảm sưng viêm, duy trì và tăng cường phạm vi vận động của khớp, cũng như tăng cường sức mạnh của cơ bắp.

Để biết chính xác nên đề xuất bài tập nào, bệnh nhân sẽ được các bác sĩ chuyên môn thăm khám kỹ lưỡng, xác định rõ mặt bệnh, thời gian bệnh và các triệu chứng cụ thể. Từ đó sẽ có những phác đồ điều trị riêng biệt theo thể trạng bệnh của mỗi người.

Với tiêu chí sức khỏe là vàng, Myrehab Matsuoka là một trong những đơn vị tiên phong phát triển các bài tập vận động trị liệu trong lĩnh vực PHCN tại Việt Nam. Trung tâm được trang bị hệ thống máy vật lý trị liệu cao cấp và hiện đại bậc nhất trên thị trường hiện nay như: Máy xung kích, máy sóng ngắn, máy laser công suất cao, máy siêu âm cùng hệ thống máy tập đến từ các nước tiên tiến trên thế giới. Đồng hành cùng người bệnh trong hành trình phục hồi tại Myrehab Matsuoka đó là sự tư vấn và hỗ trợ kịp thời từ đội ngũ y bác sĩ, giáo sư đầu ngành, kỹ thuật viên lành nghề chuyên ngành phục hồi chức năng.

Băng dán Kinesio

Băng dán Kinesio được thiết kế mô phỏng độ đàn hồi của da và thường được sử dụng để điều trị và phòng ngừa các chấn thương trong lĩnh vực thể thao chuyên nghiệp, bao gồm cả chấn thương dây chằng đầu gối. Ngoài ra, băng dán Kinesio cũng được sử dụng như một phương tiện hỗ trợ trong quá trình điều trị vật lý trị liệu và phục hồi chức năng. Nó giúp giảm đau, giảm viêm, tăng cường tuần hoàn máu và phạm vi vận động của khớp, đồng thời kích thích quá trình tự chữa lành của cơ thể.

Liệu pháp sóng xung kích

Trị liệu với sóng xung kích (Shockwave) là một trong những biện pháp giảm đau, trị liệu hiệu quả, được sử dụng phổ biến trong vật lý trị liệu. Liệu pháp sóng xung kích là phương pháp điều trị không xâm lấn, kích thích quá trình chữa lành tự nhiên của cơ thể. Nó có thể giảm đau và thúc đẩy quá trình lành vết thương ở gân, dây chằng và các mô mềm khác.

Liệu pháp sóng xung kích được liệt kê là một trong những liệu pháp sinh học điều trị chấn thương gân khớp gối. Các nghiên cứu trước đây đã báo cáo rằng liệu pháp sóng xung kích ngoại cơ thể (ESWT) có lợi trong việc tạo ra sự phát triển của quá trình tân tạo mạch và cải thiện việc cung cấp máu tại điểm nối xương – gân, thúc đẩy sửa chữa mô, điều hòa lại các yếu tố tăng trưởng tạo mạch và tạo xương ^[22].

Liệu pháp sóng ngắn

Sóng ngắn (Shortwave) là một phương pháp trị liệu kích thích dây thần kinh vận động và cảm giác. Sóng ngắn được phân loại là liệu pháp nhiệt sâu, không chỉ có thể cải thiện lưu thông máu mà còn thúc đẩy quá trình chữa lành các mô. Vì vậy, nó thường được sử dụng để điều trị tình trạng co rút của khớp, loại bỏ tình trạng xơ hóa cơ và hình thành sẹo.

Liệu pháp sóng ngắn có thể được sử dụng trong quá trình điều trị các bệnh lý lâm sàng thường gặp như chấn thương dây chằng đầu gối. Tuy nhiên, bằng chứng về hiệu quả của liệu pháp sóng ngắn đối với chấn thương đầu gối còn chưa có kết luận rõ ràng.

Liệu pháp siêu âm

Siêu âm trị liệu là phương pháp liên quan đến việc sử dụng sóng âm thanh tần số cao để tạo ra nhiệt và rung động cơ học trong các mô. Với phương pháp này, chuyên gia vật lý trị liệu sẽ chọn một vùng nhỏ để áp dụng liệu pháp, mỗi vùng kéo dài từ 5 đến 10 phút ^[23]. 

Thông thường, họ bôi một lớp gel lên đầu dò để sóng âm có thể xuyên qua da. Siêu âm có thể giúp tăng tốc độ chữa lành các chấn thương mãn tính và cấp tính của cơ, gân và dây chằng. Tuy nhiên, liệu pháp siêu âm này phát ra tia cực tím (UV), có thể nguy hiểm nếu không được thực hiện đúng cách.

Liệu pháp điện xung trị liệu

Điện xung trị liệu là phương pháp sử dụng các dòng điện xung có tần số thấp và trung bình để kích thích thần kinh bằng điện qua da ^[24]. Liệu pháp này được sử dụng rộng rãi để tăng cường cơ bắp sau các chấn thương mô mềm ở đầu gối như chấn thương dây chằng và sụn chêm và sau phẫu thuật để điều trị các tình trạng này.

Bằng chứng từ các thử nghiệm cho thấy rằng kích thích điện kết hợp với chương trình phục hồi chức năng thông thường, có thể hiệu quả hơn trong việc cải thiện sức mạnh và chức năng của cơ trong tối đa hai tháng sau khi tái tạo dây chằng so với chỉ phục hồi chức năng thông thường. 

Chườm mát: giai đoạn cấp

Chườm mát là một lựa chọn điều trị chấn thương dây chằng đầu gối dễ dàng và dễ tiếp cận nếu đầu gối của bạn bị đau. Chườm mát sẽ điều trị cơn đau bằng cách làm cho các mạch máu bị thu hẹp (gọi là co mạch), dẫn đến giảm lưu lượng máu đến khu vực đó. Do đó, chườm đá có thể làm giảm viêm, giảm sưng hoặc bầm tím và giảm đau nhức ^[25].

Chườm mát nên được áp dụng trong 24 – 72 giờ đầu điều trị, kết hợp với việc cho vết thương nghỉ ngơi. Nếu bạn chườm đá lên khớp, hãy nhớ tuân theo quy tắc 20/20: Giữ túi nước đá trên đầu gối của bạn không quá 20 phút, sau đó đợi ít nhất 20 phút trước khi sử dụng lại túi nước đá. Bạn có thể bỏ túi nước đá ra sớm hơn nếu da bạn đau hoặc trông rất đỏ vì giữ túi nước đá trên da quá lâu có thể gây tê cóng.

Chườm ấm, hồng ngoại: giai đoạn bán cấp và mạn tính

Chườm ấm là phương pháp sử dụng nhiệt lên đầu gối bị đau, ví dụ như sử dụng chai nước nóng hoặc túi chườm nóng ^[26]. Loại điều trị này thường không phù hợp sau một chấn thương cấp tính vì mục tiêu của chấn thương là làm giảm tình trạng viêm. Tuy nhiên, nó có thể có lợi khi ở giai đoạn bán cấp và mãn tính.

Khi bạn sử dụng miếng đệm sưởi ấm hoặc chai nước nóng, lượng máu sẽ tăng lên. Điều này giúp oxy và chất dinh dưỡng dễ dàng tiếp cận các khớp bị đau của bạn hơn. Nhiệt giúp nới lỏng các cơ và khớp bị căng, đồng thời giảm đau và co thắt cơ. Khi thực hiện chườm ấm, bạn hãy đảm bảo chai nước hoặc túi chườm nóng vừa đủ, được bọc trong khăn hoặc vật liệu khác và để trên vết thương trong 10 – 15 phút, có thể được lặp lại sau mỗi 2 – 3 giờ.

5.2. Phương pháp điều trị phẫu thuật

Dây chằng bị rách có thể gây hạn chế nghiêm trọng cho khả năng cử động của đầu gối, dẫn đến việc không thể xoay hoặc vặn chân. Trong trường hợp các phương pháp điều trị chấn thương dây chằng đầu gối khác không mang lại hiệu quả, phẫu thuật có thể được xem xét. Sau khi tiến hành kiểm tra và đánh giá mức độ chấn thương, bác sĩ sẽ quyết định liệu phẫu thuật có cần thiết hay không. Nếu dây chằng chỉ bị rạn một phần, người bệnh có thể không cần phẫu thuật. Tuy nhiên, trong trường hợp dây chằng bị đứt hoàn toàn hoặc giãn quá mức, phẫu thuật tái tạo dây chằng là lựa chọn tốt nhất.

Phẫu thuật điều chỉnh dây chằng đầu gối bị rách thường bao gồm thay thế dây chằng bằng một đoạn gân khỏe mạnh. Tuy nhiên, phương pháp này không phù hợp cho những người không có nhu cầu hoạt động thể lực mạnh, không gặp phải các triệu chứng mất kiểm soát trong di chuyển và sử dụng khớp gối, đặc biệt là người cao tuổi.

Hiện nay, có nhiều phương pháp phẫu thuật khác nhau để điều trị chấn thương dây chằng đầu gối, tuy nhiên, phương pháp nội soi khớp đang trở nên phổ biến và được ưa chuộng nhất do có nhiều ưu điểm. Phương pháp này có chi phí thấp và bệnh nhân có thể phục hồi sau phẫu thuật một cách dễ dàng.

Những năm gần đây, với sự phát triển của các khoa học kỹ thuật, trang thiết bị và các phương tiện cố định mảnh ghép, nội soi tái tạo dây chằng đầu gối là một phương pháp phẫu thuật xâm lấn hiệu quả giúp quan sát cấu trúc bên trong khớp gối. Từ đó, các chuyên gia y tế có thể dựa vào hình ảnh quan sát được để đưa ra các biện pháp phù hợp, đem lại hiệu quả cao trong điều trị.

Các kỹ thuật được sử dụng trong phương pháp này bao gồm:

• Kỹ thuật tạo đường hầm.
• Kỹ thuật phục hồi giải phẫu dây chằng.
• Kỹ thuật cố định mảnh ghép.

6. Biện pháp phòng ngừa chấn thương dây chằng đầu gối

Thực hiện các biện pháp phòng ngừa là một trong những cách để hạn chế tình trạng chấn thương dây chằng đầu gối và các biến chứng liên quan. Vì thế, ngay trong đời sống sinh hoạt hằng ngày, bạn có thể ngăn chặn và giảm nguy cơ chấn thương dây chằng đầu gối bằng những biện pháp sau đây ^[20]:

• Khởi động kỹ trước khi tập luyện: Bạn nên khởi động bằng các hoạt động nhẹ nhàng trước khi tham gia các hoạt động để giúp các cơ bắp, các khớp nóng lên và tăng lưu thông máu, từ đó hạn chế nguy cơ chấn thương. 
• Không nên gắng quá sức: Bạn nên thực hiện thay đổi từ từ, không nên đột nhiên làm cho việc tập luyện trở nên căng thẳng với cường độ mạnh, cần biết ngừng đúng lúc để tránh nguy cơ bị chấn thương.
• Đảm bảo đúng động tác, đúng kỹ thuật: Bạn có thể học cách chạy, nhảy và thực hiện các hoạt động vận động khác mà không tạo ra áp lực lớn trên đầu gối.
• Sử dụng dụng cụ hỗ trợ: Nếu đã từng có chấn thương hoặc có vấn đề về đầu gối, bạn nên sử dụng các biện pháp bảo vệ như đệm đầu gối, dây chằng hoặc băng dính hỗ trợ khi tham gia hoạt động vận động. Ngoài ra, bạn cũng cần lựa chọn cho mình một đôi giày phù hợp, vừa vặn với chân để có thể thoải mái khi hoạt động và hạn chế nguy cơ té ngã, đau chân.
• Đảm bảo không gian làm việc gọn gàng: Khi làm việc, học tập, bạn cần duy trì một không gian sống gọn gàng, không bừa bộn vì chúng có thể trở thành nguy cơ khiến bạn hoặc người khác vấp ngã.
• Không đứng trên ghế, bàn hoặc mặt bàn: Việc đứng trên một số dụng cụ không thể kiểm soát thăng bằng sẽ tăng nguy cơ bị té ngã, vì thế bạn nên sử dụng các công cụ hoặc thiết bị thích hợp ở nhà để tiếp cận mọi thứ khi cần.
• Chế độ ăn uống khoa học, đủ nhóm chất: Bạn nên ưu tiên bổ sung các thực phẩm chứa nhiều canxi để tăng cường sức khỏe xương và độ dẻo dai cho dây chằng. Ngoài ra, bạn không nên ăn các loại thực phẩm dễ gây béo phì vì có thể gây áp lực lớn lên đầu gối và gây đau.

Chấn thương dây chằng đầu gối là tình trạng thường gặp đối với những người hay chơi thể thao, người thường xuyên vận động mạnh hoặc ngay cả trong cuộc sống hàng ngày. Bệnh nhân bị tổn thương dây chằng chéo thường gặp nhiều khó khăn và hạn chế trong việc di chuyển và hoạt động. 

Vì vậy, khi nhận thấy mình có các biểu hiện liên quan đến đầu gối, bạn nên nhanh chóng đến các sơ sở y tế uy tín để được thăm khám và điều trị kịp thời.

MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản

• Hotline: 1900 3181
• Website: https://myrehab-matsuoka.com/
• Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
• Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội