Sơ cứu lật cổ chân đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ xuất hiện biến chứng như giãn dây chằng hoặc tái chấn thương. Mặc dù thao tác sơ cứu tưởng chừng đơn giản, nhưng trên thực tế, mọi người lại rất dễ thực hiện sai nếu không hiểu rõ quy trình. Do đó, việc nắm vững nguyên tắc xử lý ban đầu không chỉ giúp bệnh nhân kiểm soát tình trạng tổn thương mà còn hỗ trợ quá trình điều trị đạt hiệu quả cao nhất.
1. Giới thiệu nguyên tắc RICE: Rest – Ice – Compression – Elevation
Nguyên tắc RICE là quy trình sơ cứu lật cổ chân phổ biến trong y học thể thao và phục hồi chức năng, cụ thể là:
1.1. Rest – Nghỉ ngơi đúng cách để tránh tổn thương lan rộng
Ngay sau khi bị lật cổ chân, bệnh nhân cần dừng mọi vận động tại khớp cổ chân. Bởi vì, việc tiếp tục di chuyển có thể sẽ khiến dây chằng bị tổn thương nặng hơn. Chính vì vậy, trong thời điểm này, bác sĩ thường khuyến cáo bệnh nhân nên giữ chân ở tư thế trung gian và nghỉ ngơi hợp lý để tránh co kéo mô bị chấn thương, giúp giảm áp lực lên khớp và hạn chế sưng viêm.
Sơ cứu lật cổ chân đúng cách
1.2. Ice – Chườm lạnh giảm đau và sưng viêm hiệu quả
Việc chườm đá cần được thực hiện càng sớm càng tốt, lý tưởng nhất là trong vòng 48 giờ đầu sau chấn thương, nhằm kiểm soát tình trạng sưng nề hiệu quả. Mỗi lần chườm nên kéo dài từ 15 đến 20 phút, đồng thời cần duy trì khoảng cách giữa các lần chườm là 2 đến 3 giờ để tránh làm tổn thương mô lạnh. Bên cạnh đó, tuyệt đối không đặt đá trực tiếp lên da mà cần bọc qua một lớp khăn mỏng, nhằm phòng ngừa nguy cơ bỏng lạnh và tổn thương da.
1.3. Compression – Băng ép
Việc sử dụng băng thun hoặc dán băng kinesio đèn lồng nâng mô để băng ép cố định cổ chân có vai trò quan trọng trong việc làm giảm sưng nề sau chấn thương, đồng thời hỗ trợ cố định tạm thời khớp cổ chân. Tuy nhiên, khi băng cần điều chỉnh lực vừa phải, bởi nếu quá lỏng sẽ không đạt hiệu quả, còn nếu quá chặt có thể gây cản trở tuần hoàn máu đến vùng chi dưới.
Do đó, người bệnh nên kiểm tra ngón chân thường xuyên để nhận biết sớm các dấu hiệu của chèn ép mạch máu, chẳng hạn như tím tái, tê buốt hoặc lạnh đầu chi. Ngoài ra, băng ép cần được kết hợp đồng thời với nghỉ ngơi hợp lý và chườm lạnh đúng cách trong 48 giờ đầu nhằm tối ưu hiệu quả giảm sưng đau và ngăn ngừa tổn thương lan rộng.
Băng ép để cố định khớp
1.4. Elevation – Kê cao chân để hạn chế phù nề
Người bệnh có thể sử dụng gối mềm để kê chân trong khi nằm hoặc ngồi nghỉ, đảm bảo sao cho chân luôn ở vị trí cao hơn tim. Điều này sẽ giúp máu và dịch mô trở về tim dễ dàng hơn, từ đó làm giảm sưng nề và thúc đẩy quá trình hồi phục của mô bị tổn thương. Đặc biệt, việc duy trì tư thế kê cao này trong 48 giờ đầu sau chấn thương đóng vai trò rất quan trọng, góp phần hạn chế biến chứng và rút ngắn thời gian phục hồi cho bệnh nhân.
2. Lưu ý quan trọng khi chườm đá và cố định vùng chấn thương
Việc chườm lạnh và cố định đúng kỹ thuật đóng vai trò thiết yếu trong quá trình sơ cứu lật cổ chân cấp tính. Dưới đây là cách chườm đá và cố định vùng cổ chân an toàn, tránh biến chứng:
- Không nên chườm đá quá lâu, chỉ nên chườm tối đa 20 phút/lần và cách nhau ít nhất 2 giờ.
- Dùng khăn mỏng hoặc túi chuyên dụng để chườm đá tránh tiếp xúc trực tiếp với da. Đặc biệt, đối với bệnh nhân có bệnh lý mạch máu, cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi chườm lạnh.
- Cố định cổ chân cần đúng vị trí để tránh làm lệch trục khớp và gây thêm tổn thương.
- Tránh dùng dây vải cứng hoặc buộc quá chặt gây bầm tím và tê đầu chi.
- Không nên di chuyển bệnh nhân trong giai đoạn đầu trừ khi có hướng dẫn y khoa.
3. Những sai lầm thường gặp khi sơ cứu lật cổ chân tại nhà
Sau đây là những sai lầm phổ biến cần tránh khi sơ cứu lật cổ chân tại nhà để giúp bệnh nhân phục hồi nhanh chóng, tránh tình trạng tổn thương trở nên nghiêm trọng:
3.1. Xoa dầu nóng ngay sau chấn thương
Việc xoa dầu nóng ngay sau chấn thương có thể gây gây phản tác dụng do tăng lưu lượng máu và làm tổn thương lan rộng. Vì vậy, trong 48 giờ đầu sau chấn thương, người bệnh tuyệt đối không nên sử dụng dầu nóng, rượu thuốc hay các biện pháp làm ấm. Đối với giai đoạn này, bệnh nhân cần áp dụng các biện pháp làm lạnh như chườm đá để kiểm soát phản ứng viêm, hạn chế tổn thương lan rộng và hỗ trợ quá trình phục hồi chấn thương do lật cổ chân hiệu quả hơn.
Không nên xoa dầu nóng ngay sau khi chấn thương
3.2. Nắn bóp sai thời điểm
Việc tự ý nắn bóp cổ chân để sơ cứu lật cổ chân khi chưa xác định rõ mức độ tổn thương, có thể khiến tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn. Bởi vì, nếu thao tác sai cách có thể làm rách dây chằng, tổn thương sụn khớp hoặc thậm chí làm lệch trục vận động của cổ chân.
3.3. Vận động thể thao sớm
Khi bệnh nhân cố gắng tập luyện quá sớm sau chấn thương sẽ khiến các cấu trúc mô mềm chưa kịp lành lại, dễ bị co kéo hoặc rách thêm. Điều này làm cho tổn thương trở nên trầm trọng hơn, kéo dài thời gian hồi phục và làm tăng nguy cơ việc lật cổ chân tái phát trở lại.
3.4. Lạm dụng thuốc giảm đau
Tự ý sử dụng thuốc giảm đau liều cao sau chấn thương không những tiềm ẩn nhiều rủi ro mà còn có thể che giấu các triệu chứng quan trọng, khiến việc theo dõi tiến triển lâm sàng gặp khó khăn. Hậu quả là các tổn thương nghiêm trọng có thể bị bỏ sót hoặc phát hiện muộn. Hơn nữa, một số loại thuốc giảm đau, đặc biệt là nhóm kháng viêm không steroid (NSAIDs), có thể gây ra tác dụng phụ đáng kể trên hệ tiêu hóa, tim mạch, gan hoặc thận nếu dùng không đúng cách.
Tránh lạm dụng thuốc giảm đau
3.5. Băng quá chặt
Nhiều người nghĩ rằng khi sơ cứu lật cổ chân thì băng càng chặt càng cố định tốt, nhưng điều này tiềm ẩn nguy cơ hoại tử mô bởi băng quá chặt sẽ gây cản trở tuần hoàn máu và làm mất cảm giác chi dưới. Do đó, khi băng, cần kiểm tra độ ấm, sắc da và cảm giác ngón chân của bệnh nhân thường xuyên. Nếu người bệnh có dấu hiệu tê, lạnh hoặc tím tái cần nới băng ngay lập tức.
4. Khi nào cần đến khám bác sĩ phục hồi chức năng?
Trong nhiều trường hợp, lật cổ chân có thể được xử lý hiệu quả tại nhà. Tuy nhiên, nếu xuất hiện các dấu hiệu sau, bệnh nhân cần phải đi khám chuyên khoa sớm:
- Sưng to kéo dài hoặc bầm tím lan rộng: Nếu vùng cổ chân tiếp tục sưng lớn sau 48 giờ hoặc xuất hiện vết bầm tím lan ra cổ chân – mu bàn chân, rất có thể có tổn thương mô sâu hoặc rách dây chằng.
- Đau dữ dội, không thuyên giảm sau 48 giờ: Cơn đau không giảm dù đã chườm lạnh, kê cao chân và dùng thuốc giảm đau đúng liều cho thấy khả năng tổn thương phức tạp hơn, cần đánh giá điều trị phục hồi bài bản.
- Nghe tiếng “rắc” tại thời điểm chấn thương: Âm thanh đi kèm với cảm giác “lệch” hoặc “lỏng” khớp là dấu hiệu cảnh báo bong gân nặng hoặc đứt dây chằng, cần cố định sớm và theo dõi phục hồi chức năng.
- Bệnh nhân có tiền sử lật cổ chân nhiều lần: Với những trường hợp này, nguy cơ mất ổn định khớp và tái chấn thương cao hơn. Vì vậy, việc đánh giá chuyên sâu sẽ giúp bác sĩ xây dựng lộ trình phục hồi phù hợp và phòng tránh thoái hóa khớp sớm cho người bệnh.
Việc áp dụng nguyên tắc RICE, kết hợp với việc tránh các sai lầm khi sơ cứu lật cổ chân sẽ giúp kiểm soát sưng đau và ổn định vùng tổn thương hiệu quả hơn. Tuy nhiên, nếu sau vài ngày mà triệu chứng vẫn không cải thiện hoặc có xu hướng nặng thêm, người bệnh nên chủ động đến gặp bác sĩ chuyên khoa phục hồi chức năng để được thăm khám và can thiệp chuyên sâu trong thời gian sớm nhất.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: myrehab-matsuoka.com
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, phường Kim Liên, Hà Nội.
