Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka.
Gai gót chân hay gai xương gót chân là một trong các bệnh lý về cơ xương khớp thường gặp. Trang bị đầy đủ thông tin về các dấu hiệu, nguyên nhân, cách điều trị, biện pháp phòng ngừa mắc gai xương gót sẽ giúp bệnh nhân phát hiện sớm để thăm khám và điều trị kịp thời, hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
1. Khái niệm bệnh gai gót chân
Gai gót chân (Heel spur) là tình trạng có khối xương nhô ra từ phía gót chân bên trong bàn chân bởi sự phát triển của cặn canxi. Trong cơ thể, gót chân chịu phần lớn trọng lượng cơ thể và dễ bị tổn thương gây nên triệu chứng viêm đau. Khi có tín hiệu viêm, cơ thể bệnh nhân sẽ phản xạ lại bằng cách thúc đẩy xương và gai nhọn tái tạo, mọc ra từ rìa khớp gót chân [1].
Theo thống kê, khoảng 15% dân số bị bệnh gai gót chân [2]. Trên hình ảnh phim chụp X-quang, gai xương gót có thể nhô ra khoảng 1,3cm và khó có thể xác định bằng mắt thường.
Khái niệm gai gót chân là gì phần nào đã được giải đáp chi tiết. Ngoài việc tìm hiểu về khái niệm, bệnh nhân cần lưu tâm về nguyên nhân cũng như dấu hiệu để nhận biết bệnh một cách kịp thời.
2. Nguyên nhân và các yếu tố tăng nguy cơ gai gót chân
Nguyên nhân chính gây nên tình trạng gai gót chân là hiện tượng căng cơ và dây chằng xảy ra khi người bệnh đi lại, chạy nhảy trên địa hình cứng lâu ngày. Điều này khiến cho gân cơ vùng gan bàn chân bị viêm hoặc đứt. Khi đó, cơ thể sẽ hình thành cơ chế phản vệ với tình trạng này, đó là tăng sinh tổ chức canxi mới bao bọc quanh phần gân gan chân tạo nên gai xương nhọn. Bất kỳ yếu tố nào khiến tăng lực kéo và sự căng thẳng lên xương gót chân từ màng gan chân cũng góp phần vào sự tiến triển của bệnh gai xương gót chân.
Một số nguyên nhân gai gót chân và yếu tố tăng nguy cơ gây viêm gai gót chân bao gồm:
Độ tuổi và giới tính
Theo nhiều nghiên cứu, gai gót chân thường gặp ở nam giới và phụ nữ lớn tuổi (40 – 60 tuổi). Bên cạnh đó, tình trạng đau gai gót chân xảy ra phổ biến hơn ở phụ nữ do cơ chế sinh học của bàn chân bị thay đổi khi đi giày cao gót [3].
Thừa cân, béo phì
Khối lượng cơ thể quá mức có thể gây tăng áp lực lên phần gót chân khiến chúng dễ tổn thương, từ đó, hình thành gai gót chân. Theo nghiên cứu được công bố bởi Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia Hoa Kỳ (NCBI) vào năm 2014, 82% trong số những người mắc gót chân có gai bị thừa cân hoặc béo phì [4].
Hơn nữa, sau khi điều chỉnh theo độ tuổi và giới tính, những người mắc bệnh gai xương gót chân có nguy cơ béo phì cao hơn 6,9 lần so với những người không mắc bệnh lý này. Điều này là do sau khi mắc bệnh, họ gặp khó khăn trong việc tập luyện thể dục, thường ngồi một chỗ nên tình trạng béo phì tăng cao.
Mang giày không có hỗ trợ vòm
Giày dép không vừa vặn, giày cao gót, dép xỏ ngón hoặc không hỗ trợ miếng lót đệm gót lâu dài có thể góp phần làm phát triển chấn thương, căng thẳng cơ chân và bệnh gai gót chân.
Hoạt động thể thao trên địa hình cứng
Những người chạy, nhảy với tần suất cao sẽ bị căng nhiều hơn ở xương gót chân trong quá trình tập luyện. Đặc biệt, nếu họ tập luyện trên địa hình cứng, gồ ghề trong nhiều năm có thể gây mòn gót chân và vòm bàn chân.
Viêm khớp
Gai gót chân xuất hiện phổ biến ở tất cả các bệnh viêm khớp. Cũng theo NCBI, có đến 80% ở bệnh nhân viêm xương khớp và 72% ở bệnh nhân thấp khớp trên 61 tuổi bị gai gót chân [4]. Những người mắc viêm xương gót chân có nguy cơ mắc ít nhất một vùng viêm xương khớp cao gấp 3 – 10 lần so với người bình thường và 92% những người mắc gai gót chân có gai xương ở các điểm khác trên cơ thể so với 23% ở những người không gặp tình trạng này.
Viêm cân gan chân
Hiện tượng gai gót chân xuất hiện ở 45 – 85% số người bị viêm cân gan chân [4]. Bệnh gây nên các vết rách nhỏ; chấn thương lặp đi lặp lại từ cú va chạm. Tình trạng này sẽ ức chế phản ứng phục hồi và dẫn đến tình trạng viêm cân gan chân mãn tính.
Tham khảo thêm: Dấu hiệu của bệnh viêm gân gót chân Achilles
Teo mỡ gót chân (HFPS)
Phần đệm mỡ ở gót chân là một cấu trúc quan trọng của bàn chân với chức năng như một tấm đệm để hấp thụ sốc và phân phối lực ở lòng bàn chân trong quá trình đi lại. Nếu lớp đệm này bị teo đi, lòng bàn chân mất đi lực đệm dẫn đến tăng thêm áp lực, lâu dần bị gai gót chân [5].
Có thể bạn quan tâm: Giải pháp phục hồi chức năng cho chi dưới lấy lại khả năng vận động
3. Triệu chứng gai gót chân
Gai gót chân có thể xảy ra ở một bên hoặc cả hai bên chân. Đa phần dấu hiệu gai gót chân không rõ rệt nên phần lớn bệnh nhân không biết mình mắc bệnh cho đến khi họ tìm kiếm sự giúp đỡ y tế.
Đến khi gai xương gót xuất hiện triệu chứng, bệnh có thể làm nặng thêm các mô liên quan xung quanh, điển hình là màng gan chân gây nên những triệu chứng bao gồm:
- Đau gót chân theo từng cơn hoặc mãn tính, nhất là khi người bệnh đi bộ, chạy bộ. Cơn đau giống như dao đâm, có thể nặng hơn khi họ đứng dậy vào buổi sáng hoặc sau khi ngồi một thời gian dài.
- Đau âm ỉ, đau nhức ở khắp mặt dưới gót chân, nhất là khu vực từ gót chân về phía trước khoảng 4cm.
- Sưng và viêm phía dưới hoặc phía sau gót chân.
- Cảm giác tê, rát, ngứa, nhiệt tỏa ra từ phía gót chân do dây thần kinh bị ảnh hưởng.
- Cảm thấy khó khăn khi đi chân trần, khi di chuyển bàn chân, mắt cá chân.
Nhìn chung, cơn đau do gai gót chân khởi phát sau khi bệnh nhân vận động mạnh đột ngột như ấn mạnh gót chân để lấy đà trước khi chạy. Cơn đau sẽ càng tăng lên nhiều hơn nếu người bệnh khiêng vác vật nặng hoặc đi lại trên bề mặt địa hình cứng, gồ ghề.
4. Phương pháp chẩn đoán gai gót chân
Do sự giống nhau về các triệu chứng giữa gai gót chân và các nguyên nhân gây đau gót chân khác như viêm cân gan chân nên để chẩn đoán bệnh một cách chắc chắn, các bác sĩ cần nắm bắt được tiền sử bệnh và chấn thương, khám lâm sàng toàn diện và chụp X-quang. Cụ thể, các phương pháp chẩn đoán một người có bị bệnh gai gót chân hay không bao gồm:
1 – Khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ thăm khám bằng cách dùng ngón cái ấn vùng gót chân bị đau nhói, buốt. Thông thường, người bệnh sẽ được yêu cầu đứng bằng gót chân đau. Nếu bị gai xương gót chân, bệnh nhân sẽ cảm thấy cơn đau tăng nhiều. Phương pháp này bước đầu giúp bác sĩ kiểm tra tổng quát gót chân và các bộ phận khác của bàn chân xem có bị đau, sưng tấy hay viêm không.
2 – Chụp X-quang
Nếu nghi ngờ bị gai gót chân, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh tiến hành chụp X-quang để xác nhận. Phim X-quang vùng gót chân thể hiện hình ảnh gai xương gót là một chiếc gai nhọn mọc lên từ mặt dưới xương gót chân, vùng gan chân. Phương pháp này còn giúp phát hiện thêm các tổn thương khác nguy hiểm hơn khiến xương gót bị đau như gãy xương, viêm nhiễm xương, áp xe phần mềm tại chỗ, u xương gót,…
5. Phương pháp điều trị gai gót chân
Gai gót chân là một bệnh lý được đánh giá là nguy hiểm nhưng vẫn có khả năng chữa khỏi nếu bệnh nhân tuân thủ đúng phác đồ điều trị của bác sĩ. Dưới đây là một số phương pháp hay cách chữa gai gót chân phổ biến:
5.1. Phương pháp điều trị không phẫu thuật
Phương pháp điều trị không phẫu thuật được chỉ định cho những bệnh nhân bị gai gót chân mức độ nhẹ, các cơn đau không thường xuyên, không quá đau đớn. Đây là phương pháp an toàn, ít tác dụng phụ và hầu như không gây biến chứng. Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể của từng người bệnh mà bác sĩ sẽ có phác đồ điều trị phù hợp.
Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn
Bác sĩ sẽ sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn (OTC) như Ibuprofen, Aspirin, Celecoxib, Acetaminophen, Naproxen với mục đích làm giảm bớt những cơn đau cấp tính hoặc ngắn hạn. Trong quá trình dùng thuốc, bệnh nhân cần tuân thủ hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ, không tự ý mua thuốc hoặc tăng giảm liều lượng để tránh gặp các tác dụng phụ nguy hiểm cho sức khỏe.
Mặt khác, người bệnh cần thông báo cho bác sĩ điều trị nếu đang sử dụng bất kỳ loại thuốc nào khác, ví dụ: thuốc giảm đau OTC được chống chỉ định với người có tiền sử bị các bệnh về dạ dày, thận bởi nó có thể gây tổn thương các cơ quan này. Trong trường hợp này, bác sĩ sẽ cân nhắc thay thế loại thuốc khác phù hợp với thể trạng của người bệnh.
Chườm lạnh
Chườm đá hoặc chườm lạnh tối đa 15 phút/lần có thể giúp giảm đau gót chân bằng cách làm tê tạm thời vùng đó. Phương pháp này còn có tác dụng giảm sưng tấy vùng gót chân. So với chườm nóng, chườm lạnh được ưu tiên hơn đối với bệnh gai gót chân vì nhiệt lạnh sẽ làm thuyên giảm chứng đau khớp và cơ.
Tiêm thuốc chống viêm
Nếu thuốc giảm đau không mang lại tác dụng, người bệnh sẽ được đề nghị tiêm Cortisone vào màng gan chân để giảm viêm và đau. Đây là một loại steroid với tác dụng chống viêm mạnh.
Phương pháp điều trị này được hạn chế hoặc tránh hoàn toàn vì tiêm steroid có thể làm suy yếu cân gan chân và dẫn đến vỡ (rách), có thể dẫn đến bẹt bàn chân và đau mãn tính. Biện pháp tiêm Cortisone được chỉ định khi tình trạng gai gót chân nặng.
Miếng lót giày chỉnh hình
Dụng cụ chỉnh hình bàn chân được kê đơn tùy chỉnh với mục đích giảm tải cho cân gan chân bị tổn thương và giảm áp lực lên xương ở khu vực đau gai gót chân. Ưu điểm của phương pháp này là hỗ trợ nâng đỡ bàn chân, thay đổi phân bố áp lực trên toàn bàn chân để giảm thiểu cơn đau trong quá trình người bệnh vận động.
Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka là nơi ứng dụng đế lót định hình bàn chân sản xuất từ Nhật Bản trong quá trình tập luyện. Mỗi bệnh nhân đều được thăm khám miễn phí với đội ngũ bác sĩ chuyên nghiệp, kết hợp máy móc chuyển giao công nghệ Nhật Bản và Đức, từ đó, cho kết quả chính xác, giúp xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa phù hợp với từng thể trạng bệnh nhân.
5.2. Phương pháp điều trị không dùng thuốc
Với những trường hợp không cần thiết phải dùng thuốc, bác sĩ sẽ xem xét và chỉ định người bệnh thực hiện một số phương pháp có ích cho việc điều trị gai gót chân như:
Tập vật lý trị liệu
Các bài tập và động tác giãn cơ cụ thể có thể giúp ích trong quá trình điều trị tổng thể các triệu chứng đau gót chân. Tuy vậy, không có biện pháp giãn cơ cụ thể nào có thể giúp giải quyết triệt để chứng gai gót chân.
Các bài tập giảm đau gót chân có thể bao gồm:
- Căng cơ bắp chân: Bài tập này sẽ tăng sức mạnh cơ bắp chân, kéo giãn các cơ vùng này, giảm đau gót chân. Người bệnh có thể tập ngay từ tuần đầu tiên bắt đầu điều trị, không cần dụng cụ hỗ trợ và có thể tập 3 buổi/tuần.
- Căng cơ gan chân: Bài tập được thực hiện vào tuần thứ hai sau khi điều trị và không cần thiết bị hỗ trợ. Bệnh nhân cần tập 3 lần/buổi và 4 buổi/tuần.
- Cuộn khăn và duỗi ngón chân: Bệnh nhân hãy thực hiện bài tập này vào tuần thứ ba sau khi điều trị với một chiếc khăn lông làm dụng cụ hỗ trợ và tập 3 buổi/tuần.
Chuyên gia vật lý trị liệu sẽ hướng dẫn bạn cách thực hiện bài tập tại nhà. Các bài tập vật lý trị liệu gai gót chân có thể được tập bất kỳ thời điểm nào trong ngày nhưng tốt nhất là vào buổi tối trước khi đi ngủ.
Siêu âm trị liệu
Siêu âm trị liệu là một thủ thuật không xâm lấn, không dùng thuốc và được sử dụng để điều trị các tình trạng đau mãn tính khác nhau, trong đó có gai gót chân. Liệu pháp này sử dụng sóng cơ học được tạo ra từ các tính thể trong đầu phát siêu âm và sẽ lan truyền trong môi trường giãn nở. Sự dao động của sóng siêu âm sẽ được truyền từ đầu phát đến bề mặt cơ thể, thẩm thấu vào mô thông qua môi trường tiếp xúc. Nhờ đó, vùng mô gót chân bị tổn thương sẽ được massage giúp giảm đau, cải thiện bệnh lý, tăng cường hiệu quả của liệu pháp vật lý trị liệu.
Ưu điểm của phương pháp này là thời gian thực hiện nhanh chóng. Trung bình mỗi lần điều trị diễn ra khoảng 90 giây, người bệnh không cần dùng thuốc an thần, không có biến chứng tiềm ẩn lớn và chi phí tương đối hợp lý so với phẫu thuật.
Liệu pháp xung kích ngoại bào
Liệu pháp sóng xung kích ngoại bào (ESWT) là phương pháp điều trị không xâm lấn với mục đích kích thích quá trình chữa lành tự nhiên của cơ thể. Nó có thể giảm đau và thúc đẩy quá trình lành vết thương ở gân, dây chằng và các mô mềm khác. Cơ chế điều trị bằng liệu pháp này là giải phóng các yếu tố tăng trưởng trong mô bị thương.
Mặc dù kỹ thuật này không loại bỏ thành công gai gót chân nhưng các nghiên cứu lâm sàng từ NCBI đã cho thấy tỷ lệ thành công trung bình là 81% trong việc kiểm soát viêm gai gót chân bị đau [6].
Laser
Laser là phương pháp điều trị sử dụng ánh sáng laser với công suất cao. Phương pháp này trở nên phổ biến trong những năm gần đây trong điều trị các bệnh về cơ xương khớp nhờ cơ chế tác động trực tiếp vào vùng bị đau, không gây đau đớn hay tác dụng phụ, không xảy ra biến chứng.
Phương pháp này được thực hiện thông qua việc chiếu tia laser trực tiếp lên vùng bị ảnh hưởng trong vài phút. Tác dụng của nó là thúc đẩy quá trình trao đổi chất của tế bào và tăng cường phản ứng miễn dịch của cơ thể, từ đó, giảm tình trạng đau gai gót chân của bệnh nhân.
5.3. Phẫu thuật gai gót chân
Hơn 90% bệnh nhân bị gai gót chân sẽ hồi phục bằng phương pháp điều trị không phẫu thuật. Phẫu thuật chữa gai xương đau gót chân thường được chỉ định cho những người bị đau kéo dài và không nhận được cải thiện sau 12 tháng điều trị tích cực không phẫu thuật. Khi tiến hành phẫu thuật, phần mô viêm ở gót chân sẽ được cắt lọc và khâu lại tại điểm bám gân gót.
Tuy vậy, phẫu thuật là phương pháp tiềm ẩn nhiều rủi ro, dễ để lại biến chứng như đau dây thần kinh, đau gót chân tái phát, tê vùng vĩnh viễn, nhiễm trùng và sẹo. Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể cần phải sử dụng băng, nẹp, bó bột, giày hỗ trợ, nạng hoặc gậy sau phẫu thuật. Bệnh nhân cần dành nhiều thời gian nghỉ ngơi, chườm đá, tập vật lý trị liệu… sau khi phẫu thuật để khôi phục lại khả năng vận động.
6. Biện pháp phòng ngừa bệnh gai gót chân
Để ngăn ngừa mắc bệnh gai gót chân, bạn hãy tham khảo 6 biện pháp sau:
- Chọn giày dép với kích cỡ phù hợp: Đi giày với kích thước vừa với bàn chân giúp đôi chân thoải mái nhất trong lúc di chuyển. Phần đế giày không được quá cứng sẽ làm tổn thương gót chân hoặc quá mềm không thể nâng đỡ được chân. Nữ giới nên chọn giày cao gót với chiều cao vừa phải (khoảng 5cm), dùng miếng lót giày để đệm gót chân.
- Khởi động kỹ trước khi chơi thể thao: Cần khởi động kỹ khớp cổ chân và căng cơ chân khoảng 15 – 20 phút với các bài tập chạy bước nhỏ, nâng cao đùi, chạy gót chạm mông, đứng lên ngồi xuống để hạn chế xảy ra chấn thương trong lúc vận động. Sau khi chơi xong, bạn nên dành thời gian để nghỉ ngơi, thư giãn đôi chân bằng cách dùng tay massage lòng bàn chân.
- Hạn chế đi chân đất: Bạn hãy mang giày, dép khi đi lại, chạy nhảy, không nên ngồi xổm hoặc đứng quá lâu trong cùng một tư thế.
- Không gây áp lực lên bàn chân và gót chân: Không nên mang vác vật nặng quá sức chịu đựng.
- Kiểm soát cân nặng ở mức ổn định: Bạn cần duy trì trọng lượng cơ thể ở mức ổn định, thường xuyên tập luyện thể dục thể thao để giúp bàn chân, gót chân và gan bàn chân tăng sự dẻo dai, bền chắc.
- Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh: Bạn hãy xây dựng thực đơn ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng, cân bằng vitamin cùng khoáng chất thiết yếu, đặc biệt là các thực phẩm chứa nhiều canxi, vitamin D có lợi cho xương khớp.
7. Những câu hỏi thường gặp về gai gót chân
7.1. Ai dễ mắc phải gai gót chân?
Các đối tượng dễ bị mắc gai gót chân bao gồm:
- Phụ nữ đi giày cao gót nhiều trong thời gian dài gây tăng áp lực lên gót chân.
- Người lớn tuổi (từ 40 – 60 tuổi) khi tính linh hoạt của màng gan chân giảm đi, lớp mỡ đệm bảo vệ gót chân và xương gót chân cũng mỏng dần.
- Vận động viên đi bộ, chạy bộ, nhảy cao thường xuyên khiến phần xương gót chân căng nhiều hơn trong quá trình tập luyện, đặc biệt khi hoạt động trên bề mặt cứng trong thời gian dài.
- Người có dáng đi bất thường khiến xương gót chân và các mô liên kết gặp áp lực quá mức.
- Người mang giày không có đế lót hỗ trợ hoặc đế quá mòn, mất đi tác dụng đệm, nâng đỡ gót chân.
7.2. Gai gót chân và viêm cân gan chân có giống nhau không?
Không. Gai gót chân và viêm cân gan chân không giống nhau, gót chân mọc gai cũng không gây viêm cân gan chân nhưng chúng thường diễn ra song song. Viêm cân gan chân chủ yếu tập trung vào tình trạng viêm của cân gan chân, trong khi gai xương gót là sự phát triển của xương ở gót chân do sự hình thành cặn canxi. Gai gót chân có thể gây đau hoặc không gây đau.
7.3. Gai gót chân có tự khỏi được không?
Không. Gai gót chân không tự biến mất vì chúng là phần xương nhô ra từ xương, trừ khi áp dụng các biện pháp điều trị hoặc loại bỏ nó bằng phẫu thuật.
7.4. Gai gót chân có tái phát không?
Gai gót chân có thể tái phát. Vì vậy, bệnh nhân cần duy trì thói quen sinh hoạt, dinh dưỡng theo chỉ định của bác sĩ để giảm nguy cơ mắc lại.
7.5. Mất bao lâu để hồi phục sau khi bị gai gót chân?
Thời gian hồi phục bệnh gai gót chân có thể khác nhau tùy thuộc vào chẩn đoán và mức độ nghiêm trọng của tình trạng cũng như phương pháp điều trị được chỉ định.
Với phương pháp điều trị thích hợp và chăm sóc phù hợp, nhiều người bệnh cảm nhận tình trạng bắt đầu cải thiện trong vòng 4 – 6 tuần. Với tình trạng mãn tính, việc giảm đau có thể mất nhiều thời gian hơn.
Bệnh nhân sau phẫu thuật gai xương gót chân có thể đi lại sau khi cắt chỉ từ 2 đến 3 tuần. Nhìn chung, việc chẩn đoán đau gai gót chân sớm là cách tốt nhất để giảm thiểu sự hình thành mô sẹo và đảm bảo lựa chọn được liệu trình điều trị thích hợp nhất.
Gai gót chân gây ra nhiều khó chịu và bất tiện cho cuộc sống người bệnh. Bệnh sẽ chuyển sang mãn tính nếu không được phát hiện, thăm khám và điều trị đúng cách. Người bệnh hãy chú ý các dấu hiệu bất thường khi có cảm giác đau gót chân và đến cơ sở y tế chuyên môn kiểm tra để được tư vấn phương pháp điều trị phù hợp nhất.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
