Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB – MATSUOKA.
Việc tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay không chỉ giúp vết thương giảm đau, giảm viêm mà còn thúc đẩy quá trình lành lại của tổn thương, đồng thời làm giảm nguy cơ xảy ra biến chứng. Bài viết dưới đây sẽ giới thiệu 4 lưu ý quan trọng và quy trình tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay nhằm giúp bệnh nhân hồi phục hiệu quả.
1. Vai trò vật lý trị liệu đứt gân ngón tay
Vật lý trị liệu sau phẫu thuật đứt gân ngón tay có vai trò vô cùng quan trọng trong việc phục hồi chức năng của ngón tay bị tổn thương. Bao gồm: [1]
- Ngăn chặn sự hình thành các chất dính, đảm bảo gân trượt tốt và riêng biệt nhau.
- Ngăn ngừa teo cơ, phòng ngừa co rút.
- Phục hồi phạm vi chuyển động của ngón tay bị thương.
- Tăng cường cơ bắp và duy trì các chức năng của bàn tay để giành được chức năng bình thường.
2. Quy trình tập vật lý trị liệu điều trị đứt gân ngón tay
Tập vật lý trị liệu là một phần quan trọng trong việc điều trị và phục hồi chức năng cho ngón tay sau phẫu thuật nối gân. Các bài tập không chỉ mang đến tác dụng giảm đau, giảm sưng, thúc đẩy vết thương nhanh chóng lành lại mà còn giúp tăng sức mạnh và sự ổn định của ngón tay. Trong mỗi giai đoạn phục hồi, bệnh nhân sẽ cần tập các bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay khác nhau để có thể phục hồi một cách hiệu quả nhất. Đây cũng nguyên tắc chung khi tập vật lý trị liệu điều trị đứt gân ngón tay, phục hồi chức năng sau gãy xương cẳng tay hay các phương pháp phục hồi chức năng tay khác.
2.1. 3 tuần đầu tiên: Bất động ngón tay để phòng ngừa phù nề
Trong 3 tuần đầu tiên sau phẫu thuật đứt gân ngón tay, chưa đi sâu vào vật lý trị liệu đứt gân ngón tay, bệnh nhân cần được tập trung vào việc nghỉ ngơi, bất động ngón tay, tập trong nẹp bảo vệ, gấp thụ động ngón, duỗi ngón thụ động và chủ động. Ngón tay sẽ được giữ cố định, tránh bất kỳ chuyển động nào có thể gây tổn thương thêm, đồng thời bàn tay sẽ được giữ ở tư thế nâng cao với mục đích giảm đau sau mổ, đảm bảo an toàn cho gân bị đứt, giảm phù nề. [2]
Để kiểm soát cơn đau, các bác sĩ cũng sử dụng TENS (Kích thích dây thần kinh điện qua da). Vào tuần thứ 2 – 3 sau phẫu thuật, các bác sĩ sẽ mát-xa nhẹ để ngăn ngừa tình trạng dính da. [1]
2.2. Từ 4 – 8 tuần: Luyện tập nhẹ nhàng phòng teo cơ & biến dạng
Trong giai đoạn từ 4 – 8 tuần sau mổ nối gân ngón tay, vật lý trị liệu đứt gân ngón tay chủ yếu tập trung vào việc thực hiện các bài tập nhẹ nhàng nhằm ngăn chặn tình trạng teo cơ và biến dạng của ngón tay. Bác sĩ có thể quyết định chọn bài tập thụ động, bài tập chủ động có trợ giúp hoặc bài tập chủ động có kháng trở,… tùy theo tình trạng bàn tay. Tuần thứ 7 có thể mang nẹp kéo dãn nếu có co rút ngón. Tập phục hồi chức năng có thể đã được chỉ định từ sớm ngay khi bệnh nhân rời khỏi phòng mổ và được thực hiện bởi các chuyên gia tại khoa phục hồi chức năng. [2]
Các bài tập vận động sớm cho khâu nối gân gấp sau phẫu thuật có thể là các bài tập vận động thụ động sớm hoặc vận động chủ động sớm: [3]
- Vận động thụ động sớm: Là việc người bệnh vận động nhờ sự hỗ trợ từ bên ngoài như tác động từ chuyên gia hoặc máy móc thiết bị, để di chuyển ngón tay. Các bài tập vận động thụ động sớm thường được bắt đầu trong từ 24 giờ sau phẫu thuật, khi ngón tay đã được băng bó và ổn định.
- Vận động chủ động sớm: Áp dụng cho chủ động cơ gấp được phẫu thuật trong 1 tầm xác định. Bài tập này có thể bắt đầu vài ngày sau phẫu thuật, tuỳ theo kỹ thuật phẫu thuật (khâu vững chắc hay không) và sự đồng ý của phẫu thuật viên.
Một số bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay vận động chủ động sớm được các bác sĩ sử dụng phổ biến như:
2.2.1. Bài tập “đặt và giữ”
Bài tập ‘đặt và giữ” (Place and Hold) còn được gọi là bài tập vận động cung ngắn, có tác dụng tích cực trong việc cải thiện sự ổn định ngón tay, đặc biệt là trong quá trình di chuyển và thực hiện các hoạt động hàng ngày. Các bác sĩ có thể chỉ định bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay “đặt và giữ” từ 24 giờ đến 1 tuần sau phẫu thuật.
Cách thực hiện: [3]
- Bước 1: Đặt ngón tay tổn thương ở tư thế gấp vừa phải với cổ tay duỗi 30 đến 40 độ dưới sự giám sát của kỹ thuật viên, khớp gấp MCP (khớp cơ sở của ngón tay, bắt đầu từ cổ tay) 80 độ, Điều này giúp hạn chế tạo ra sự căng thẳng không cần thiết cho ngón tay khi tập.
- Bước 2: Chủ động giữ nguyên tư thế trong 10 giây.
- Bước 3: Đưa ngón tay về tư thế duỗi và lặp lại động tác.
Tần suất tập: Lặp lại 10 lần/set, mỗi ngày 5 lần. Sau 3 tuần, bệnh nhân có thể tự thực hiện bài tập mà không cần giám sát.
2.2.2. Bài tập gấp thụ động và duỗi chủ động
Bài tập gấp thụ động và duỗi chủ động chủ yếu tập trung vào động tác duỗi của ngón tay, giúp cải thiện phạm vi chuyển động và lực cơ bắp của ngón tay sau phẫu thuật nối gân. Bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay này còn có tác dụng rất tốt trong việc ngăn chặn sự xơ cứng, dính khớp liên đốt, cũng như ngăn ngừa tái phát tổn thương. [1]
Cách thực hiện: [3]
- Bước 1: Đặt bàn tay cần tập lên bàn hoặc một bề mặt phẳng.
- Bước 2: Dùng tay lành để gấp ngón tay yếu vào trong.
- Bước 3: Thực hiện duỗi thẳng bàn tay có ngón tay bị tổn thương.
Tần suất tập: Lặp lại 10 lần/set, mỗi ngày 5 lần. [1]
Lưu ý: Động tác tập cần được thực hiện từ từ, cẩn thận để tránh gây căng thẳng, đau đớn cho ngón tay vừa được phẫu thuật. Một biện pháp phòng ngừa dính ở khớp liên đốt gần là đặt một cây thước phía sau của nẹp để bệnh nhân duỗi chủ động. [3]
2.2.3. Bài tập gấp chủ động
Bài tập gấp gân chủ động có tác dụng tích cực trong việc cải thiện chức năng của ngón tay sau phẫu thuật nối gân, tập trung vào việc tăng cường cả sức mạnh và sự linh hoạt của các cơ bắp và khớp xung quanh ngón tay.
Bác sĩ thường chỉ định bài tập gấp gân chủ động khi bệnh nhân đã hồi phục nhất định, không còn đau hoặc cơn đau ít khi cử động ngón tay tổn thương. Nếu gân cơ còn quá yếu, đặc biệt là trong tuần đầu sau mổ thì tốt nhất không nên bắt đầu với các bài tập gấp gân trong giai đoạn này. [3]
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đặt bàn tay cần tập lên bàn hoặc một bề mặt phẳng.
- Bước 2: Duỗi ngón tay thẳng ra, chú ý thực hiện nhẹ nhàng để tránh gây đau cho ngón tay bị tổn thương.
- Bước 3: Nhẹ nhàng gấp ngón tay lại, chú ý thực hiện từ từ, nhẹ nhàng để tránh gây căng thẳng cho ngón tay đau.
- Bước 4: Giữ tư thế trong khoảng từ 5 – 10 giây.
- Bước 5: Thả lỏng ngón tay trở về trạng thái ban đầu, đồng thời thư giãn cơ cho ngón tay tổn thương.
- Bước 6: Lặp lại động tác từ 5 – 10 lần cho mỗi phiên tập.
2.3. Sau 8 tuần: Phục hồi chức năng sinh hoạt bàn tay
Ngón tay phẫu thuật nối gân sau 8 tuần đã phục hồi ở mức nhất định, bệnh nhân đã có thể được tháo nẹp và hoạt động tay nhẹ nhàng, gấp chủ động có đề kháng trung bình đến mạnh, tập chức năng sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, người bệnh vẫn cần tiếp tục tập luyện các bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay với chế độ tập được điều chỉnh tăng dần để bệnh nhân dần khôi phục khả năng vận động tay như bình thường. [3]
Điều trị vật lý trị liệu cho ngón tay sau phẫu thuật nối gân 8 tuần được chỉ định với mục đích ngăn ngừa việc mất hoặc suy giảm khả năng vận động của bàn tay sau này. Vì thế, bác sĩ sẽ lựa chọn và đề xuất chương trình tập luyện phù hợp với từng giai đoạn điều trị, kết hợp các biện pháp như: điện trị liệu, thủy trị liệu, ánh sáng điều trị, siêu âm điều trị,… và các bài tập vận động để hỗ trợ phục hồi chức năng bàn tay một cách hiệu quả nhất. [3]
Một số bài tập vận động dành cho bệnh nhân 6 tuần sau phẫu thuật đứt gân ngón tay như:
2.3.1. Bài tập bóp bong bóng
Bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay bóp bong bóng là phương pháp hiệu quả để tăng cường lực ôm và cải thiện khả năng chuyển động của các khớp ngón tay. Ngoài ra, bài tập này cũng có tác động tích cực lên cổ tay, không chỉ kích thích vận động mà còn mang đến hiệu quả thư giãn cho cơ tay.
Cách thực hiện:
- Bước 1: Giữ một quả bóng mềm trong lòng bàn tay và dùng hết lực bàn tay để bóp nắn quả bóng.
- Bước 2: Giữ nguyên tư thế trong khoảng 5 giây.
- Bước 3: Thả lỏng về tư thế ban đầu.
- Bước 4: Lặp lại động tác từ 10 đến 15 lần, luân phiên mỗi bên tay.
Tần suất tập: 2 – 3 lần/tuần, nghỉ ngơi trong 48 giờ giữa các buổi tập. [4]
Lưu ý: Bài tập bóp bong bóng không phù hợp cho bệnh nhân bị chấn thương ở ngón tay cái.
2.3.2. Bài tập kéo căng ngón tay
Bài tập kéo căng ngón tay có tác động trực tiếp đến các khớp, cơ và gân xung quanh ngón tay, giúp tăng sự linh hoạt của ngón tay, cải thiện khả năng nắm và sử dụng tay một cách hiệu quả trong các hoạt động hàng ngày.
Cách thực hiện: [4]
- Bước 1: Đưa tay ra trước mặt, lòng bàn tay hướng về phía bạn.
- Bước 2: Cong đầu ngón tay của bạn xuống để chạm vào gốc của mỗi khớp ngón tay. Bàn tay của bạn sẽ trông hơi giống một móng vuốt.
- Bước 3: Giữ trong 30 đến 60 giây và thả ra.
- Bước 4: Lặp lại 10 lần trên mỗi tay.
Lưu ý: Bệnh nhân nên thực hiện động tác một cách nhẹ nhàng, không nên ép chặt tay vì có thể ảnh hưởng đến vết thương đang trong quá trình hồi phục.
2.3.3. Bài tập nâng ngón tay
Tương tự như các bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay khác, bài tập nâng ngón tay không chỉ giúp cải thiện sức mạnh và sự linh hoạt của ngón tay mà còn có tác dụng kích thích các gân, khớp, cơ ở bàn tay, từ đó đẩy nhanh quá trình phục hồi của ngón tay sau phẫu thuật.
Cách thực hiện: [4]
- Bước 1: Đặt bàn tay lên bàn hoặc bề mặt phẳng, lòng bàn tay hướng xuống, ngón tay duỗi thẳng.
- Bước 2: Từ từ nâng ngón tay lên khỏi mặt bàn, đến điểm nâng tối đa thì dừng lại.
- Bước 3: Giữ tư thế trong từ 5 đến 10 giây.
- Bước 4: Hạ xuống vị trí cũ và đổi ngón tay.
- Bước 5: Lặp lại tất cả động tác trên từ 8 đến 12 lần.
Lưu ý: Khi thực hiện bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay này, bệnh nhân nên thực hiện động tác chậm rãi, nhẹ nhàng, không nên dùng lực quá mạnh sẽ ảnh hưởng đến vết thương trong quá trình hồi phục.
2.3.4. Bài tập nắm tay
Các bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay cho bàn tay và ngón tay có thể giúp tăng cường sức mạnh cho hai bộ phận này, tăng phạm vi chuyển động và giúp bạn giảm đau.
Cách thực hiện: [4]
- Bước 1: Nắm tay nhẹ nhàng, để ngón tay cái của bạn qua các ngón tay.
- Bước 2: Giữ trong 30 đến 60 giây sau đó thả lỏng tay về vị trí ban đầu.
- Bước 3: Lặp lại với cả hai tay ít nhất 4 lần.
Tìm hiểu thêm: Vật lý trị liệu ngón tay cò súng: 4 phương pháp & bài tập
3. 3 lưu ý khi tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay
Theo ThS. BS Vũ Thị Hằng – Bác sĩ chuyên khoa Phục hồi chức năng của Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB – MATSUOKA: Trong quá trình tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay, bệnh nhân cần lưu ý một số điều sau để hạn chế nguy cơ chấn thương và đảm bảo sự phục hồi tốt nhất cho ngón tay sau phẫu thuật.
- Làm ấm tay trước mỗi lần tập: Nếu bàn tay và ngón tay của bạn cảm thấy đau và cứng, hãy thử làm ấm tay trước khi tập. Điều này có thể giúp bạn di chuyển và giãn cơ dễ dàng hơn. Sử dụng miếng đệm nóng, ngâm tay trong nước ấm khoảng 5 – 10 phút. Để làm ấm sâu hơn, hãy xoa một ít dầu lên tay, đeo một đôi găng tay cao su rồi ngâm chúng vào nước ấm trong vài phút. [4]
- Cần tuân thủ nghiêm ngặt theo chỉ định của bác sĩ: Thời điểm bắt đầu và tần suất tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay sẽ căn cứ dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân. Nếu bắt đầu tập quá sớm có thể gây tổn thương cho vết thương đang trong quá trình lành lại, tập quá muộn có thể gây viêm dính gân và khó khăn cho sự phục hồi.
- Nên thực hiện các động tác một cách nhẹ nhàng, từ từ, không nóng vội: Do mỗi động tác tập vật lý trị liệu đều tạo ra tác động trực tiếp lên vùng bị thương tổn, nếu không cẩn thận, bệnh nhân có thể bị chấn thương.
- Nên có chế độ làm việc và nghỉ ngơi hợp lý: Thiết lập chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho sự hồi phục của cơ thể.
Các bài tập vật lý trị liệu đứt gân ngón tay khá đơn giản và bệnh nhân hoàn toàn có thể tự thực hiện tại nhà. Tuy nhiên đối với những ngày đầu sau phẫu thuật nối gân ngón tay, vết thương chưa lành hẳn, tập luyện không đúng cách có thể gây ra tổn thương, khiến tình trạng trở nên trầm trọng hơn.
Người bệnh nên đến Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA để được bác sĩ hỗ trợ tập luyện, tránh các tổn thương và mang đến hiệu quả điều trị tốt nhất. Trung tâm có nhiều ưu điểm vượt trội như:
- Đội ngũ bác sĩ, kỹ thuật viên chuyên môn cao, tận tình, quan tâm sát sao với bệnh nhân.
- Lộ trình điều trị được thiết kế cá nhân hóa, phù hợp với tình hình sức khỏe của từng bệnh nhân.
- Cơ sở vật chất hiện đại, toàn bộ trang thiết bị phục vụ điều trị được nhập hoàn toàn từ Âu – Mỹ, áp dụng công nghệ hiện đại nhất.
Trung tâm Vật lý trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA là địa điểm thích hợp dành cho bệnh nhân điều trị sau phẫu thuật đứt gân ngón tay, giúp bệnh nhân nhanh chóng phục hồi, sớm lấy lại khả năng vận động và sinh hoạt thường ngày.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội.
