Bong gân mắt cá chân là chấn thương thể thao phổ biến, gây ảnh hưởng trực tiếp đến vận động và hiệu suất tập luyện. Nguyên nhân của chấn thương là do căng hoặc rách dây chằng hỗ trợ mắt cá chân. Lâu dần, bệnh nhân sẽ cảm thấy đau nhức, khó chịu cũng như khả năng đi lại bị hạn chế. Do đó, nếu được sơ cứu đúng kỹ thuật, người bệnh không chỉ hồi phục nhanh chóng mà còn có thể ngăn ngừa tổn thương tái phát.
1. Bong gân mắt cá chân là gì?
Bong gân mắt cá chân là tình trạng dây chằng quanh khớp bị kéo căng quá mức hoặc rách một phần. Tình trạng này thường xảy ra khi bệnh nhân vận động sai tư thế. Triệu chứng điển hình là sưng tấy và đau nhức dữ dội ban đầu và âm ỉ sau đó, khiến việc cử động trở nên khó khăn với mức độ tổn thương đa dạng, phụ thuộc vào lực tác động cũng như sức bền của dây chằng.
Bong gân mắt cá chân
(Nguồn: Báo Thanh niên)
2. Những nguyên nhân khiến bong gân mắt cá chân khi chơi thể thao
Việc nắm rõ nguyên nhân giúp lựa chọn cách xử lý bong gân mắt cá chân khi chơi thể thao chính xác hơn. Một số yếu tố phổ biến của tình trạng chấn thương này bao gồm:
- Tiếp đất sai tư thế khi bật nhảy hoặc đổi hướng: Khi bàn chân không thẳng trục với cổ chân, lực tác động sẽ dồn về dây chằng. Tình trạng này dễ gây giãn hoặc rách dây chằng mắt cá.
- Mặt sân hoặc bề mặt tập luyện không ổn định: Khi chơi thể thao tại những khu vực trơn trượt, gồ ghề hoặc không bằng phẳng cũng làm tăng nguy cơ xoay cổ chân đột ngột.
- Chấn thương khi va chạm trực tiếp: Trong thi đấu đối kháng, sự tác động mạnh từ đối phương khiến cổ chân mất cân bằng, dễ dẫn đến bong gân hoặc tổn thương dây chằng.
- Khởi động chưa đúng cách trước khi tập luyện: Khi cơ và dây chằng chưa được làm nóng, khả năng đàn hồi thấp khiến dây chằng dễ tổn thương.
- Vận động quá sức hoặc cường độ cao liên tục: Luyện tập kéo dài mà không có thời gian nghỉ hợp lý gây mỏi cơ và giảm sự ổn định khớp. Đây cũng là nguyên nhân khiến bong gân tái phát nhiều lần.
>>> Có thể bạn quan tâm: Lật sơ mi cổ chân có giống bong gân không
3. Phân loại mức độ bong gân mắt cá chân
Mỗi mức độ bong gân mắt cá chân có đặc điểm khác nhau, từ nhẹ đến nặng, cụ thể như sau:
3.1. Bong gân mắt cá chân độ 1
Đây là mức độ nhẹ nhất, dây chằng chỉ bị kéo giãn mà không rách. Người bệnh chỉ cảm thấy đau nhẹ nên vẫn còn khả năng vận động. Vùng cổ chân có thể hơi sưng và không xuất hiện những vết bầm tím rõ rệt. Đối với trường hợp này, bệnh nhân có thể áp dụng cách xử lý bong gân mắt cá chân khi chơi thể thao ngay tại chỗ.
3.2. Bong gân mắt cá chân độ 2
Ở mức độ 2, chấn thương được thể hiện rõ ràng hơn thông qua bệnh nhân xuất hiện dấu hiệu cổ chân sưng to kèm theo những cơn đau rõ rệt hơn. Tình trạng này là biểu hiện của việc dây chằng đã rách một phần, gây hạn chế vận động cùng với vết bầm tím lan rộng.
Chân sưng to gây hạn chế vận động
(Nguồn: Medlatec)
3.3. Bong gân mắt cá chân độ 3
Đây là tình trạng dây chằng bị đứt hoàn toàn, gây đau dữ dội và mất khả năng vận động. Người bệnh không thể đứng hoặc đi lại bằng chân bị thương do cổ chân sưng nề nghiêm trọng, bầm tím lan rộng xung quanh khớp. Với trường hợp này, không thể chỉ áp dụng cách xử lý bong gân mắt cá chân khi chơi thể thao mà cần phẫu thuật hoặc bó bột theo chỉ định.
4. Cách sơ cứu bong gân mắt cá chân tại chỗ
Sơ cứu đúng cách ngay tại sân tập có vai trò quyết định trong việc kiểm soát tổn thương. Để xử lý chấn thương một cách hiệu quả, phương pháp thường được áp dụng phổ biến hiện nay là RICE (Rest – Ice – Compression – Elevation). Các bước cụ thể để thực hiện nguyên tắc này như sau:
- Bước 1 (Rest – Ngừng vận động ngay lập tức): Người bệnh cần dừng toàn bộ hoạt động để tránh gia tăng áp lực lên dây chằng. Đây là nguyên tắc đầu tiên trong cách xử lý bong gân mắt cá chân khi chơi thể thao.
- Bước 2 (Ice – Chườm lạnh vùng tổn thương): Sử dụng túi đá hoặc khăn lạnh đặt lên mắt cá trong 15–20 phút để giảm sưng, hạn chế chảy máu trong và giảm đau tức thì.
- Bước 3 (Compression – Băng ép cổ chân): Dùng băng chun quấn quanh vùng bong gân với lực vừa đủ. Bởi vì, nếu băng quá chặt có thể cản trở tuần hoàn máu, trong khi băng quá lỏng thì lại không đạt hiệu quả giảm phù nề.
- Bước 4 (Elevation – Kê cao chân): Đặt chân bị thương cao hơn mặt phẳng tim để hỗ trợ lưu thông máu. Đồng thời, góp phần giảm sưng, tạo điều kiện phục hồi nhanh chóng.
Sơ cứu nhanh ngay sau khi bị bong gân
(Nguồn: Bệnh viện Quốc tế Dolife)
5. Phác đồ bong gân mắt cá chân điều trị tại cơ sở y tế
Khi đến cơ sở y tế, bệnh nhân sẽ được bác sĩ thăm khám lâm sàng kết hợp chẩn đoán hình ảnh như X-quang, CT, MRI… Với trường hợp bong gân nhẹ, hướng điều trị thường tập trung vào nghỉ ngơi, chườm lạnh, kê cao chân và sử dụng thuốc giảm đau kháng viêm. Với mục tiêu là giảm sưng nề, kiểm soát đau và hạn chế tổn thương lan rộng.
Trong trường hợp bong gân mức độ nặng hơn, bác sĩ có thể yêu cầu nẹp cố định hoặc bó bột để ổn định khớp cổ chân. Ngoài ra, trong các trường hợp chấn thương nặng, bệnh nhân cần can thiệp phẫu thuật nhằm phục hồi cấu trúc. Sau điều trị, bệnh nhân sẽ được chỉ định vật lý trị liệu và phục hồi chức năng để cải thiện chức năng vận động và ngăn ngừa nguy cơ tái phát chấn thương.
6. Một số bài tập phục hồi bong gân mắt cá chân đơn giản
Sau giai đoạn điều trị, việc tập phục hồi có vai trò quan trọng. Các bài tập giúp tăng cường sức mạnh dây chằng và cải thiện độ linh hoạt khớp cổ chân. Dưới đây là một số bài tập cơ bản thường được áp dụng.
6.1. Bài tập xoay khớp cổ chân
Các bước thực hiện:
- Người bệnh ngồi trên ghế, đưa chân bị bong gân lên và xoay khớp nhẹ nhàng theo chiều kim đồng hồ.
- Sau đó, đổi ngược chiều và lặp lại nhiều lần.
- Động tác này giúp khớp dần lấy lại sự linh hoạt.
Bài tập xoay khớp cổ chân
(Nguồn: Long Châu)
6.2. Bài tập đứng trên mũi bàn chân
Các bước thực hiện:
- Người bệnh đứng thẳng, nhón gót để dồn lực lên mũi bàn chân.
- Giữ nguyên tư thế trong vài giây, sau đó thả lỏng và lặp lại nhiều lần.
Bài tập đứng trên mũi bàn chân
(Nguồn: aFamily)
6.3. Bài tập với dây kháng lực
Các bước thực hiện:
- Người bệnh ngồi trên sàn, đặt dây kháng lực dưới lòng bàn và kéo căng dây về phía trước.
- Sau đó, dùng lực cổ chân kháng lại động tác kéo.
Bài tập với dây kháng lực
>>> Tìm hiểu thêm: Phục hồi chấn thương thể thao do lật cổ chân: Quay lại sân bóng sau 04 buổi điều trị
Việc nắm vững cách xử lý bong gân mắt cá chân khi chơi thể thao vừa giúp hạn chế tổn thương, vừa rút ngắn thời gian hồi phục chấn thương cho bệnh nhân. Nếu được sơ cứu kịp thời và đúng cách, kết hợp với cách điều trị y tế đúng phác, phục hồi chức năng và duy trì tập luyện hợp lý sẽ giảm nguy cơ tái phát chấn thương cũng như đảm bảo an toàn vận động về lâu dài.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: myrehab-matsuoka.com
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, Số 4 Tôn Thất Tùng, Phường Kim Liên, TP Hà Nội
Nguồn:
[1] Fermín, T. M., Al-Dolaymi, A. A., & D’Hooghe, P. (2023). Acute ankle sprain in elite athletes: how to get them back to the game?. Foot and ankle clinics, 28(2), 309-320.
[2] Van Den Bekerom, M. P., Struijs, P. A., Blankevoort, L., Welling, L., Van Dijk, C. N., & Kerkhoffs, G. M. (2012). What is the evidence for rest, ice, compression, and elevation therapy in the treatment of ankle sprains in adults?. Journal of athletic training, 47(4), 435-443.
