Theo Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia Hoa Kỳ (NCBI), nếu tiến hành 6 giai đoạn phục hồi chức năng sau mổ dây chằng chéo trước vào đúng “thời điểm vàng”, bệnh nhân có thể tăng tốc quá trình tái tạo dây chằng đáng kể. Nhiều nghiên cứu lâm sàng cũng chỉ rõ sự ảnh hưởng phức tạp của dây chằng chéo trước đến chức năng sinh lý thần kinh. [1]
Vì vậy, Myrehab Matsuoka luôn cân nhắc bệnh nhân tập luyện sau mổ dây chằng chéo trước, dưới sự giám sát của chuyên gia, để tối đa kết quả phục hồi chức năng.
1. Mục tiêu phục hồi chức năng sau mổ dây chằng chéo trước
Sau phẫu thuật, dây chằng chéo trước sẽ không thể tự động khôi phục lại trạng thái khỏe mạnh ban đầu. Thông thường, dây chằng chéo trước cần khoảng 4 – 6 tuần sau mổ để chữa lành và cần thêm 6 – 8 tháng để tái tạo về trạng thái dây chằng tự nhiên. [2] Tuy nhiên, các bác sĩ và chuyên gia trị liệu cho rằng nếu có sự can thiệp chương trình trị liệu đúng đắn, quá trình hồi phục có thể đạt được các mục tiêu sau:
- Giảm đau sau mổ, giảm phù nề sau phẫu thuật, giảm viêm, định hình gối, chống vẹo và chống mất khả năng duỗi gối.
- Cải thiện phạm vi cử động của đầu gối, chịu được trọng lực cơ thể.
- Kích thích phản xạ của thần kinh cơ nhằm tăng cường các phản ứng vận động, giúp người bệnh cảm nhận được sự co giãn cơ bắp, áp lực chuyển động và sự thăng bằng của đầu gối.
- Tăng cường sức mạnh và sự ổn định của cơ bắp đùi, thúc đẩy quá trình hồi phục toàn diện.
- Mau chóng hồi phục khả năng vận động thể thao với thể lực trước đây một cách an toàn. [3]
2. Quá trình phục hồi chức năng sau mổ dây chằng chéo trước
Mỗi giai đoạn trong quá trình phục hồi chức năng đứt dây chằng chéo trước đòi hỏi một tiêu chuẩn hồi phục cụ thể. Vì vậy, hình thức và cường độ bài tập cũng sẽ được điều chỉnh tăng dần qua từng giai đoạn, người bệnh cần phải đạt tiêu chuẩn phục hồi của giai đoạn trước mới có đủ điều kiện tham gia chương trình trị liệu ở giai đoạn tiếp theo. [4]
2.1. Giai đoạn 1: Tuần 1 – tuần 3 sau phẫu thuật
3 tuần đầu tiên sau khi phẫu thuật là giai đoạn rất quan trọng, tác động lớn đến quá trình chữa lành vết mổ. Mục tiêu trọng tâm trong giai đoạn này là khôi phục chức năng vận động cơ bản của vùng gối chấn thương, được đánh giá dựa trên các tiêu chí:
- Gập và duỗi đầu gối trong phạm vi chuyển động từ 0° – 90°.
- Giảm dần các cơn đau và tình trạng sưng tấy.
- Tăng cường sức mạnh và sự ổn định của cơ tứ đầu.
- Hồi phục khả năng đi lại khỏe mạnh với dáng đi bình thường. [2]
| Thời gian | Hoạt động |
| Ngày 1 sau phẫu thuật |
|
| Ngày 2 sau phẫu thuật |
|
| Ngày 3 sau phẫu thuật |
|
| Sau 1 tuần sau phẫu thuật |
|
| Sang tuần thứ 2 | Khớp gối phải được duỗi hoàn toàn, gối phải gập được 90 độ, sức cơ tứ đầu đùi phải đủ mạnh. |
Trong giai đoạn này, các bài tập phục hồi sau phẫu thuật dây chằng chéo trước được chuyên gia khuyến nghị như: sử dụng nạng, chườm đá và vận động trị liệu.
2.1.1. Sử dụng nạng
Tác dụng: Người bệnh sẽ hạn chế được trọng lực đè nén lên chân phẫu thuật, bảo vệ đầu gối, giúp giảm thiểu các cơn đau sau mổ và thuận tiện di chuyển, tránh té ngã.
Lưu ý:
- Trong 2 tuần đầu, luôn phải dùng nạng để có thể đảm bảo an toàn khi di chuyển.
- Người bệnh có thể ngưng sử dụng nạng sau 2 tuần nhưng cần có sự cho phép của chuyên gia. Nếu sau 2 tuần, bác sĩ nhận định người bệnh đang tổn thương sụn chêm, thì thời gian bỏ nạng có thể lâu hơn.
- Đảm bảo khu vực tập luyện và di chuyển không có chướng ngại vật để ngăn ngừa việc té ngã. [4]
2.1.2. Chườm đá và tập nâng cao chân
Tác dụng: Nhiệt lạnh sẽ làm giảm lưu thông máu, giảm chuyển hóa, giúp bất hoạt các cơn đau viêm nhanh chóng và giảm sưng tấy đầu gối.
Hướng dẫn cách sử dụng:
- Trong 24 giờ đầu, sau khi mổ: Chườm đá trên vùng chấn thương và nâng cao chân để hạn chế máu lưu thông, chủ yếu giảm đau và sưng.
- Sau khi tập luyện: Trong tuần đầu tập đi sau mổ dây chằng chéo trước bằng nạng, đầu gối sẽ thường xuyên có cảm giác đau do chưa quen với áp lực, người bệnh có thể chườm đá để giảm đau.
Lưu ý:
- Phương pháp chườm lạnh có thể áp dụng mọi lúc, khi người bệnh cảm giác đau và sưng tấy sau khi tập các bài tập sau mổ dây chằng chéo trước.
- Nên kết hợp với động tác nâng cao chân để tăng hiệu quả giảm đau. [5]
2.1.3. Vận động trị liệu
Trọng tâm của các bài tập phục hồi sau mổ dây chằng chéo trước giai đoạn 01 là giúp bệnh nhân bắt đầu khởi động lại khớp gối, làm quen dần với các cơn đau. Đồng thời, bài tập này sẽ kích thích độ linh hoạt đầu gối, tăng độ uốn cong, tăng phạm vi chuyển động từ 0° – 90°.
- Bài tập mở rộng đầu gối: Hỗ trợ duỗi thẳng chân hoàn toàn
- Bài tập trượt gót chân – Gập duỗi đầu gối: Tăng độ linh hoạt của đầu gối, mở rộng khớp gối từ 0° tăng dần lên và tối đa 90° trong giai đoạn này.
Xem thêm hướng dẫn tập sau mổ dây chằng chéo trước giúp duy trì khả năng hoạt động hàng ngày, giảm nguy cơ tái phát chấn thương và thúc đẩy quá trình hồi phục.
|
Người bệnh đạt cả 3 tiêu chí sẽ bắt đầu trị liệu giai đoạn 2 |
|
| 1 | Biên độ gối có thể mở rộng đến mức thẳng hoàn toàn trong vòng 5° ngay cả khi đang hoạt động |
| 2 | Đầu gối có thể gập lại (uốn cong) ít nhất 110° |
| 3 | Cảm nhận rõ cơ tứ đầu đang co lại, có thể nâng chân thẳng 20 lần mà không gặp cản trở hay khó khăn. |
2.2. Giai đoạn 2: Tuần 3 – tuần 7 sau phẫu thuật
Từ giai đoạn 02, người bệnh sẽ dần làm quen lại với các hoạt động sống thường ngày, đồng thời, người bệnh phải nỗ lực nhiều hơn với các bài tập phục hồi dây chằng, nhằm đạt được các tiêu chuẩn sau:
- Duy trì khả năng duỗi gối thẳng hoàn toàn và tăng dần mức uốn cong đầu gối đạt đến phạm vi tối đa 120°.
- Cải thiện sức mạnh cơ tứ đầu, tăng sức đề kháng cơ đùi trong các bài tập không có lực cản và có lực cản, để cảm nhận rõ nét sự co bóp của cơ.
- Chân phẫu thuật có thể vận động độc lập, đồng thời có khả năng chịu được áp lực 100% tải trọng của cơ thể.
- Trở lại sinh hoạt bình thường với các vận động nhẹ nhàng, như: Đi bộ, đứng, bước cầu thang, ra vào ô tô. [2]
2.2.1. Tuần 3 – hết tuần 4
Từ tuần thứ ba đến hết tuần thứ tư, người bệnh chủ yếu duy trì khả năng duỗi thẳng đầu gối mà không cảm thấy đau, luyện tập uốn cong đầu gối và tăng sức mạnh cơ tứ đầu.
- Rèn sức cho cơ bắp đùi: Bằng cách tận dụng lực cản ở cẳng chân khi thực hiện thao tác duỗi khớp gối từ 90° về 60°.
- Tăng sức mạnh cơ tứ đầu đùi: Bằng bài tập nâng chân và gấp duỗi gối chủ động ở tư thế ngồi (chưa có lực cản).
- Tăng cường tập vận động thụ động: Bài tập cho người mổ dây chằng chéo trước yêu cầu gấp gối dần đến biên độ tối đa là 120°.
- Tập đứng vững: Tăng dần mức độ chịu lực của chân phẫu thuật, đến khi chân có thể chịu được toàn bộ trọng lực cơ thể và đứng vững.
- Tập đạp xe: Bằng xe đạp tại chỗ, không tạo lực cản lên gối.
2.2.2. Tuần 5 – hết tuần 6
Các tuần tiếp theo trong giai đoạn 02, người bệnh cần tăng cường tăng sức mạnh tổng thể để có thể giữ thăng bằng tốt và dần bình thường hóa khả năng vận động, trở về sinh hoạt hàng ngày.
- Thực hiện các bài tập phục hồi đứt dây chằng chéo trước với mức độ nâng cao hơn để gia tăng tầm vận động khớp gối.
- Tập bài tấn (nhún đùi) để cải thiện phạm vị cử động cơ đùi, uốn cong đầu gối từ 90° về 40°.
- Luyện tập bước lên và xuống một bậc thang nhằm tăng tính linh hoạt gối.
- Tập cơ đùi với tạ, bao cát hoặc băng thun thể thao, nâng cao sức mạnh cơ tứ đầu bằng biện pháp tăng trọng lực lên vùng đùi.
- Dây mềm sẹo mổ, tập di động xương bánh chè.
| Người bệnh đạt cả 4 tiêu chí sẽ bắt đầu trị liệu giai đoạn 3 | |
| 1 | Chân phẫu thuật đủ sức mạnh độc lập, hoàn toàn khôi phục khả năng di chuyển, đi lại. |
| 2 | Khôi phục khả năng thực hiện các sinh hoạt bình thường: đi bộ, đứng, leo thang ít nhất chục bước, ra vào ô tô |
| 3 | Sẵn sàng rèn luyện sức đề kháng bằng các bài tập tăng sức mạnh với tạ và dây đeo |
| 4 | Có thể thực hiện động tác Squats hạ đầu gối gập ít nhất 60° để trọng lượng chia đều ở cả 2 chân, với cơ chế thích hợp. |
2.3. Giai đoạn 3: Tuần 7 – hết tuần 10
Từ giai đoạn 03, người bệnh sẽ trải qua các bài tập phục hồi chức năng đứt dây chằng chéo trước với cường độ cao. Các bài tập ở giai đoạn này giúp các vận động viên có thể quay lại chơi một số bộ môn thể thao sau khi hoàn thành liệu trình.
- Tăng cường tần suất và mức độ các bài tập ở giai đoạn 01 và 02 để tối đa biên độ gấp duỗi gối, tiến tới phạm vi chuyển động khỏe mạnh.
- Dần loại bỏ các thiết bị hỗ trợ (nẹp, nạng), rèn luyện dáng đi bình thường.
- Tập đi bộ tích cực (tiến, lùi, sang ngang, lên dốc và xuống dốc).
- Tập leo thang, bước lên và bước xuống trong phạm vi 2 – 3 bậc thang.
- Tập nhún đùi, tăng dần tốc độ và biên độ uốn cong, gấp duỗi gối không mang lại cảm giác đau nhức.
- Tập chạy bộ trên tuyến đường thẳng và bằng phẳng. [2]
2.4. Giai đoạn 4: Tuần 11 – hết tuần 16
Giai đoạn 04 là bước ngoặc lớn trong quy trình tập luyện sau mổ dây chằng chéo trước, đánh dấu sự hồi phục chức năng gần như hoàn toàn. Sau 16 tuần trị liệu, bệnh nhân có thể thực hiện các vận động nặng, như: chạy, nhảy, tăng tốc, giảm tốc, thay đổi hướng, leo thang cao, nâng và mang vật nặng, giữ thăng bằng trên chân phẫu thuật,… [7]
- Tăng cường các bài tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng cơ bản ở những giai đoạn đầu.
- Tập các bài tập nâng cao, tăng sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày.
- Tập gấp duỗi gối chủ động, biên độ gối đạt đến ngưỡng vận động bình thường.
- Tuần cuối cùng của liệu trình, khớp gối duỗi chủ động thẳng hoàn toàn. [2]
2.5. Giai đoạn 5: Tháng 5 – hết tháng 6
Những bài tập phục hồi chức năng dây chằng chéo trước ở giai đoạn này có tác dụng kích hoạt phản xạ vận động tự nhiên của đầu gối. Sau khi đầu gối hồi phục khỏe mạnh và có được sức bền, người bệnh cần tiếp tục tập luyện để duy trì độ linh hoạt gối và quan trọng là ngăn ngừa chấn thương khi đột ngột chạy, xoay, dừng, chuyển hướng. [1]
- Tập các bài tập nâng cao dành cho cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày.
- Tập các chuyển động tích cực, như: tăng giảm tốc chạy, leo thang, leo dốc,… [2]
2.6. Giai đoạn 6: Từ tháng 7 trở đi
Sau khi hoàn thành giai đoạn trị liệu thứ 05, người bệnh đã đạt được hầu hết các tiêu chuẩn phục hồi, bao gồm yếu tố về sức khỏe và chức năng phản ứng vận động của đầu gối. Vì vậy, trong khoảng thời gian tiếp theo, người bệnh có thể quay lại cuộc sống sinh hoạt thường ngày.
- Làm quen trở lại các môn thể thao ưa thích, nhưng vẫn kiểm soát mức độ phù hợp.
- Từ tháng thứ 8 trở đi, người bệnh nên tập nhảy trên chân phẫu thuật và bắt đầu tham gia vào các hoạt động nặng.
- Đối với vận động viên, có thể tập luyện thể thao và thi đấu bình thường. [2]
3. 10 lưu ý quan trọng khi phục hồi chức năng sau mổ dây chằng chéo trước
Mổ dây chằng chéo trước là một cuộc đại phẫu, mất nhiều thời gian hồi phục và gây ra vô số bất tiện cho cuộc sống thường nhật của người bệnh. Để có thể hiện thực hóa hiệu quả hồi phục trong 8 tháng, người bệnh cần kiên trì và nỗ lực luyện tập sau phẫu thuật dây chằng chéo trước. Đồng thời, việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc dưới đây cũng sẽ tác động tích cực đến kết quả điều trị sau phẫu thuật. [8]
- Tôn trọng và tuân theo phác đồ điều trị của bác sĩ phẫu thuật và chuyên gia vật lý trị liệu của bạn.
- Luôn sử dụng nạng và chỉ tháo nạng khi được sự chấp thuận từ chuyên gia.
- Tập luyện theo đúng hướng dẫn của chuyên gia và không vận động vượt quá mức khuyến nghị (Gấp duỗi gối quá phạm vi cho phép, tạo áp lực lớn hoặc đột ngột lên chân phẫu thuật,…).
- Bỏ thói quen vắt chéo chân khi ngồi.
- Bỏ thói quen đứng và di chuyển bằng mũi chân. Dùng lực từ gót chân để đứng vững và tập dáng đi sau mổ dây chằng chéo trước.
- Không nâng tạ trong quá trình trị liệu.
- Không tự ý xoay hoặc vặn chân, chỉ thực hiện khi được chuyên gia khuyến nghị.
- Kiểm soát mức độ vận động, dừng tập và tìm kiếm hỗ trợ từ chuyên gia nếu gối trở nên đau nhức khi vận động trị liệu.
- Kiểm soát cơn đau nhanh bằng cách chườm lạnh bằng túi nước đá trong 20 phút.
- Kiểm soát sưng tấy vùng gối bằng cách nâng cao chân và nghỉ ngơi.
Giai đoạn tập luyện phục hồi chức năng sau khi phẫu thuật dây chằng chéo trước rất khó khăn và nhiều trở ngại, tuy vậy, hành trình này lại mang đến hiệu quả và tốc độ hồi phục đáng kể. Nếu người bệnh kiên trì điều trị trong 08 tháng và nỗ lực xuyên suốt 06 giai đoạn trị liệu, thì tỷ lệ phục hồi có thể đạt đến 90%, đồng thời tăng cường sức khỏe đầu gối tốt hơn so với trước chấn thương.
Phục hồi chức năng sau mổ dây chằng chéo trước là yếu tố quyết định cho sự thành công của một ca phẫu thuật. Sau mổ, bệnh nhân sẽ đối mặt với nhiều bất tiện trong cuộc sống và gần như bị hạn chế vận động trong mọi sinh hoạt cá nhân. Hiểu được những khó khăn này, Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka luôn động viên bệnh nhân tích cực điều trị, thường xuyên theo dõi và cập nhật chương trình tập luyện phù hợp cho bệnh nhân, nhằm mang lại hiệu quả hồi phục nhanh chóng và an toàn.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
