Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka.
Tràn dịch khớp gối có thể tạo ra nhiều tác động tiêu cực, giới hạn vận động và gây phiền toái trong các hoạt động hàng ngày như đứng ngồi, đi lại…. Vậy làm thế nào để nhận biết và điều trị hiệu quả tình trạng này?
1. Khái niệm tràn dịch khớp gối
Khớp gối, được hình thành từ ba xương chính gồm xương đùi, xương chày, xương bánh chè và sụn, dây chằng, màng hoạt dịch, gân. Khớp gối có vai trò nâng đỡ trọng lượng cơ thể và duy trì chức năng vận động như đi, đứng, chạy, ngồi, nhảy… của con người. Dịch khớp giữ vai trò quan trọng trong việc bôi trơn khớp và hấp thụ lực đối với khớp.
Tràn dịch khớp gối (Knee effusion) là hiện tượng chất lỏng tích tụ quá nhiều xung quanh và bên trong khớp gối, dẫn đến đau và sưng tấy.
Thông thường, trong các mô khớp của con người đã có sẵn một ít chất lỏng như máu, protein, mỡ, chất lỏng hoạt dịch… (Nguồn: Cleveland Clinic). Tuy nhiên, nếu có nhiều chất lỏng hơn bình thường trong khớp, bạn sẽ bị tràn dịch (khớp gối bị sưng).
2. Triệu chứng của tràn dịch khớp gối
Dấu hiệu và triệu chứng của tràn dịch khớp gối bao gồm:
- Sưng khớp: Khớp trở nên căng, phồng, và to hơn do tích tụ chất lỏng. Một bên đầu gối có thể trông lớn hơn so với đầu gối còn lại.
- Nóng đỏ, bầm tím xung quanh khớp gối: Da xung quanh khớp gối chuyển màu đỏ hoặc bầm tím ở mặt trước, hai bên hoặc phía sau đầu gối và có nhiệt độ cao hơn bình thường.
- Cứng khớp: Cảm giác khớp tê cứng, không linh hoạt khi chuyển động.
- Vận động khó khăn: Khó khăn khi co duỗi gối, leo cầu thang, và di chuyển.
Một số những dấu hiệu tràn dịch khớp gối nguy cấp có thể kể đến như:
- Không có mạch ở chân: Không hoặc ít thấy mạch ở chân và cảm giác tê liệt phía dưới đầu gối, ngứa là dấu hiệu nguy hiểm của tràn dịch khớp gối.
- Đau nhức kéo dài: Đau và nặng nề tại vùng khớp gối. Cơn đau có thể xuất hiện ngay sau vài phút, kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, thường tập trung ở một bên của khớp gối.
- Cảm giác nặng nề, lỏng lẻo ở khớp gối: Khớp gối không chống đỡ được trọng lượng của cơ thể và ngày càng lỏng lẻo, không vững.
- Sốt, đổ mồ hôi: Nếu bạn cảm thấy cơ thể ốm yếu, sốt và đổ mồ hôi thì đây có thể là biểu hiện của việc cơ thể phản ứng với vùng viêm nhiễm.
3. 3 nguyên nhân tràn dịch khớp gối
Theo Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia Hoa Kỳ (NCBI), tràn dịch đầu gối có thể do tình trạng cấp tính hoặc mãn tính với các nguyên nhân cụ thể như sau:
3.1. Chấn thương
Một số thương tích phát sinh do tham gia hoạt động thể thao quá mức hoặc thực hiện các động tác không đúng tư thế có thế dẫn đến tràn dịch khớp gối. Chẳng hạn như tai nạn xe đạp do va đập mạnh, ngã từ cao xuống cầu thang, hoặc tai nạn lao động có thể làm tổn thương sụn khớp, giãn cơ hoặc đứt dây chằng chéo trước, đứt dây chằng chéo sau, rách sụn chêm, hay gãy xương…
3.2. Bệnh lý kéo dài
Một số tình trạng bệnh lý kéo dài như thoái hóa khớp, nhiễm trùng khớp, bệnh gout, viêm khớp dạng thấp, viêm bao hoạt dịch khớp, nang bao hoạt dịch khớp, cũng như các rối loạn về tình trạng đông máu… đều có thể dẫn đến tình trạng tràn dịch ở khớp gối.
3.3. Các yếu tố rủi ro
Một trong những nguyên nhân tràn dịch khớp gối có thể do một vài yếu tố rủi ro:
- Tuổi tác lớn: Người ở độ tuổi trung niên và người già, đặc biệt là ngoài 50 tuổi, thường dễ mắc các vấn đề liên quan đến xương khớp, bao gồm cả tràn dịch khớp gối.
- Hoạt động thể thao dễ chấn thương: Những người thường xuyên tham gia các hoạt động như bóng đá, bóng rổ, vận động gối với cường độ cao, có rủi ro cao hơn về chấn thương.
- Thừa cân, béo phì: Việc tăng cân nặng tạo áp lực lớn lên khớp gối, gây tổn thương cho các thành phần khớp và có thể dẫn đến tràn dịch trong khớp gối.
4. 3 phương pháp chẩn đoán tràn dịch khớp gối
Không ít trường hợp mắc bệnh tràn dịch khớp gối nhưng không được chẩn đoán kịp thời, làm cho bệnh tiến triển nặng, gây khó khăn và tốn kém trong điều trị. Để phát hiện sớm tràn dịch khớp gối và có phương án can thiệp kịp thời, có 3 phương pháp chẩn đoán chính sau đây:
4.1. Kiểm tra thể chất
Sờ nắn và thao tác thủ công là một phương pháp chẩn đoán giúp kiểm tra tình trạng sưng, đau và các biểu hiện khác trên khớp gối thông qua việc sờ nắn và thực hiện các thao tác tại chỗ đơn giản. Phương pháp này cho phép bác sĩ đánh giá tổng quan sự ổn định và linh hoạt của khớp. Tuy vậy, mức độ chính xác của phương pháp này còn phụ thuộc vào kiến thức và kinh nghiệm của người thực hiện.
4.2. Kiểm tra hình ảnh
1 – Siêu âm
Siêu âm khớp là phương pháp chẩn đoán tràn dịch khớp gối bằng cách sử dụng sóng siêu âm có tần số cao để kiểm tra và đánh giá khớp cũng như các mô xung quanh. Khi sóng siêu âm đi qua, hình ảnh của các cấu trúc mô sẽ được ghi lại trên máy, giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán về tình trạng khỏe bình thường hoặc có dấu hiệu bệnh lý. Phương pháp chẩn đoán không xâm lấn này khá phổ biến bởi độ an toàn cao, chi phí phải chăng và giúp xác định vị trí và tính chất của vùng tràn dịch một cách tương đối chính xác.
2 – Chụp X-quang
Là một phương pháp chẩn đoán tràn dịch khớp gối bằng hình ảnh nhanh chóng, dễ dàng và không gây đau đớn, với chụp X-quang, bác sĩ sẽ sử dụng loại máy có bức xạ ánh sáng hoặc sóng vô tuyến để thể hiện hình ảnh xương bên trong cũng như xung quanh khớp gối. Tuy nhiên, phương pháp này sẽ được chống chỉ định với bệnh nhân mang thai bởi tia bức xạ trong quá trình chụp có thể gây ảnh hưởng đến thai nhi.
3 – Chụp CT
Chụp CT (Chụp cắt lớp vi tính) tràn dịch khớp gối là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh sử dụng máy chụp tomography máy tính để đánh giá chất lỏng trong hoặc xung quanh khớp gối. Phương pháp này cung cấp thông tin chi tiết về cấu trúc nội tạng và mô mềm, giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán với độ chính xác cao về tình trạng khớp gối. Tuy nhiên, phương pháp này thường có chi phí cao hơn so với các phương pháp kể trên.
4 – Chụp MRI
Phương pháp chẩn đoán tràn dịch khớp gối này sử dụng máy chụp cộng hưởng từ để tạo ra hình ảnh chi tiết của các thành phần trong khớp gối như sụn, xương, gân, dây chằng, cơ, và mạch máu. Nhờ độ phân giải hình ảnh mô mềm cao, chụp MRI thường được áp dụng để chẩn đoán hoặc đánh giá các triệu chứng như đau, yếu, sưng hoặc chảy máu xảy ra trong và xung quanh khớp.
MRI khớp gối cũng giúp xác định xem liệu bệnh nhân có cần phẫu thuật hay không. Nhược điểm của nó là chi phí cao hơn so với các kỹ thuật kiểm tra hình ảnh ở trên và yêu cầu người bệnh nằm yên trong thời gian dài khi thực hiện quá trình quét.
4.3. Phân tích chất lỏng khớp
1 – Xét nghiệm máu
Kiểm tra máu được sử dụng để đánh giá tình trạng viêm, nhiễm trùng, và tình trạng viêm khớp dạng thấp. Phương pháp này phổ biến và dễ thực hiện, mang lại thông tin tổng quát về tình trạng tổng thể của cơ thể. Tuy nhiên, nó không cung cấp hình ảnh trực tiếp về khớp gối và cần phải được kết hợp với các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác.
2 – Chọc hút dịch khớp
Khi phát hiện tràn dịch khớp gối ở mức nặng, các chuyên gia y tế có thể quyết định thực hiện biện pháp can thiệp trực tiếp vào vùng tổn thương bằng cách chọc hút dịch khớp ra khỏi cơ thể. Chất lỏng thu được sau đó được chuyển đến phòng thí nghiệm để xác định chi tiết về thành phần của nó và đưa ra kế hoạch điều trị phục hồi.
Phương pháp giúp cung cấp thông tin chính xác về thành phần chất lỏng và giúp giảm một phần áp lực lên khớp và xoa dịu con đau cho người bệnh. Kỹ thuật này được chống chỉ định với bệnh nhân đang nhiễm trùng da tại vị trí định chọc hút hoặc có bệnh lý rối loạn đông máu.
5. 4 phương pháp điều trị tràn dịch khớp gối
Nếu được phát hiện kịp thời, chữa tràn dịch khớp gối hoàn toàn có thể đạt được hiệu quả thông qua các biện pháp như thuốc chống viêm, liệu pháp vật lý, và nghỉ ngơi. Thời gian điều trị có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và phản ứng của bệnh nhân với liệu pháp. Cụ thể, có 4 phương pháp điều trị tràn dịch khớp gối phổ biến bao gồm:
5.1. Cách tự chăm sóc tại nhà
Bên cạnh các phương pháp điều trị cần được thực hiện bởi đội ngũ y bác sĩ và kỹ thuật viên ở trên, người bệnh có thể ứng dụng một số cách chăm sóc khớp gối khi bị tràn dịch tại nhà như sau:
1 – Sử dụng nhiệt ẩm:
Trong giai đoạn ổn định của tràn dịch khớp gối, việc sử dụng nhiệt ẩm có thể giúp giảm đau và cải thiện sự linh hoạt của khớp. Nhiệt độ nóng từ nước ấm hoặc túi ấm có thể giúp cơ mạch máu giãn nở và giảm cảm giác căng trước khớp. Phương pháp này thường được chỉ định với bệnh nhân tràn dịch khớp gối giai đoạn ổn định.
2 – Chườm nóng
Chườm nóng là một biện pháp chăm sóc tại nhà hữu ích cho trường hợp bệnh nhân mắc tràn dịch khớp gối mãn tính. Nhiệt độ từ chườm nóng có thể kích thích sự giãn nở của mạch máu, tăng cường cung cấp dưỡng chất đến cơ xương khớp, hỗ trợ quá trình chữa lành tổn thương.
3 – Chườm lạnh (chườm đá):
Chườm đá là một biện pháp giảm đau và viêm hiệu quả khi khớp gối mới xuất hiện dấu hiệu sưng trong 48 giờ đầu tiên. Chườm đá có thể giúp làm giảm triệu chứng và ngăn chặn tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn cho tràn dịch ổ khớp gối. Với phương pháp này, người bệnh cần kê cao chân và thực hiện massage bằng đá trực tiếp lên vùng khớp gối trong vòng 15 – 20 phút, đồng thời, chú ý di chuyển bọc đá thường xuyên để tránh bỏng lạnh.
4 – Thuốc chống viêm không steroid (NSAID)
Sử dụng thuốc như ibuprofen và naproxen có thể giúp kiểm soát sưng và đau trong trường hợp tràn dịch khớp gối, đặc biệt là khi có dấu hiệu viêm nhiễm.
5 – Nghỉ ngơi
Nghỉ ngơi là một phương pháp quan trọng để giảm thiểu trọng lực đặt lên khớp gối. Sử dụng thiết bị hỗ trợ như gậy hoặc nạng cũng có thể giúp hỗ trợ trong quá trình đi lại.
Lưu ý: Các hoạt động trên chỉ mang tính chất tham khảo, người bệnh cần có sự chỉ định và tư vấn chuyên sâu của bác sĩ trước khi thực hiện.
5.2. Điều trị bằng thuốc
Người dùng có thể sử dụng một số loại thuốc gồm có các loại thuốc giảm đau, chống viêm, và thuốc kháng sinh nếu có rủi ro nhiễm khuẩn, cũng như thuốc ức chế miễn dịch trong trường hợp viêm khớp dạng thấp. Tuy nhiên, quá trình sử dụng thuốc cần được theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ điều trị, đặc biệt là đối với các loại thuốc có tác dụng phụ như corticoid.
5.3. Vật lý trị liệu
Với kỹ thuật này, bác sĩ vật lý trị liệu sẽ xây dựng một kế hoạch điều trị cá nhân cho mỗi bệnh nhân, sử dụng các phương pháp như laser công suất cao, siêu âm trị liệu, điện xung trị liệu, và bài tập vật lý trị liệu nhằm cải thiện sự linh hoạt của khớp.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng phương pháp vật lý trị liệu tràn dịch khớp gối chỉ được chỉ định với người mắc tràn dịch khớp gối ở giai đoạn ổn định. Còn ở giai đoạn khớp gối đang tràn dịch, bệnh nhân cần tập trung điều trị nội khoa tích cực, sau đó mới kết hợp phương pháp này.
5.4. Điều trị xâm lấn
Đối với những bệnh nhân gặp tình trạng tràn dịch khớp gối kéo dài hoặc gây những đau đớn và tổn thương quá mức, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị xâm lấn thông qua chọc hút dịch khớp hoặc phẫu thuật nội soi.
- Quá trình chọc hút dịch khớp giúp giảm nhẹ các triệu chứng cho bệnh nhân một cách nhanh chóng, và thường được chỉ định kết hợp với việc tiêm corticoid để tăng hiệu quả điều trị.
- Phẫu thuật nội soi cũng là kỹ thuật điều trị xâm lấn phổ biến được ứng dụng cho bệnh nhân tràn dịch khớp gối bởi thời gian thực hiện nhanh, không chảy máu, ít gây đau, và hạn chế tối đa nguy cơ nhiễm trùng.
Xem thêm: Bỏ túi 5 thông tin cần biết về vật lý trị liệu khớp gối
6. 5 cách phòng ngừa tràn dịch khớp gối
Để ngăn ngừa tràn dịch khớp gối và bảo vệ sức khỏe xương khớp nói chung và khớp gối nói riêng, bạn có thể tham khảo một vài lời khuyên quan trọng từ các bác sĩ dưới đây:
- Duy trì cân nặng hợp lý: Việc duy trì cân nặng ổn định sẽ giúp hạn chế căng thẳng và áp lực lên khớp, từ đó, giảm thiểu nguy cơ và triệu chứng của tràn dịch khớp gối.
- Tránh vận động quá sức: Nên hạn chế tham gia các môn thể thao hoặc các hoạt động cường độ mạnh, mạo hiểm như nhảy xuống từ độ cao, quay đầu, để tránh áp lực lớn lên khớp gối.
- Khám sức khỏe định kỳ: Thăm bác sĩ định kỳ để kiểm tra tình trạng sức khỏe chung và nhận định nguy cơ về các vấn đề xương khớp, giúp phát hiện sớm và đưa ra biện pháp phòng ngừa.
- Bổ sung dinh dưỡng hợp lý: Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh và bổ sung đầy đủ canxi, vitamin D, kali, magie, vitamin nhóm B, C, E… hoặc các thực phẩm chức năng tăng cường độ dẻo dai cho khớp như glucosamine và chondroitin để tăng cường sức khỏe xương khớp và giảm nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan.
- Duy trì thói quen tập thể dục: Việc thực hiện các bài tập vật lý trị liệu cho khớp gối nhẹ nhàng như bơi lội, đi bộ, đạp xe, hoặc yoga một cách đều đặn sẽ giúp củng cố sức mạnh cơ bắp và tăng cường sự linh hoạt cho cơ thể mà không gây áp lực quá mức cho khớp gối.
- Khởi động kỹ và sử dụng đệm gối khi tham gia thể thao: Trước khi bắt đầu bất kỳ hoạt động thể thao nào, hãy khởi động kỹ lưỡng khoảng 10 – 15 phút để làm ấm các cơ. Bạn cũng nên cân nhắc sử dụng đệm gối có thể giảm áp lực lên khớp và bảo vệ chúng khỏi những tác động đột ngột.
- Tránh di chuyển đột ngột và chạy ở mặt đường gồ ghề: Hạn chế di chuyển trên mặt đường gồ ghề để giảm nguy cơ gặp phải các chấn thương xương khớp như trật khớp, bong gân…
7. Một số câu hỏi thường gặp về tràn dịch khớp gối?
7.1. Tràn dịch khớp gối có chữa khỏi được không?
Bệnh tràn dịch khớp gối có thể chữa khỏi được nếu được chẩn đoán và can thiệp kịp thời trước khi có các chuyển biến nặng. Tuy nhiên, tràn dịch khớp gối không thể tự khỏi mà người bệnh cần có sự tư vấn chuyên sâu và lộ trình điều trị chỉ định từ các bác sĩ chuyên khoa.
7.2. Tràn dịch khớp gối bao lâu thì khỏi?
Bệnh nhân thường mất trung bình khoảng 3 – 6 tháng để hồi phục hoàn toàn tràn dịch khớp gối. Tuy nhiên, thời gian để tràn dịch khớp gối khỏi phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm nguyên nhân gây ra tràn dịch, mức độ nghiêm trọng của tình trạng, và phương pháp điều trị được áp dụng.
7.3. Người bị bệnh tràn dịch khớp gối nên kiêng ăn gì?
Người mắc bệnh viêm khớp và tràn dịch khớp gối nên tránh tiêu thụ đường và thực phẩm giàu carbohydrate, muối cao (thường có trong thực phẩm chế biến), chất béo chuyển hóa và bão hòa, cũng như bột ngọt. Những thực phẩm này có thể làm tăng nghiêm trọng tình trạng viêm nhiễm và sưng khớp.
7.4. Người bị tràn dịch khớp gối có nên đi bộ không?
Trong hầu hết các trường hợp, việc đi bộ có thể là một hoạt động tốt cho những người bị tràn dịch khớp gối. Tuy nhiên, quyết định này nên được đưa ra dưới sự giám sát của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế cá nhân để đảm bảo rằng nó phù hợp với tình trạng sức khỏe cụ thể của người đó.
7.5. Người bị tràn dịch khớp gối có tập yoga được không?
Việc tập yoga có thể là một lựa chọn tốt cho những người bị bệnh tràn dịch khớp gối, nhưng người bệnh cần tham vấn ý kiến từ bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi bắt đầu bất kỳ chương trình tập luyện nào.
Tràn dịch khớp gối có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh nếu không được phát hiện và chữa trị kịp thời. Quá trình điều trị của các bác sĩ, kỹ thuật viên kết hợp với chế độ dinh dưỡng, tập luyện tích cực, chủ động sẽ giúp người bệnh kiểm soát tình trạng này.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
