Lật sơ mi cổ chân (hay còn gọi là trật khớp cổ chân) là một trong những chấn thương phổ biến, đặc biệt ở những người thường xuyên tham gia các hoạt động thể thao hoặc di chuyển trên địa hình không bằng phẳng. Chấn thương này không chỉ gây đau đớn mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động nếu không được điều trị đúng cách. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán và các phương pháp điều trị, với trọng tâm là vai trò quan trọng của phục hồi chức năng trong việc mang lại kết quả an toàn và hiệu quả cao.
1. Lật sơ mi cổ chân là gì?
Lật sơ mi cổ chân xảy ra khi các dây chằng xung quanh khớp cổ chân bị kéo giãn quá mức hoặc rách do xoắn hoặc bẻ cong đột ngột. Đây thường là kết quả của việc bước hụt, chạy nhảy, hoặc va chạm mạnh. Chấn thương này có thể được phân loại thành ba mức độ: nhẹ (dây chằng chỉ bị kéo giãn), trung bình (dây chằng bị rách một phần) và nặng (dây chằng bị rách hoàn toàn).
2. Nguyên nhân gây lật sơ mi cổ chân
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến lật sơ mi cổ chân, bao gồm:
- Hoạt động thể thao: Các môn như bóng đá, bóng rổ, hoặc chạy bộ có nguy cơ cao gây chấn thương này do di chuyển nhanh và thay đổi hướng đột ngột.
- Đi trên bề mặt không bằng phẳng: Đá, gồ ghề hoặc đường trơn trượt dễ khiến chân bị xoắn.
- Mang giày dép không phù hợp: Giày cao gót hoặc giày không hỗ trợ tốt cho cổ chân làm tăng nguy cơ lật sơ mi.
- Yếu tố cơ địa: Những người có tiền sử chấn thương cổ chân hoặc cơ bắp, dây chằng yếu cũng dễ gặp phải tình trạng này.
Lật sơ mi cổ chân có thể do nhiều nguyên nhân
3. Phân loại lật sơ mi cổ chân
Lật sơ mi cổ chân độ 1 – Tổn thương nhẹ
Đây là mức độ nhẹ nhất, thường liên quan đến giãn dây chằng mà không gây rách. Người bệnh có thể cảm thấy đau nhẹ, sưng ít và vẫn đi lại được. Tuy nhiên, nếu không xử lý đúng cách, chấn thương này dễ trở thành tiền đề dẫn tới lật cổ chân tái phát.
Triệu chứng:
- Giãn nhẹ dây chằng ngoại vi (thường là dây chằng mác – sên trước).
- Không mất vững khớp cổ chân.
- Ít sưng, không bầm tím rõ rệt.
- Cảm giác không chắc chắn khi đi lại, đặc biệt trên bề mặt không bằng phẳng.
Lật sơ mi cổ chân độ 2 – Tổn thương trung bình
Ở mức độ này, dây chằng bị rách một phần. Các triệu chứng rõ ràng hơn: đau tăng, sưng lan rộng, bầm tím và khó chịu khi chịu lực lên cổ chân.
Triệu chứng:
- Rách một phần dây chằng bên ngoài (phổ biến là ATFL – anterior talofibular ligament).
- Cổ chân lỏng nhẹ, có thể có dấu hiệu mất vững nhẹ.
- Có sưng nề, tụ máu dưới da.
- Vận động bị hạn chế, đi lại khó khăn.
Lật sơ mi cổ chân độ 3 – Tổn thương nặng
Đây là mức độ nghiêm trọng nhất, dây chằng bị rách hoàn toàn, có thể kèm tổn thương sụn, bao khớp hoặc xương dưới sụn. Người bệnh thường không thể tự đi lại và cần điều trị y tế ngay lập tức.
Triệu chứng
- Đứt hoàn toàn một hoặc nhiều dây chằng cổ chân.
- Cổ chân mất vững nghiêm trọng.
- Sưng to, bầm tím nhiều, đôi khi biến dạng cấu trúc.
- Cần kết hợp điều trị phục hồi chức năng chuyên sâu để ngăn ngừa biến chứng lỏng cổ chân mạn tính.
4. Chẩn đoán lật sơ mi cổ chân
Để xác định mức độ chấn thương, bác sĩ sẽ tiến hành:
- Khám lâm sàng: Kiểm tra vùng cổ chân để đánh giá mức độ sưng, đau và khả năng vận động.
- Chụp X-quang: Loại trừ khả năng gãy xương hoặc trật khớp.
- MRI (nếu cần): Đánh giá chi tiết tình trạng dây chằng và mô mềm.
Việc chẩn đoán chính xác là bước quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, bao gồm cả phục hồi chức năng.
5. Phương pháp điều trị lật sơ mi cổ chân
Có nhiều cách tiếp cận để điều trị lật sơ mi cổ chân, từ tự chăm sóc tại nhà đến can thiệp y tế. Tuy nhiên, phục hồi chức năng luôn được xem là giải pháp an toàn và hiệu quả cao, đặc biệt trong việc giúp bệnh nhân lấy lại chức năng vận động mà không cần phẫu thuật.
5.1. Điều trị ban đầu
Ngay sau khi bị chấn thương, bạn nên áp dụng phương pháp R.I.C.E:
Rest – Nghỉ ngơi
Sau khi gặp phải chấn thương thể thao, bạn nên hạn chế vận động ở vùng bị thương. Bạn cần tạm ngừng những hoạt động thể thao, đồng thời giảm tối đa thời gian đi lại, vận động để xương khớp được nghỉ ngơi hoàn toàn, cơ thể có thời gian phục hồi. Nếu bị chấn thương ở chân, khi cần đi lại, bạn nên sử dụng nạng hay gậy để chống đỡ bớt phần nào trọng lượng cơ thể lên chân.
Ice – Chườm lạnh
Với trường hợp bong gân và giãn dây chằng, chườm đá là phương pháp rất hữu dụng để giảm sưng và đau. Trong khoảng 48 – 72 giờ sau khi chấn thương, bạn cần chườm đá càng sớm càng tốt. Mỗi lần chườm lạnh nên kéo dài khoảng 15 – 20 phút. Thời gian nghỉ giữa các lần là khoảng 120 – 180 phút. Trong 24 giờ đầu sau chấn thương, biện pháp này cần được tiến hành thường xuyên, thời gian nghỉ giữa các lần khoảng 30 – 60 phút.
Bạn có thể sử dụng nước đá hay đá chưa tan đập nhỏ rồi đặt vào trong chiếc khăn bông ẩm hoặc túi chườm, tránh để đá lạnh tiếp xúc trực tiếp vùng da bị tổn thương. Bạn xoa nhẹ thường đường tròn đồng tâm khoảng 5 – 10 phút tại khu vực bị thương. Bạn chỉ nên chườm đá trong khoảng 20 phút trở xuống. Vì chườm quá lâu có thể khiến da bị tê cóng, ảnh hưởng đến quá trình phục hồi của vết thương.
Compression – Băng ép
Bạn có thể dùng băng vải hoặc băng thun để cố định vùng chấn thương, tạo điểm vững chắc cho vùng cơ khớp bị chấn thương. Bạn không nên băng quá chặt vì có thể gây cản trở lưu thông máu, khiến cơn đau trầm trọng hơn. Nếu sau khi quấn băng gạc, bạn cảm thấy đau hơn hay kèm theo tình trạng sưng, tê ở khu vực được quấn thì nên nới lỏng ra. Băng ép vùng chấn thương nên được thực hiện giữa các đợt chườm lạnh.
Elevation – Kê cao vị trí chấn thương
Bạn nên nâng cao khu vực tổn thương ở trên tim, đặc biệt là vào ban đêm. Nếu tổn thương ở chân, bạn nên kê cao chân ở tư thế nằm. Với tổn thương ở tay, bạn nên treo tay bằng đai treo tay. Ngoài 4 nguyên tắc chăm sóc chấn thương phần mềm RICE, người bệnh có thể sử dụng thêm thuốc giảm đau không kê toa như paracetamol hay ibuprofen. Bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc nhằm hạn chế tối đa tác dụng phụ của thuốc.
5.2. Phục hồi chức năng lật sơ mi cổ chân
Phục hồi chức năng là bước quan trọng nhất để đảm bảo cổ chân phục hồi hoàn toàn và giảm nguy cơ tái phát. Phương pháp này tập trung vào việc:
- Tăng cường sức mạnh cơ bắp: Các bài tập như co duỗi mắt cá chân, nâng gót chân giúp củng cố cơ và dây chằng.
- Cải thiện sự linh hoạt: Các động tác kéo giãn nhẹ nhàng giúp khôi phục phạm vi vận động.
- Bảo vệ khớp: Sử dụng nẹp hoặc băng hỗ trợ trong giai đoạn đầu, sau đó dần dần tập luyện để tăng cường sự ổn định.
Phục hồi chức năng không chỉ giúp giảm đau mà còn ngăn ngừa các biến chứng lâu dài như yếu cơ hoặc thoái hóa khớp. Theo các chuyên gia y tế, phương pháp này an toàn, không xâm lấn và phù hợp với hầu hết các trường hợp lật sơ mi cổ chân, kể cả những chấn thương nặng.
5.3 Dùng thuốc nội khoa
Dùng thuốc nội khoa trong điều trị lật sơ mi cổ chân chủ yếu nhằm giảm đau, kháng viêm và hỗ trợ phục hồi mô tổn thương. Các thuốc thường được chỉ định bao gồm nhóm giảm đau – kháng viêm không steroid (như ibuprofen, diclofenac), thuốc giãn cơ và vitamin nhóm B. Trong giai đoạn đầu, thuốc giúp kiểm soát triệu chứng và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tập phục hồi chức năng. Tuy nhiên, việc sử dụng cần tuân theo chỉ định bác sĩ, tránh lạm dụng kéo dài gây ảnh hưởng tới dạ dày, gan hoặc thận.
5.4. Can thiệp y tế
Trong một số trường hợp nghiêm trọng (dây chằng rách hoàn toàn hoặc không đáp ứng với điều trị bảo tồn), bác sĩ có thể đề xuất phẫu thuật. Tuy nhiên, đây là giải pháp cuối cùng và chỉ được áp dụng khi các phương pháp khác không hiệu quả.
6. Lợi ích của phục hồi chức năng trong điều trị lật sơ mi cổ chân
Phục hồi chức năng được đánh giá cao nhờ những lợi ích sau:
- Giảm nguy cơ tái chấn thương: Tăng cường sức mạnh và sự ổn định cho cổ chân.
- Phục hồi nhanh chóng: Giúp bệnh nhân trở lại cuộc sống bình thường và các hoạt động thể thao một cách an toàn.
- Không cần phẫu thuật: Tránh các rủi ro liên quan đến can thiệp y tế xâm lấn.
- An toàn và chi phí hợp lý: Không yêu cầu thiết bị phức tạp, phù hợp với nhiều đối tượng.
Tập vận động trong quá trình phục hồi chức năng lật sơ mi cổ chân rất quan trọng
7. Làm sao để phòng ngừa lật sơ mi cổ chân?
Để giảm thiểu nguy cơ lật sơ mi cổ chân, bạn nên:
- Mang giày dép phù hợp và hỗ trợ tốt cho cổ chân.
- Rèn luyện cơ bắp và dây chằng thông qua các bài tập thể dục đều đặn.
- Tránh di chuyển trên địa hình nguy hiểm hoặc không bằng phẳng.
- Làm ấm cơ thể trước khi tham gia các hoạt động thể thao.
Lật sơ mi cổ chân là một chấn thương phổ biến nhưng hoàn toàn có thể được kiểm soát và điều trị hiệu quả, đặc biệt khi áp dụng phương pháp phục hồi chức năng. Với tính an toàn, chi phí thấp và hiệu quả cao, phục hồi chức năng không chỉ giúp giảm đau mà còn đảm bảo bạn sớm lấy lại khả năng vận động mà không lo tái phát. Nếu bạn hoặc người thân gặp phải tình trạng này, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu để có kế hoạch điều trị phù hợp nhất.
Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ thăm khám và phục hồi chức năng thì có thể liên hệ ngay đến Hotline 1900 3181 của Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka hoặc đặt lịch khám Tại đây.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
