Giãn cơ thư giãn và giãn cơ trị liệu là hai khái niệm tuy tương đồng về mặt hình thức nhưng lại có sự khác biệt rõ rệt về mục tiêu. Trong khi, giãn cơ thư giãn (relaxation stretching)—ưu tiên cảm giác dễ chịu, giảm căng cơ nông thì giãn cơ trị liệu (therapeutic stretching)—can thiệp có mục tiêu chức năng, do chuyên viên phục hồi chức năng hướng dẫn. Do đó, việc phân biệt rõ ràng hai phương pháp này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả điều trị mà còn góp phần phòng ngừa tổn thương và cải thiện chất lượng sống của người tập luyện một cách bền vững.
1. Định nghĩa giãn cơ thư giãn và giãn cơ trị liệu
Giãn cơ thư giãn (relaxation stretching) là kỹ thuật giúp giảm căng thẳng cơ thông qua các động tác nhẹ nhàng, nhịp nhàng. Phương pháp này thường được áp dụng trong môi trường spa, chăm sóc sức khỏe tổng quát hoặc sau các buổi vận động cường độ vừa.
Ngược lại, giãn cơ trị liệu (therapeutic stretching) là một phần trong kỹ thuật giãn cơ chuyên sâu, thuộc chuyên ngành vật lý trị liệu – phục hồi chức năng. Kỹ thuật này có kiểm soát về biên độ–lực–thời gian, hướng tới cải thiện tầm vận động, giảm co rút/tăng linh hoạt, hỗ trợ đau cơ–xương–khớp trong phác đồ phục hồi chức năng.
Giãn cơ thư giãn tại nhà
2. Mục tiêu khác nhau: thư giãn và điều trị
Sau khi đã hiểu khái niệm cơ bản, người tập cần phải hiểu rõ được sự khác biệt trong mục tiêu tập luyện giữa giãn cơ thư giãn và giãn cơ trị liệu để lựa chọn phù hợp với nhu cầu sức khỏe, cụ thể là:
2.1. Mục tiêu của giãn cơ thư giãn
Giãn cơ thư giãn không nhắm đến phục hồi chức năng tổn thương mà hướng đến làm dịu hệ thần kinh cơ và tăng tuần hoàn ngoại vi, giúp cải thiện giấc ngủ, điều hòa huyết áp và làm giảm stress thần kinh. Ngoài ra, phương pháp này thường được phối hợp trong massage thư giãn và giãn cơ phục hồi, tạo hiệu ứng tổng thể về cảm giác dễ chịu và thư giãn cơ thể.
Mang đến cho cơ thể cảm giác thư giãn và dễ chịu
2.2. Mục tiêu của giãn cơ trị liệu
Giãn cơ trị liệu đóng vai trò quan trọng trong phục hồi chức năng sau chấn thương, với mục tiêu can thiệp lâm sàng nhằm phục hồi tầm vận động, tăng độ linh hoạt và giảm co cứng cơ. Trong nhiều trường hợp, phương pháp này là một phần trong phác đồ hỗ trợ trị liệu đau cơ mạn tính, đặc biệt ở nhóm bệnh lý cơ – xương – khớp hoặc thần kinh.
3. Kỹ thuật khác biệt: nhẹ nhàng với tác động sâu
Bên cạnh sự khác biệt về mục tiêu, hai phương pháp giãn cơ thư giãn và giãn cơ trị liệu cũng có sự phân hóa rõ rệt về kỹ thuật thực hiện. Sự khác biệt này thể hiện rõ ở cường độ tác động, độ sâu của thao tác và nguyên lý sinh học đứng sau từng phương pháp.
Cụ thể, giãn cơ thư giãn sử dụng các động tác nhẹ nhàng, lặp lại với nhịp độ chậm, nhằm kích thích hệ thần kinh phó giao cảm và tăng tuần hoàn ngoại vi. Người thực hiện tập trung vào lớp cơ nông và mô mềm, giúp giải phóng căng thẳng tích tụ mà không gây đau hoặc kháng lực.
Ngược lại, giãn cơ trị liệu là kỹ thuật chuyên sâu có sự kiểm soát chặt chẽ về lực và góc tác động. Các thao tác thường nhắm vào cơ sâu, gân và mô liên kết, giúp phục hồi tầm vận động, giảm co rút và cải thiện chức năng vận động trong điều kiện lâm sàng.
4. Ai là người thực hiện giãn cơ thư giãn? Chuyên viên spa hay chuyên gia vật lý trị liệu
Trong thực hành, giãn cơ thư giãn thường được thực hiện bởi chính người tập. Bên cạnh đó, họ có thể được hỗ trợ bởi kỹ thuật viên massage/spa có chứng chỉ—trong phạm vi không điều trị. Tuy nhiên, những người này chỉ được đào tạo cơ bản về kỹ thuật thư giãn mô mềm và kiến thức sơ cấp về các vùng cần tránh khi tác động trực tiếp đến cơ thể.
Tuy nhiên, đối với giãn cơ trị liệu, việc đánh giá chỉ định và giám sát lại được thực hiện bởi các kỹ thuật viên vật lý trị liệu – Phục hồi chức năng hoặc những bác sĩ Phục hồi chức năng. Không chỉ am hiểu giải phẫu cơ thể, họ còn áp dụng mục tiêu–liều–kỹ thuật cá nhân hoá; phối hợp bài tập chủ động và dụng cụ hỗ trợ khi cần, nhằm đưa ra hướng điều trị phù hợp với từng tình trạng lâm sàng.
5. Khi nào nên chọn giãn cơ thư giãn, giãn cơ trị liệu?
Để đạt hiệu quả tối ưu trong chăm sóc và phục hồi cơ – xương, người tập cần hiểu rõ đặc điểm từng phương pháp và biết cách lựa chọn hình thức giãn cơ phù hợp với tình trạng của bản thân, cụ thể như sau:
5.1. Chọn giãn cơ thư giãn khi nào là hợp lý?
Việc xác định thời điểm phù hợp để áp dụng giãn cơ thư giãn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe toàn diện dành cho người tập. Dưới đây là một số tình huống cụ thể mà phương pháp này nên được ưu tiên:
- Sau hoạt động thể lực nhẹ đến vừa: Giãn cơ thư giãn giúp làm dịu hệ cơ, hỗ trợ lưu thông máu và giảm nguy cơ co cứng cơ sau vận động.
- Khi có dấu hiệu căng thẳng thần kinh hoặc stress kéo dài: Kỹ thuật này có khả năng kích hoạt hệ thần kinh phó giao cảm, từ đó giúp điều hòa huyết áp và cải thiện giấc ngủ.
- Ở người làm việc văn phòng, ngồi lâu ít vận động: Việc giãn cơ định kỳ có thể giúp phòng ngừa tình trạng đau mỏi vai gáy, thắt lưng hoặc hội chứng cơ năng.
- Phụ nữ mang thai hoặc người cao tuổi: Nhờ đặc tính nhẹ nhàng, an toàn nên phương pháp này sẽ giúp các đối tượng này cải thiện cảm giác thoải mái mà không gây phản ứng phụ.
- Trước hoặc sau liệu trình massage thư giãn và giãn cơ phục hồi: Việc kết hợp hợp lý sẽ nâng cao hiệu quả thư giãn mô mềm và tinh thần.
5.2. Nên ưu tiên giãn cơ trị liệu khi nào?
Trong lâm sàng, giãn cơ trị liệu thường được chỉ định cho bệnh nhân sau phẫu thuật, người có triệu chứng đau cơ vùng cổ – vai – lưng hoặc gặp tình trạng hạn chế tầm vận động. Ngoài ra, phương pháp này còn được tích hợp trong các gói giãn cơ y học, hỗ trợ điều trị đau thần kinh tọa, rối loạn trương lực cơ và phục hồi chức năng sau đột quỵ.
Tuy nhiên, do kỹ thuật tác động sâu vào các mô cơ – gân, nếu thực hiện sai có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho người tập. Vì vậy, việc áp dụng giãn cơ trị liệu cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của chuyên gia vật lý trị liệu có chuyên môn.
Giãn cơ trị liệu
5.3. Kết hợp cả hai phương pháp có hiệu quả không?
Trong một số trường hợp, việc phối hợp hợp lý hai phương pháp này giúp bệnh nhân duy trì kết quả điều trị, đặc biệt là sau giai đoạn điều trị đạt ROM mục tiêu bằng giãn cơ trị liệu. Sau đó, người bệnh sẽ tiếp tục giãn cơ thư giãn kết hợp với việc thực hiện bài tập chủ động để duy trì. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả lâm sàng bền vững, cần phân tách rõ ràng về thời điểm áp dụng cũng như mục tiêu cụ thể của từng phương pháp.
Chẳng hạn như, sau khi hoàn tất giai đoạn điều trị chức năng bằng giãn cơ y học, bệnh nhân có thể tiếp tục thực hiện giãn cơ thư giãn. Điều này nhằm duy trì kết quả đạt được, đồng thời hỗ trợ giảm căng thẳng và nâng cao trạng thái tinh thần cho người tập.
Giãn cơ thư giãn và giãn cơ trị liệu có sự khác biệt rõ rệt về mục tiêu ứng dụng, kỹ thuật thực hiện và trình độ chuyên môn của người can thiệp. Chính vì vậy, việc phân biệt đúng giữa hai phương pháp là điều vô cùng cần thiết để lựa chọn hình thức tập luyện phù hợp với thể trạng và nhu cầu cụ thể của từng cá nhân.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Phường Kim Liên, Hà Nội
