Phục hồi chức năng sau trật khớp khuỷu: Nắm rõ 5 điều quan trọng

Bài viết được viết bởi BS CKII. Bùi Hồng Thuý và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA.

Trật khớp khuỷu là chấn thương ở vùng khuỷu tay khiến xương bị di lệch, gây ra tình trạng đau đớn và mất chức năng vận động khuỷu tay của bệnh nhân. Để trở lại sinh hoạt bình thường và sử dụng tối đa chức năng của khớp khuỷu, bệnh nhân cần tập phục hồi chức năng đúng cách, đúng thời điểm. Việc phục hồi chức năng sau khi điều trị trật khớp khuỷu sẽ giúp giảm đau, giảm viêm tại vùng khớp bị trật, tăng cường lưu thông máu, giảm sưng tấy, từ đó phục hồi sự linh hoạt, tăng cường sức mạnh cơ – xương – khớp, chống teo cơ và loạn dưỡng tại khớp,… 

Sau đây là 5 điều quan trọng cần biết về phục hồi chức năng trật khớp khuỷu dành cho bệnh nhân.

Tình trạng trật khớp khuỷu	Phương pháp phục hồi chức năng
Nếu không kèm gãy xương	Nhiệt trị liệu: Chườm lạnh để giảm sưng viêm, chườm nóng để giảm đau, thư giãn Điện trị liệu: Tăng tuần hoàn, giảm viêm, giảm đau, giảm phù nề Vận động trị liệu: Hồi phục lại tầm vận động, sức mạnh cơ bắp và khả năng linh hoạt cho cơ và khớp Hoạt động trị liệu: Tăng cường khả năng tự chủ trong sinh hoạt và giảm thiểu sự phụ thuộc vào người chăm sóc
Nếu kèm gãy xương	Điện trị liệu: Giảm đau, giảm viêm Sóng âm: Thâm nhập sâu vào cơ và mô, giúp giảm đau, giảm viêm và kích thích tuần hoàn máu Nhiệt trị liệu: Giảm đau, viêm, giảm cứng cơ Vận động trị liệu: Điều chỉnh và ổn định khớp khuỷu, tăng cường cơ bắp xung quanh, phục hồi sự linh hoạt và phạm vi chuyển động, giảm đau và viêm trong quá trình phục hồi. Hoạt động trị liệu: Làm quen và tái lập chức năng thực hiện các hoạt động thường ngày, lấy lại khả năng tự chủ.

1. Phương pháp phục hồi chức năng trật khớp khuỷu tay nếu không kèm gãy xương

Bệnh nhân trật khớp khuỷu tay không kèm gãy xương thường là tình trạng không quá nặng và không cần can thiệp phẫu thuật. Do đó, bệnh nhân có thể tập luyện các hình thức phục hồi chức năng dưới đây với cường độ vừa phải ngay từ những giai đoạn đầu:

1.1. Nhiệt trị liệu 

Trong quá trình phục hồi chức năng trật khớp khuỷu tay, vết thương dễ bị sưng tấy, viêm đau. Lúc này bệnh nhân cần thực hiện nhiệt trị liệu thông qua các hình thức như chườm lạnh để giảm sưng, viêm, sau đó đến chườm nóng giúp giảm đau, thư giãn. Bệnh nhân có thể bắt đầu thực hiện ngay ở những giai đoạn đầu của quá trình hồi phục, sau khi đã sát trùng vết thương kỹ và không để vết thương ướt. ^[3]

1.2. Điện trị liệu

​​Điện xung trong vật lý trị liệu sử dụng dòng điện có tần số thấp và trung bình tồn tại trong khoảng thời gian ngắn, nhiều xung điện liên tiếp nhau tạo thành dòng xung điện, có tác dụng giảm đau khi trật khớp khuỷu, kích thích thần kinh cơ, kích thích trực tiếp vào các mạch máu giúp tăng tuần hoàn, giảm viêm, giảm đau, giảm phù nề, giải phóng chèn ép tại khớp khuỷu bị trật,… ^[4]

1.3. Vận động trị liệu

Vận động trị liệu là hình thức chính giúp bệnh nhân hồi phục lại tầm vận động, sức mạnh cơ bắp và khả năng linh hoạt cho cơ và khớp. Bệnh nhân trật khớp khuỷu tay không kèm gãy xương ngay sau khi hết sưng, phù nề vết thương thì cần chăm tập luyện các bài liên quan tới vai, cổ tay, ngón tay, khuỷu tay và cẳng tay để thúc đẩy tốc độ phục hồi chức năng trật khớp khuỷu. ^[5]

1.4. Hoạt động trị liệu

Hoạt động trị liệu là phương pháp tập cho bệnh nhân các hoạt động sinh hoạt thường ngày có sử dụng khuỷu tay như cầm bút, vắt khăn, phơi quần áo… Việc tập hoạt động trị liệu sẽ giúp bệnh nhân tăng cường khả năng tự chủ trong sinh hoạt và giảm thiểu sự phụ thuộc vào người chăm sóc. Với những tác dụng kể trên, ngoài phục hồi chức năng sau trật khớp khuỷu, hoạt động trị liệu cũng được áp dụng cho quá trình phục hồi chức năng bàn tay. 

2. Phương pháp phục hồi chức năng trật khớp khuỷu nếu kèm gãy xương

Với những bệnh nhân bị trật khớp khuỷu kèm gãy xương thì phụ thuộc vào mức độ gãy, tình trạng gãy mã bác sĩ có thể chỉ định bó bột hay phẫu thuật. Ở trường hợp này, các bác sĩ vẫn sẽ chỉ định điều trị bằng những phương pháp phục hồi chức năng trật khớp khuỷu tương tự như trường hợp không kèm gãy xương (vật lý trị liệu, vận động trị liệu, hoạt động trị liệu). Tuy nhiên, ở giai đoạn hồi phục, bệnh nhân sẽ cần tập 1 số bài tập đặc thù hơn để ổn định, phục hồi sự linh hoạt, tăng cường sức mạnh của khớp khuỷu. ^[6]

2.1. Vật lý trị liệu

Các phương pháp vật lý trị liệu như nhiệt trị liệu, điện trị liệu hay siêu âm trị liệu giúp giảm đau, giảm viêm và cứng khớp, đồng thời giúp khuỷu tay nhanh lành hơn. 

• Điện trị liệu: Giảm đau, giảm viêm, cải thiện sự linh hoạt và phục hồi chức năng của khớp vai.
• Sóng âm: Sóng siêu âm có khả năng thâm nhập sâu vào cơ và mô, giúp giảm đau, giảm viêm và kích thích tuần hoàn máu. 
• Nhiệt trị liệu: Giảm đau, viêm, giảm cứng cơ, tăng tuần hoàn máu và kích thích quá trình phục hồi hiệu quả. ^[7]

2.2. Vận động trị liệu

Vận động trị liệu là một trong những phương pháp phục hồi chức năng trật khớp khuỷu với mục đích chính là điều chỉnh và ổn định khớp khuỷu, tăng cường cơ bắp xung quanh, phục hồi sự linh hoạt và phạm vi chuyển động, cũng như giảm đau và viêm trong quá trình phục hồi. Bệnh nhân gãy xương thường được chỉ định vận động trị liệu thụ động trước khi được phép bắt đầu lộ trình vận động trị liệu thụ động. ​​

1 – Giai đoạn 1 (Ngày 1 – ngày 5):

• Cố định khuỷu trong nẹp bột cánh cẳng tay phía sau có đệm lót tốt với khuỷu gập 90 độ, không xoay.
• Tránh tập ROM thụ động của khuỷu.
• Tránh căng vẹo ngoài lên khớp khuỷu như dạng và xoay ngoài vai.
• Bắt đầu với ROM chủ động bàn tay và ngón tay với đất nặn hoặc bóp bóng.
• Chườm lạnh (đá hoặc hoặc tay áo ép lạnh.

2 – Giai đoạn 2 (Ngày 6 – ngày 14):

• Tháo nẹp tay dài đỡ sau và đeo nẹp khuỷu có bản lề, khóa gập từ 30 đến 90 độ.
• Chụp X quang để khẳng định đã chỉnh trật.
• Bắt đầu ROM chủ động khớp khuỷu từ 30 đến 90 độ, sấp/ngửa hoàn toàn.
• Tránh ROM thụ động khớp khuỷu.
• Tránh ép căng vẹo ngoài lên khớp khuỷu.
• Bắt đầu ROM chủ động đầy đủ cổ tay và bàn tay trong tất cả các mặt phẳng.
• Bắt đầu tập đẳng trường gập và duỗi khuỷu.
• Bắt đầu tập ROM chủ động khớp vai trong tất cả các mặt phẳng, kết hợp tránh dạng và xoay ngoài.

3 – Giai đoạn 3 (Tuần 2 – tuần 6):

• Tiếp tục đeo nẹp khuỷu có bản lề.
• Tăng độ duỗi khuỷu 5 độ mỗi tuần và độ gấp khuỷu 10 độ mỗi tuần. Mục tiêu là gấp duỗi khuỷu hoàn toàn 6 tuần sau chấn thương.
• Bắt đầu kéo giãn nhẹ nhàng từ 5 đến 6 tuần nếu vẫn còn cứng khớp.
• Bổ sung các bài tập kháng trở tăng tiến với khuỷu và cổ tay.
• Sau 6 tuần, có thể bắt đầu các bài tập xoay trong / ngoài vai.
• Khi đã đạt được đầy đủ tầm vận động khớp khuỷu, bắt đầu các bài tập và kỹ năng chuyên biệt cho các môn thể thao, các vận động viên có thể trở lại thi đấu khi sức mạnh của cơ đạt 90% so với tay đối bên.

2.3. Hoạt động trị liệu

Hoạt động trị liệu cho bệnh nhân trật khớp vai kèm gãy xương cho phép bệnh nhân làm quen lại với các hoạt động thường ngày trong đời sống, giúp bệnh nhân tái lập chức năng thực hiện các hoạt động này và cải thiện khả năng linh hoạt của khớp vai một cách cực kỳ hiệu quả. Hoạt động trị liệu cũng giúp bệnh nhân lấy lại khả năng tự chủ, tự thực hiện các hoạt động thường ngày và tăng cường sự tự tin vào bản thân. 

Có thể bạn quan tâm: Hội chứng ngón tay lò xo – Triệu chứng và cách điều trị

3. 8 bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu đơn giản và hiệu quả

Để thúc đẩy tốc độ hồi phục của khuỷu tay, bệnh nhân cần tích cực tập luyện các bài phục hồi chức năng liên quan. Sau đây là 9 bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu đơn giản và hiệu quả mà bệnh nhân có thể tham khảo:

3.1. Bài 1: Gập – duỗi cổ tay 

• Bước 1: Để cẳng tay của bạn trên bàn sao cho cổ tay ở sát mép bàn, lòng bàn tay hướng xuống dưới, hoặc để tay ngang ngực với tư thế thả lỏng.
• Bước 2: Nhẹ nhàng gập cổ tay 90 độ, để đầu ngón tay hướng xuống dưới, giữ khoảng 3 giây.
• Bước 3: Đưa cổ tay về tư thế ban đầu, nhẹ nhàng duỗi cổ tay 90 độ, để đầu ngón tay hướng lên trên, tiếp tục giữ khoảng 3 giây.
• Bước 4: Lặp lại động tác khoảng 10 lần/hiệp. 

Tần suất tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu với bài tập gập duỗi cổ tay: 3 – 4 lần/ngày.^[8]

3.2. Bài 2: Căng khuỷu tay

• Bước 1: Giữ cánh tay thẳng về phía trước với lòng bàn tay hướng xuống dưới.
• Bước 2: Nhẹ nhàng uốn cong cổ tay lên trên. Dùng tay đối diện ấn bàn tay đang duỗi về phía cơ thể và giữ trong 15 – 30 giây. 
• Bước 3: Để tay về lại tư thế ban đầu và nhẹ nhàng uốn cong cổ tay xuống dưới. Tiếp tục dùng tay đối diện ấn bàn tay đang duỗi về phía cơ thể trong 15 – 30 giây.
• Bước 4: Lặp lại động tác 3 lần với mỗi cổ tay.^[8]

3.3. Bài 3: Sấp ngửa cẳng tay

• Bước 1: Đứng thẳng, chìa cẳng tay song song với mặt đất, tay đặt ngửa. 
• Bước 2: Từ từ xoay cẳng tay và bàn tay úp xuống đất.
• Bước 3: Giữ trong vòng 2 giây.
• Bước 4: Thả tay về vị trí cũ, lặp lại bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu này từ đầu khoảng 4 lần. 

Tần suất tập: 3 – 4 lần mỗi ngày. ^[9]

3.4. Bài 4: Gập – duỗi khuỷu tay

• Bước 1: Đứng thẳng, tay buông thõng.
• Bước 2: Từ từ gập khuỷu tay sao cho phần cổ tay ép sát bắp tay.
• Bước 3: Giữ trong vòng 2 giây.
• Bước 4: Thả tay về vị trí cũ, lặp lại từ đầu khoảng 4 lần. 

Tần suất tập: 3 – 4 lần mỗi ngày. ^[9]

3.5. Bài 5: Gập – duỗi cổ tay với tạ 

Dụng cụ tập: Để thực hiện bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu này, bạn cần chuẩn bị tạ đơn tùy theo khả năng. 

Các bước tập:

• Bước 1: Kê tay lên một điểm tựa và duỗi thẳng tay, nắm quả tạ vào tay cần tập. 
• Bước 2: Dùng sức ngửa cổ tay ra ngoài, giữ khoảng 5 giây.
• Bước 3: Thả lỏng tay về vị trí cũ, sau đó tiếp tục gập cổ tay hướng vào trong và giữ khoảng 5 giây.
• Bước 4: Lặp lại từ đầu khoảng 5 lần.

Tần suất tập: 3 – 4 lần mỗi ngày. ^[8]

3.6. Bài 6: Gập – duỗi khuỷu tay với tạ 

Dụng cụ tập: Tạ đơn tùy theo khả năng. 

Các bước thực hiện bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu với tạ:

• Bước 1: Kê khuỷu tay lên một điểm tựa và duỗi thẳng tay, nắm quả tạ vào tay cần tập. 
• Bước 2: Dùng sức gập khuỷu tay tới hết mức có thể, sao cho cẳng tay vuông góc với cánh tay trên (tức là khuỷu tay tạo thành 1 góc 90 độ)
• Bước 3: Giữ trong vòng 5 giây. 
• Bước 4: Thả lỏng tay về vị trí cũ, lặp lại từ đầu khoảng 15 lần.

Tần suất tập: 3 – 4 lần mỗi ngày. ^[9]

3.7. Bài 7: Vắt khăn

Dụng cụ tập: Khăn tắm.

Các bước tập:

• Bước 1: Cuộn khăn thành hình trụ có độ dài khoảng 20cm, tay nắm vào 2 đầu của khăn. 
• Bước 2: Từ từ thực hiện vắt khăn sao cho 1 đầu khăn xoáy về phía mình, 1 đầu khăn xoay ra phía trước
• Bước 3: Giữ trong vòng 3 giây.
• Bước 4: Thả lỏng tay về vị trí cũ, lặp lại bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu vắt khăn từ đầu khoảng 4 lần. 

Tần suất tập: 3 – 4 lần mỗi ngày. ^[8]

3.8. Bài 8: Bóp bóng xốp

Dụng cụ tập: Bóng xốp. 

Các bước tập:

• Bước 1: Tay cần tập cầm quả bóng xốp. 
• Bước 2: Từ từ bóp mạnh quả bóng xốp bằng hết sức mình
• Bước 3: Giữ trong vòng 5 giây.
• Bước 4: Thả lỏng tay về vị trí cũ, lặp lại từ đầu khoảng 10 lần. 

Tần suất tập: Thực hiện bài tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu từ 3 – 4 lần mỗi ngày. ^[8]

4. Những cân nhắc phục hồi chức năng trật khớp khuỷu

Nhiều bệnh nhân tự ý thực hiện phục hồi chức năng và vật lý trị liệu tại nhà, dẫn đến việc tốc độ hồi phục suy giảm trầm trọng hoặc thậm chí gây ra chấn thương cho tổn thương. Theo tham vấn của BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka đây là 5 lưu ý cần phải tuân thủ khi tập phục hồi chức năng trật khớp khuỷu: 

1. Đa số đều đồng ý rằng bó bột và bất động kéo dài dẫn đến cứng khớp khuỷu sau chấn thương và cần nên tránh (O’Driscoll 1999, Pennig et al. 2000, Stavlas et al. 2004)
2. Đối với trật khớp khuỷu đơn giản, tập tầm vận động (ROM) chủ động sớm là chìa khóa để phòng ngừa cứng khớp sau chấn thương và có được một kết quả thuận lợi.
3. Khuỷu được nẹp từ 5 đến 7 ngày để các mô mềm được nghỉ ngơi.
4. Sưng mô mềm có thể được kiểm soát bằng cách băng ép và chườm đá.
5. Bắt đầu từ ngày thứ 5 đến ngày thứ 7, cho bệnh nhân mang một nẹp khuỷu có bản lề từ 30 đến 90 độ và bắt đầu ROM chủ động. ROM chủ động làm kích hoạt cơ và hỗ trợ giữ vững khuỷu và nén ép qua khớp.
6. ROM được tăng lên trong nẹp khuỷu có bản lề 10 đến 15 độ mỗi tuần.
7. Nên tránh sử dụng ROM thụ động vì làm tăng sưng và viêm.
8. Cần tránh áp lực vẹo ngoài (valgus) lên khuỷu vì có thể làm gián đoạn quá trình làm lành của dây chằng bên trong (MCL) và dẫn đến sự mất vững hoặc trật khớp tái phát.
9. Trong thời gian này, không nên chỉ định các bài tập tăng cường sức mạnh hoặc các bài tập kháng trở vì các bài tập này có thể tạo sức căng lên các cấu trúc dây chằng đang lành.
10. Có thể bắt đầu sử dụng nẹp động hoặc nẹp tĩnh tăng tiến nếu ROM không được cải thiện đều đặn sau 6 tuần.
11. Khả năng gập khuỷu hoàn toàn có thể đạt được sau 6 đến 12 tuần. Duỗi khuỷu hồi phục chậm hơn và có thể tiếp tục cải thiện trong 3 đến 5 tháng.
12. Cần tránh ép duỗi cuối tầm.
13. Sau 6 đến 8 tuần, có thể bắt đầu tập mạnh cơ.

Nếu bạn cảm thấy đau hoặc không thoải mái khi thực hiện bất kỳ động tác nào, hãy ngừng ngay lập tức và tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia về tình trạng của bạn. Tránh các động tác hoặc vận động có thể gây thêm tổn thương cho khớp bị trật, hãy sử dụng găng tay hoặc băng đeo để bảo vệ khớp khi tập luyện. Chú ý đến chế độ ăn uống và sinh hoạt, duy trì một lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân đối, giấc ngủ đủ và tránh stress. 

Tìm hiểu thêm về bệnh viêm khớp dạng thấp – bệnh tự miễn gây đau và sưng tấy; về lâu dài sẽ gây loãng xương, ung thư hạch,… thậm chí là tàn phế. 

5. Giải đáp 3 câu hỏi thường gặp về phục hồi chức năng trật khớp khuỷu

Bệnh nhân thường không biết phục hồi chức năng trật khớp khuỷu bao nhiêu lâu sẽ khỏi, hay cần bổ sung thêm gì trong quá trình phục hồi chức năng. Sau đây là 3 câu hỏi hay gặp nhất về phục hồi chức năng trật khớp khuỷu: 

Câu 1: Bệnh nhân trật khớp khuỷu tay bao lâu sẽ khỏi?

Bệnh nhân trật khớp khuỷu có thể hồi phục hoàn toàn trong khoảng từ 2 tuần – 2 tháng tùy vào nhiều yếu tố như: Thể trạng sức khỏe của bệnh nhân, mức độ nặng nhẹ của chấn thương và tổn thương kèm theo, tần suất tập luyện, chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt.^[10]

Câu 2: Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân trật khớp khuỷu tay như thế nào?

Bệnh nhân trong quá trình phục hồi chức năng trật khớp khuỷu nên bổ sung các loại thực phẩm giàu chất dinh dưỡng và có lợi cho cơ – xương – khớp như: 

• Nhóm thực phẩm giàu protein, canxi: trứng, ức gà, yến mạch, sữa chua, các loại hạt,… 
• Nhóm thực phẩm giàu kali: trái cây tươi, rau xanh,…
• Nhóm thực phẩm giàu Omega-3: cá thu, cá hồi, hạt chia,… ^{[11] [12]}

Câu 3: Nên làm gì để phòng ngừa biến chứng và nguy cơ tái phát bệnh?

Ngay cả khi đã hoàn thành quá trình phục hồi chức năng trật khớp khuỷu và hoàn toàn phục hồi, bệnh nhân vẫn có nguy cơ gặp phải nhiều biến chứng và dễ tái phát chấn thương hơn so với trước khi trật khớp khuỷu. Sau đây là những điều bệnh nhân nên làm để phòng ngừa chấn thương và ngăn ngừa nguy cơ tái phát bệnh:

• Bổ sung nhiều thực phẩm giàu glucosamine hỗ trợ tăng cường sức khỏe xương khớp.
• Vận động khớp trước khi chơi thể thao, hoạt động mạnh hay mang vác nặng.
• Dùng băng đeo hoặc nẹp chuyên dụng khi chơi thể thao.
• Tăng cường tập thể dục, tập luyện các bài liên quan đến khớp.^[13]

Như vậy, bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin quan trọng cần nắm rõ để giúp quá trình phục hồi chức năng trật khớp khuỷu của bạn diễn ra suôn sẻ và nhanh chóng hơn. Trật khớp khuỷu thường là tình trạng nhẹ, nhưng nếu không được chữa trị đúng và kịp thời có thể gây ra biến chứng lâu dài và nguy cơ tái phát chấn thương cực kỳ cao. 

Do đó, nếu bạn bị trật khớp khuỷu, hãy đến Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka để được các bác sĩ thăm khám và tư vấn từ A-Z về tình trạng trật khớp khuỷu của mình, từ đó có được lộ trình điều trị phù hợp nhất. 

Trong trường hợp bạn phải tập vận động trị liệu hay vật lý trị liệu, Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka chính là điểm đến lý tưởng. Với các thiết bị y tế hiện đại, tối tân nhất cùng đội ngũ kỹ thuật viên hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực vật lý trị liệu, tình trạng trật khớp khuỷu của bạn sẽ mau chóng được cải thiện.