Thuốc điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD được sử dụng để điều trị các triệu chứng tăng động và bốc đồng. Thuốc điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD hoạt động bằng cách tăng nồng độ hóa chất (chất dẫn truyền thần kinh) trong não của người bệnh. Có thể mất thời gian để tìm ra loại thuốc ADHD phù hợp từng người bệnh, nhưng khi tìm được thuốc phù hợp, bạn có các triệu chứng bệnh sẽ được cải thiện rõ rệt. Theo Cleveland Clinic, thuốc ADHD hoạt động bằng cách tăng nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh dopamine và norepinephrine trong não, từ đó giúp bệnh nhân kiểm soát triệu chứng hiệu quả hơn
1 – Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì?
Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh rất phổ biến. Trẻ em mắc chứng rối loạn này có thể hoạt động quá mức và gặp vấn đề với các hành vi bốc đồng. Trẻ cũng có thể gặp khó khăn trong việc chú ý, làm theo hướng dẫn và hoàn thành nhiệm vụ.
Theo Mayo Clinic, khi các triệu chứng của ADHD xuất hiện ở trẻ nhỏ, bệnh thường kéo dài đến tuổi trưởng thành. Một nghiên cứu cho thấy 90% trẻ nhỏ có các triệu chứng ADHD kéo dài đến tuổi trưởng thành. Ngoài ra, một số tỷ lệ người lớn mắc ADHD nhưng chưa bao giờ được chẩn đoán trước đó.
Người lớn mắc rối loạn tăng động giảm trí nhớ ADHD có thể gặp khó khăn trong việc làm theo chỉ dẫn, ghi nhớ thông tin, tập trung hoặc sắp xếp các nhiệm vụ. Các triệu chứng của bệnh có thể khác nhau giữa người lớn và trẻ em; ví như tăng động ở trẻ em có thể biểu hiện là tình trạng bồn chồn cực độ ở người lớn.
ADHD xuất hiện ở trẻ nhỏ và kéo dài đến tuổi trưởng thành
2. Thuốc điều trị ADHD là gì?
Đối với nhiều người, đeo kính giúp mắt họ tập trung nhìn. Tương tự như vậy, thuốc điều trị rối loạn tăng động giảm trí nhớ (ADHD) giúp những người mắc ADHD tập trung suy nghĩ. Thuốc giúp bệnh bỏ qua những thứ gây mất tập trung, chú ý và kiểm soát hành vi của mình.
Mặc dù thuốc không chữa khỏi bệnh rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) nhưng có thể giúp làm giảm các triệu chứng của ADHD và có thể hoạt động hiệu quả hơn.
Hiện nay, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt một số loại thuốc khác nhau để điều trị ADHD và có nhiều loại thuốc có thể điều trị ADHD cho trẻ em từ 6 tuổi trở lên.
3. Cơ chế hoạt động thuốc điều trị ADHD
Tuỳ vào mỗi loại thuốc điều trị ADHD mà chúng có tác dụng khác nhau. Tuy nhiên, tất cả các loại thuốc điều trị ADHD đều có cơ chế hoạt động bằng cách tăng mức độ các chất hóa học quan trọng (chất dẫn truyền thần kinh) trong não của người bệnh. Các chất dẫn truyền thần kinh này bao gồm dopamine và norepinephrine. Việc tăng lượng các chất dẫn truyền thần kinh này giúp cải thiện các triệu chứng của rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD, bao gồm:
- Tăng khả năng tập trung.
- Giảm tăng động.
- Kiểm soát hành vi bốc đồng.
- Kiểm soát rối loạn chức năng điều hành.
Thuốc điều trị ADHD ảnh hưởng đến mỗi người theo những cách khác nhau. Thuốc có hiệu quả với một người nhưng cũng có thể không hiệu quả với bạn hoặc con bạn. Thuốc điều trị ADHD có thể không hiệu quả hoặc gây ra các tác dụng phụ khó chịu hoặc liều lượng thuốc chưa phù hợp với tình trạng của người bệnh.
Để điều trị hiệu quả, người bệnh cần thông báo cho bác sĩ điều trị biết tất cả các loại thuốc đang dùng gồm cả thuốc theo đơn và thuốc không theo đơn; người bệnh có sử dụng các đồ uống có chứa caffeine, liều lượng sử dụng các thực phẩm bổ sung mỗi ngày. Việc kết hợp một số thuốc nhất định có thể gây ra tác động có hại cho cơ thể.
Bác sĩ điều trị có thể cần thử các loại thuốc và liều lượng khác nhau để tìm ra loại phù hợp người bệnh; theo dõi, đánh giá tình trạng bệnh; điều chỉnh liều lượng thuốc để tìm ra sự cân bằng phù hợp giữa lợi ích và tác dụng phụ.
Khi tìm được loại thuốc và liều lượng phù hợp, hầu hết mọi người đều thấy thuốc điều trị ADHD giúp cải thiện các triệu chứng liên quan đến tăng động, khả năng tập trung và hành vi bốc đồng.
Cơ chế hoạt động của thuốc điều trị tăng động giảm trí nhớ ADHD là hoạt động bằng cách tăng nồng độ hóa chất (chất dẫn truyền thân kinh) trong não. Tuy nhiên, tùy theo từng tình trạng bệnh, bác sĩ sẽ sử dụng các loại thuốc điều trị ADHD khác nhau để cải thiện triệu chứng của bệnh.
4. Phân biệt các loại thuốc điều trị rối loạn tăng động giảm chú ý ADHD
Theo các khuyến nghị, thuốc điều trị tăng động giảm chú ý ADHD cần dựa theo độ tuổi. Điều trị bằng thuốc là một trong các phương pháp có hiệu quả; trong đó các loại thuốc điều trị điển hình là các chất kích thích như methylphenidate hoặc dextroamphetamine (trong các chế phẩm tác dụng ngắn và dài)
4.1. Thuốc kích thích (Stimulants)
Theo CDC, khoảng 70–80% trẻ em mắc ADHD đáp ứng tốt với thuốc kích thích. Các chế phẩm bao gồm muối của methylphenidat hoặc amphetamin được sử dụng rộng rãi. Phản ứng rất khác nhau và liều lượng phụ thuộc vào mức độ nặng của hành vi và khả năng dung nạp thuốc của trẻ. Liều lượng được điều chỉnh về tần suất và số lượng cho đến khi đạt được sự cân bằng tối ưu giữa phản ứng và tác dụng phụ.
Lisdexamfetamine thường được chỉ định sử dụng trong các trường hợp ADHD nặng
Thuốc kích thích là loại thuốc kê đơn phổ biến nhất được các bác sĩ chỉ định sử dụng để điều trị ADHD. Mặc dù có tên là thuốc kích thích nhưng thuốc không có tác dụng tăng cường sự kích thích. Thay vào đó, thuốc hoạt động bằng cách tăng mức độ của một số hóa chất (chất dẫn truyền thần kinh) trong não, được gọi là dopamine và norepinephrine. Các chất dẫn truyền thần kinh này đóng vai trò quan trọng trong khả năng chú ý, suy nghĩ và duy trì động lực của người bệnh. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khoảng 80% trẻ em mắc ADHD có ít triệu chứng hơn sau khi tìm đúng loại thuốc kích thích và liều lượng.
Có hai dạng thuốc kích thích:
- Thuốc giải phóng tức thời (tác dụng ngắn): Người bệnh thường dùng những thuốc kích thích này khi cần và thuốc có thể kéo dài tác dụng đến bốn giờ. Khi những người mắc chứng ADHD đang giảm liều thuốc kích thích tác dụng ngắn, họ có thể trải qua dấu hiệu như “sự sụp đổ” hoặc “hiệu ứng phục hồi”. Các dấu hiệu này thường liên quan đến việc giảm mạnh năng lượng và thường gây ra tình trạng đói cồn cao. Một số người bị giảm mạnh tâm trạng hoặc trầm cảm.
- Thuốc giải phóng kéo dài (tác dụng trung bình hoặc tác dụng kéo dài): thuốc kích thích này được dùng 1 lần/ mỗi buổi sáng mỗi ngày. Một số thuốc có hiệu quả kéo dài từ 6 – 8 giờ, trong khi những loại khác có tác dụng kéo dài đến 16 giờ. Thuốc điều trị ADHD tác dụng kéo dài có thể dẫn đến ít cảm giác “thăng trầm” hơn trong ngày và có thể làm giảm nhu cầu dùng thêm liều ở trường hoặc trong giờ làm việc.
Nhiều người bổ sung thuốc giải phóng kéo dài uống vào buổi sáng bằng liều giải phóng tức thời uống vào giữa đến cuối buổi chiều. Liều bổ sung này có thể giúp bù đắp cho khoảng thời gian từ cuối buổi chiều đến buổi tối sau khi liều trước đó bắt đầu mất tác dụng.
4.2 Thuốc không kích thích (Non-stimulants)
Thuốc không kích thích là thuốc kê đơn nhưng không phải là chất được kiểm soát như thuốc kích thích, hoạt động bằng cách làm tăng mức norepinephrine trong não.
Atomoxetine là một thuốc chọn lọc hệ norepinephrine là thuốc ức chế tái hấp thu, cũng được sử dụng. Thuốc có hiệu quả, nhưng dữ liệu còn lẫn lộn về hiệu quả của thuốc so với thuốc kích thích. Một số trẻ có biểu hiện buồn nôn, an thần, cáu gắt, nóng nảy; hiếm khi xảy ra ngộ độc gan và có ý định tự sát. Liều khởi đầu được chuẩn độ hàng tuần. Thời gian bán hủy dài nên thuốc được sử dụng một lần/ngày nhưng phải dùng liên tục mới có hiệu quả.
Sử dụng thuốc điều trị sẽ giúp triệu chứng ADHD được thuyên giảm và kiểm soát tốt hơn
Thuốc không kích thích để điều trị ADHD mất nhiều thời gian hơn để bắt đầu thấy có tác dụng so với thuốc kích thích. Người mắc ADHD có thể không cảm nhận được tác dụng đầy đủ của những loại thuốc này cho đến khi người bệnh dùng thuốc thường xuyên trong 3 – 4 tuần. Tuy nhiên, những loại thuốc này cũng có thể giúp người mắc ADHD cải thiện sự chú ý, khả năng tập trung và tính bốc đồng và có thể có tác dụng trong tối đa 24 giờ.
Bác sĩ điều trị ADHD có thể kê đơn thuốc không kích thích vì nhiều lý do, bao gồm:
- Thuốc kích thích không hiệu quả.
- Bị các tác dụng phụ không thể chịu đựng được từ thuốc kích thích.
- Muốn thử kết hợp thuốc kích thích với thuốc không kích thích để tăng hiệu quả.
Hiện nay không có nhiều thuốc không kích thích có sẵn để điều trị ADHD. Những loại thuốc này chủ yếu là thuốc ức chế tái hấp thu norepinephrine hoặc thuốc chủ vận alpha-2 adrenergic.
4.3 Thuốc chống trầm cảm (Antidepressants)
Hiện nay, FDA chưa phê duyệt cụ thể thuốc chống trầm cảm để điều trị ADHD. Tuy nhiên, các bác sĩ vẫn có thể kê đơn thuốc này riêng lẻ hoặc kết hợp với thuốc kích thích để điều trị ADHD. Thuốc chống trầm cảm được kê đơn điều trị ADHD sẽ tác động lên nồng độ dopamine và norepinephrine trong não.
Thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu norepinephrine chọn lọc như là bupropion và venlafaxine, thuốc chủ vận alpha-2 như clonidine và guanfacine, và các loại thuốc tác động tâm thần khác đôi khi được sử dụng khi thuốc kích thích không hiệu quả hoặc gây ra tác dụng bất lợi không thể chấp nhận được, nhưng các thuốc này kém hiệu quả hơn và không được khuyến nghị sử dụng điều trị bước đầu. Đôi khi những loại thuốc này được sử dụng kết hợp với thuốc kích thích để có tác dụng hiệp đồng; cần phải giám sát chặt chẽ các tác dụng bất lợi.
Tương tác thuốc bất lợi là một mối quan tâm với điều trị ADHD. Các loại thuốc ức chế enzyme chuyển hóa CYP2D6, bao gồm một số thuốc ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (SSRI) đôi khi được sử dụng ở bệnh nhân mắc ADHD, có thể làm tăng tác dụng của thuốc kích thích. Đánh giá các tương tác thuốc có khả năng xảy ra là một phần quan trọng trong điều trị bằng thuốc ở bệnh nhân ADHD.
