Bàn chân không chỉ đơn thuần là một bộ phận giúp con người di chuyển mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tư thế và phân bổ trọng lực hợp lý cho cơ thể. Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, tỷ lệ mắc bàn chân bẹt đang có xu hướng gia tăng, không chỉ ở trẻ em mà cả ở người trưởng thành.
Nhiều ý kiến cho rằng bàn chân bẹt chủ yếu do di truyền, nhưng thực tế, yếu tố môi trường và thói quen sinh hoạt mới là nguyên nhân quan trọng hơn. Từ việc đi lại trên nền cứng đến thói quen ít vận động hay sử dụng giày dép không phù hợp, tất cả đều có thể làm suy yếu cấu trúc vòm chân và dẫn đến tình trạng này. Vậy, những yếu tố nào đang âm thầm ảnh hưởng đến bàn chân của chúng ta? Và liệu có cách nào để bảo vệ đôi chân khỏi nguy cơ này?
Bàn chân của con người được thiết kế để thích nghi với nhiều địa hình khác nhau, từ đất mềm, cát, sỏi đến bề mặt gồ ghề như rễ cây hay đá. Tuy nhiên, sự phát triển của đô thị hóa và lối sống hiện đại khiến đôi chân ngày càng ít tiếp xúc với môi trường tự nhiên, làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về cấu trúc bàn chân, trong đó có bàn chân bẹt. Bài viết này sẽ phân tích những yếu tố chính dẫn đến tình trạng này và cách khắc phục.
Môi trường đất cát tự nhiên. Nguồn: Internet
1. Đô thị hóa và mặt sàn cứng làm suy yếu vòm chân
Trong môi trường đô thị, phần lớn chúng ta đi lại trên nền bê tông, gạch hoặc nhựa đường. Đây đều là những bề mặt cứng, không có độ đàn hồi tự nhiên, khiến lực phản chấn tác động trực tiếp lên bàn chân mà không được hấp thụ hay phân tán.
Khi bàn chân tiếp xúc với mặt sàn cứng trong thời gian dài, các cơ hỗ trợ vòm chân ít có cơ hội hoạt động, dẫn đến suy yếu. Áp lực từ mặt đất không được giảm tải hiệu quả, khiến cấu trúc vòm chân dần bị ảnh hưởng. Lâu dần, sự suy yếu này có thể làm sụp vòm chân, dẫn đến bàn chân bẹt.
Mặt sàn cứng và phẳng chiếm phần lớn trong cuộc sống hiện đại. Nguồn: Internet
Một số giải pháp đơn giản có thể giúp giảm tác động của mặt sàn cứng lên bàn chân, chẳng hạn như sử dụng giày có đệm hỗ trợ vòm chân, trải thảm lót đàn hồi ở những khu vực thường xuyên đi lại hoặc tập đi bộ trên các bề mặt tự nhiên khi có cơ hội.
2. Thiếu vận động làm mất khả năng tự điều chỉnh của bàn chân
Trước đây, con người thường di chuyển trên nhiều dạng địa hình khác nhau như đất mềm, bùn, sỏi hoặc bề mặt gồ ghề. Điều này giúp các cơ bàn chân được rèn luyện tự nhiên để duy trì sự linh hoạt và sức mạnh. Tuy nhiên, trong cuộc sống hiện đại, việc vận động ít đi khiến bàn chân dần mất khả năng thích nghi và điều chỉnh.
Khi di chuyển chủ yếu trên bề mặt phẳng, cơ bàn chân ít phải hoạt động để giữ thăng bằng hoặc hấp thụ lực tác động. Điều này làm suy giảm sức mạnh của các cơ nâng đỡ vòm chân, dẫn đến sự mất ổn định trong cấu trúc bàn chân. Ngoài ra, việc ngồi quá nhiều cũng góp phần làm giảm khả năng chịu lực và điều chỉnh của bàn chân.
3. Giày dép không phù hợp làm thay đổi cơ chế vận động của bàn chân
Lựa chọn giày dép không phù hợp là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra bàn chân bẹt. Một số loại giày có thể tác động tiêu cực đến cấu trúc bàn chân, đặc biệt là giày cao gót và giày quá mềm hoặc quá chật.
Giày cao gót làm thay đổi cách phân bố trọng lực, khiến phần trước bàn chân chịu nhiều áp lực hơn bình thường. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc bàn chân mà còn có thể gây đau nhức và biến dạng ngón chân. Trong khi đó, giày quá mềm không cung cấp đủ sự hỗ trợ cho vòm chân, khiến bàn chân dễ bị xẹp xuống khi di chuyển.
Cấu trúc bàn chân thay đổi khi đeo giày cao gót. Nguồn: Internet
Một số giải pháp giúp hạn chế tác động tiêu cực từ giày dép bao gồm chọn giày có hỗ trợ vòm chân tốt, tránh đi giày cao gót trong thời gian dài, và đảm bảo giày có kích cỡ phù hợp để không làm cản trở sự linh hoạt của các ngón chân.
4. Cơ chế hoạt động của bàn chân trên các bề mặt khác nhau
Bàn chân có khả năng thích nghi với nhiều dạng địa hình khác nhau nhờ hệ thống cơ, gân và dây chằng hoạt động phối hợp để hấp thụ lực tác động và duy trì sự ổn định. Khi di chuyển trên các loại bề mặt khác nhau, cơ chế hoạt động của bàn chân sẽ thay đổi để đáp ứng với điều kiện môi trường.
Trên bề mặt gồ ghề như đất đá hoặc rễ cây, các cơ gấp ngón chân và cơ chày sau hoạt động mạnh hơn để giúp bàn chân bám chắc. Đồng thời, cơ mác dài và mác ngắn điều chỉnh độ nghiêng của bàn chân để giữ thăng bằng.
Bề mặt đá sỏi ngoài tự nhiên. Nguồn: Internet
Khi bước trên bề mặt nhỏ hẹp như cành cây hoặc mép đá, cơ gấp ngón cái và cơ chày trước hoạt động tích cực để điều chỉnh góc độ bàn chân, giúp cơ thể duy trì sự ổn định.
Bề mặt nhỏ hẹp như cành cây hoặc mép đá. Nguồn: Internet
Trên bề mặt mềm như cát hoặc bùn, cơ gấp ngón chân phải làm việc nhiều hơn để tạo lực đẩy, trong khi cơ dép và cơ bụng chân giúp hạn chế tình trạng bàn chân lún sâu.
Bề mặt mềm như cát hoặc bùn. Nguồn: Internet
Khi di chuyển trên bề mặt cứng như bê tông hoặc gạch, cơ chày trước và cơ gan chân phải hoạt động để giảm tác động từ mặt đất. Nếu giày dép không phù hợp, áp lực lên gót chân có thể làm suy yếu vòm chân theo thời gian.
5. Cách bảo vệ bàn chân khỏi nguy cơ bàn chân bẹt
Bàn chân là nền tảng của sự vận động, nhưng trong nhịp sống hiện đại, nhiều yếu tố môi trường đang dần làm suy yếu khả năng tự nhiên của nó. Việc tiếp xúc quá nhiều với mặt sàn cứng, lối sống ít vận động và giày dép không phù hợp đã khiến bàn chân mất đi sự linh hoạt vốn có, làm tăng nguy cơ mắc bàn chân bẹt.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng ta không thể thay đổi. Việc lựa chọn giày dép đúng cách, luyện tập các bài tập tăng cường cơ bàn chân và dành thời gian đi bộ trên các bề mặt tự nhiên đều có thể giúp đôi chân khỏe mạnh hơn. Hãy quan tâm đến sức khỏe bàn chân ngay từ bây giờ, vì một đôi chân vững vàng chính là nền tảng cho một cơ thể linh hoạt và khỏe mạnh trong tương lai.
Để giảm nguy cơ mắc bàn chân bẹt và duy trì sự linh hoạt cho đôi chân, cần kết hợp nhiều biện pháp khác nhau trong sinh hoạt hàng ngày. Một số phương pháp hiệu quả bao gồm đi bộ trên các bề mặt tự nhiên như cát hoặc sỏi để kích thích hoạt động của cơ bàn chân, luyện tập các bài tập tăng cường cơ nâng đỡ vòm chân, lựa chọn giày có thiết kế phù hợp với cấu trúc bàn chân, và đi chân trần khi có thể để kích thích phản xạ tự nhiên của bàn chân.
6. Bài tập và vật lý trị liệu giúp cải thiện bàn chân bẹt
Bàn chân bẹt không chỉ ảnh hưởng đến dáng đi mà còn có thể gây đau nhức, mất cân bằng và tăng nguy cơ chấn thương. Tuy nhiên, với các bài tập phù hợp và phương pháp vật lý trị liệu, bạn có thể tăng cường sức mạnh cho cơ bàn chân, cải thiện vòm chân và giảm thiểu các vấn đề liên quan.
Bài tập hỗ trợ vòm chân
Một số bài tập giúp kích hoạt và củng cố cơ bàn chân, hỗ trợ vòm chân phát triển tốt hơn:
- Nhón gót (heel raises): Đứng thẳng, từ từ nhón gót lên cao rồi hạ xuống. Lặp lại 10-15 lần để tăng cường cơ bắp chân và cơ chày sau.
- Nhón gót với ngón chân kẹp khăn: Đặt một chiếc khăn dưới chân, dùng các ngón chân cuộn khăn vào trong trong khi giữ nguyên gót chân. Bài tập này giúp tăng cường cơ gấp ngón chân và cơ vòm chân.
- Đi bộ bằng mũi chân: Đi bằng mũi chân trong 30 giây đến 1 phút giúp kích hoạt các cơ nhỏ của bàn chân.
- Đi bộ trên bề mặt không bằng phẳng: Đi trên cát, sỏi hoặc thảm có gai giúp kích thích phản xạ và cải thiện độ linh hoạt của bàn chân.
Bài tập ngón chân cuộn khăn. Nguồn: Trung tâm Myrehab-Matsuoka
Ngoài những bài tập nêu trên còn nhiều bài tập đa dạng để cải thiện chức năng bàn chân nói chung và bàn chân bẹt nói riêng.
Vật lý trị liệu cho bàn chân bẹt
Với những trường hợp bàn chân bẹt gây đau hoặc ảnh hưởng đến dáng đi, vật lý trị liệu có thể là giải pháp hiệu quả. Một số phương pháp phổ biến gồm:
- Massage và kỹ thuật nắn chỉnh: Giúp thư giãn cơ, kích thích lưu thông máu và cải thiện sự linh hoạt của bàn chân.
- Sử dụng dụng cụ hỗ trợ (orthotics): Lót giày có thiết kế nâng đỡ vòm chân giúp giảm áp lực và điều chỉnh tư thế bàn chân.
Lót giày cá nhân hóa theo tiêu chuẩn Nhật Bản. Nguồn: Trung tâm Myrehab-Matsuoka
- Bài tập điều chỉnh dáng đi: Các chuyên gia vật lý trị liệu có thể hướng dẫn cách đi bộ và đứng đúng tư thế để giảm căng thẳng lên bàn chân.
- Kéo giãn và tăng cường cơ: Một số bài tập kéo giãn cơ bắp chân và tăng cường sức mạnh cho cơ bàn chân có thể giúp ngăn ngừa biến chứng lâu dài.
Ngoài ra, việc kiểm tra sức khỏe bàn chân định kỳ cũng rất quan trọng, đặc biệt đối với những người thường xuyên phải đứng lâu hoặc di chuyển nhiều trên nền cứng. Nếu có dấu hiệu đau nhức kéo dài hoặc thay đổi cấu trúc bàn chân, nên tham khảo ý kiến chuyên gia để có phương pháp điều chỉnh kịp thời.
Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ thăm khám và phục hồi chức năng thì có thể liên hệ ngay đến Hotline 1900 3181 của Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka hoặc đặt lịch khám Tại đây.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, phường Kim Liên, Hà Nội
