Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA.
Đứt gân gót là tình trạng gân Achilles bị rách một phần hoặc toàn phần gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động của người bệnh. Phẫu thuật kết hợp các chương trình phục hồi chức năng đứt gân gót chân là phương pháp điều trị hiệu quả nhất để lấy lại sự linh hoạt cho cơ và gân, làm lành vết thương, giảm đau cho bệnh nhân. Từ đó, họ có thể vận động dễ dàng và chủ động bằng đôi chân của mình.
1. Tầm quan trọng của phục hồi chức năng đứt gân gót
Phục hồi chức năng là biện pháp được bác sĩ chỉ định thực hiện đối với cả các bệnh nhân đứt gân gót phẫu thuật nối gân và không phẫu thuật/điều trị bảo tồn***.
Trong quá trình này, bác sĩ sẽ hướng dẫn bệnh nhân thực hiện những bài tập vật lý trị liệu phù hợp với thể trạng và sử dụng một số phương pháp hỗ trợ quá trình phục hồi liền gân gót sau phẫu thuật như: sóng xung kích, từ trường trị liệu, tia laser, điện xung, liệu pháp massage,… nhằm giúp bệnh nhân nhanh chóng phục hồi sau chấn thương.
Dưới đây là 3 lợi ích quan trọng của việc tham gia quá trình phục hồi chức năng đứt gân gót [1]:
- Đẩy nhanh quá trình hồi phục, ngăn ngừa các biến chứng: Vận động cơ khớp thông qua các bài tập phục hồi có tác dụng tăng lưu lượng máu đến vùng bị tổn thương, thúc đẩy quá trình lành gân gót nhanh chóng. Đồng thời, hoạt động vận động giúp ngăn ngừa nguy cơ bị co rút, teo cơ, tràn dịch khớp,… do ít vận động thời gian dài.
- Giảm đau và viêm: Các liệu pháp trị liệu như sóng xung kích, tia laser,… có tác dụng kiểm soát tình trạng các cơn đau tại vùng bị chịu ảnh hưởng là mắt cá chân và bàn chân.
- Cải thiện khả năng giữ thăng bằng: Bệnh nhân đứt gót chân thường gặp khó khăn trong việc đi lại do không giữ được thăng bằng. Vì vậy, mục tiêu của phục hồi chức năng là khôi phục lại sự ổn định đã mất thông qua các bài tập cân bằng.
***Trường hợp không thực hiện phẫu thuật đứt gân gót bao gồm người cao tuổi và người mắc bệnh tim. Bởi vì:
- Người cao tuổi: Tình trạng thoái hóa gân gót làm cho việc phẫu thuật kết nối gặp nhiều khó khăn. Bác sĩ sẽ tiên lượng về kết quả điều trị của bệnh nhân, đưa ra những phân tích về ưu điểm – nhược điểm của phẫu thuật đối với tình trạng sức khỏe và khả năng phục hồi cho bệnh nhân. Đối với bệnh nhân đứt gân gót cao tuổi không có nhu cầu đi lại quá nhiều, bác sĩ sẽ chỉ định không phẫu thuật và tư vấn giải pháp sử dụng xe lăn hỗ trợ.
- Người bị bệnh tim: Những người bệnh tim thường xuyên phải dùng thuốc chống huyết khối, chống đông máu,… khiến cho cơ thể không cầm được máu trong quá trình phẫu thuật. Bên cạnh đó, những nguy cơ bệnh lý tim mạch hay bệnh lý mạch máu tiềm ẩn làm nghiêm trọng tình trạng bệnh của họ.
Có thể bạn quan tâm: Viêm cân gan chân: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị
2. Lộ trình phục hồi chức năng sau phẫu thuật gân gót bằng bài tập vận động
Quá trình phục hồi của bệnh nhân sau khi phẫu thuật nối gót được chia thành 3 giai đoạn các bài tập sẽ có mức độ khác nhau để cơ thể có thể dễ dàng thích ứng. Cụ thể như sau:
2.1 Giai đoạn 1: Hai tuần sau phẫu thuật nối gót chân
Mục tiêu điều trị phục hồi trong 2 tuần đầu sau phẫu thuật nối gân gót chân là bảo vệ mối khâu, giảm sưng nề và tiêu viêm vết thương. [6]
Sau hai tuần điều trị, bác sĩ phẫu thuật sẽ đánh giá tình trạng của vết thương và loại bỏ chỉ khâu. Nếu mức độ lành của vết thương theo chiều hướng tốt, bác sĩ sẽ đề xuất các bài tập phục hồi chức năng sau nối gân phù hợp dành cho bệnh nhân để hỗ trợ giảm các cơn đau, kiểm soát các vết sưng và viêm.
Phục hồi chức năng đứt gân gót chân:
- Đeo nẹp chân: Đeo nẹp liên tục ở chân phẫu thuật, sử dụng nẹp cố định gân gót ở vị trí gập góc 20 – 30 độ.
- Sử dụng nạng: Tập đứng bằng nạng, sử dụng nạng khi di chuyển và sử dụng thêm giày độn gót cao 4 – 6cm để giảm áp lực lên chân phẫu thuật.
Những lưu ý trong quá trình phục hồi:
- Không nên tỳ chân mổ xuống đất, sử dụng nạng hỗ trợ để tránh tái đứt gân.
- Vệ sinh vết mổ khô ráo, sạch; tránh tiếp xúc trực tiếp với đường khâu (giữ khoảng cách 5cm xung quanh đường khâu trong vòng 4 tuần).
- Liên hệ ngay với bác sĩ điều trị nếu có các cơn đau dữ dội xuất hiện trong quá trình phục hồi.
Bài tập phục hồi chức năng đứt gân gót trong giai đoạn này bao gồm:
- Bài tập tuần hoàn cho các khớp lân cận như: gập – duỗi các ngón bàn chân, gập duỗi khớp gối, gập duỗi khớp háng có tác dụng bảo vệ các mối khâu.
- Nhấc chân một bên để tăng cường sức mạnh của cơ đùi và bắp chân; tăng khả năng vận động của khớp háng; tăng cường khả năng lưu thông máu và tuần hoàn ở chân.
- Gập cơ đùi nhằm tăng cường sức mạnh của các cơ đùi trước như cơ tứ đầu đùi; Kéo căng và hỗ trợ làm linh hoạt các cơ đùi sau.
- Duỗi gối với tác dụng để tăng cường sự dẻo dai và cải thiện lưu thông máu các khớp ở chân; Giảm các tình trạng chuột rút và mỏi chân do khả năng vận động hạn chế.
- Gập duỗi hông khi nằm sấp hoặc chống tay đầu gối để mở rộng phạm vi hoạt động linh hoạt các cơ lưng dưới, cơ mông và cơ đùi sau; giảm căng thẳng và thụ động các cơ và cột sống của cơ thể sau phẫu thuật.
- Các bài tập lấy lại tầm vận động của các khớp lân cận như gập – duỗi các ngón bàn chân, gập duỗi khớp gối, gập duỗi khớp háng,…
Lưu ý:
Trong hai tuần đầu tiên, bệnh nhân phục hồi chức năng đứt gân gót cần bảo vệ tốt mối khâu, hạn chế các tác động ảnh hưởng đến vết thương. Nếu xuất hiện bất kỳ tình trạng đau hay khó chịu, phải ngay lập tức ngừng thực hiện bài tập và thông báo cho bác sĩ điều trị để được tư vấn và điều chỉnh lộ trình phục hồi phù hợp.
2.2 Giai đoạn 2: Bắt đầu từ tuần thứ 3 – 7 sau phẫu thuật
Mục tiêu của giai đoạn 2 phục hồi chức năng đứt gân gót là giảm sưng và duy trì chức năng vận động của khớp háng và khớp gối. Bên cạnh đó, tăng cường sức mạnh cơ bắp, giúp cơ hoạt động và cải thiện khả năng đi lại. [3]
Phục hồi chức năng cho gân gót:
- Sử dụng nạng làm công cụ hỗ trợ di chuyển.
- Tập tăng sức mạnh của cơ và khớp.
- Đứng/đi lại tỳ chân.
- Giữ thăng bằng tĩnh bằng đứng một chân trên sàn nhà.
Những lưu ý trong quá trình hồi phục:
- Khi sử dụng nạng nên tỳ lực lên chân phẫu thuật từ 20-50%, tăng dần theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Khi đi, không được duỗi gối quá mức để tránh ảnh hưởng đến quá trình lành gân.
- Sử dụng nạng đúng cách, đảm bảo nạng có kích thước phù hợp với cơ thể.
- Tránh các vị trí trơn, trượt dễ ngã.
Một số bài tập phục hồi chức năng sau phẫu thuật gân gót có thể áp dụng như sau:
- Tập đi bằng nạng: Sử dụng nạng để hỗ trợ đi lại, tỳ dần lực bên chân phẫu thuật. Ở giai đoạn này, bệnh nhân nên sử dụng gót độn từ 2 – 4cm.
- Các bài tập tăng cường sức mạnh cơ: Bài tập co ngón chân, bài tập nâng cao gót chân, bài tập co cơ tứ đầu đùi,…
- Các bài tập phục hồi chức năng như: Tập đứng lên, ngồi xuống; chống đẩy dưới sự hỗ trợ của đầu gối; co chân khi đứng; gấp duỗi và nghiêng khớp cổ chân; plank một bên trên đầu gối;…
Để quá trình phục hồi chức năng đứt gân gót đạt hiệu quả cao, bệnh nhân nên thực hiện các bài tập thường xuyên, mỗi ngày khoảng gần 30 phút và chia nhỏ thời gian tập từ 2-3 lần/ngày [4]. Bên cạnh đó, cần phải lắng nghe cơ thể của mình để lựa chọn bài tập phù hợp, tham khảo qua ý kiến của các chuyên gia để đảm bảo an toàn và hiệu quả hơn.
3.3 Giai đoạn 3: Bắt đầu từ tuần thứ 8 – 16 sau phẫu thuật
Thông thường từ tuần thứ 8 trở đi, bệnh nhân phục hồi chức năng đứt gân gót sẽ cảm thấy những tiến triển tốt ở các cơ xung quanh gót chân và đầu gối; cảm giác đau nhức ban đầu sẽ giảm dần. Ở giai đoạn này, bệnh nhân sẽ tập đi lại mà không cần có nạng để tăng cường sức mạnh cho cơ chân. [5]
Người bệnh phục hồi chức năng sau nối gân sẽ tiếp tục thực hiện các bài tập ở giai đoạn 1 và 2, đồng thời có thể tập thêm một số bài vận động chân khác. Đó là:
Bài tập tăng sức mạnh cho khớp cổ chân, gân gót/Achilles và các cơ xung quanh bằng cách vận động gập duỗi khớp cổ chân.
Bài tập kéo giãn gân gót bằng cách nhón cả hai chân lên khoảng 45 độ và giữ tư thế này trong khoảng 10 – 15 giây.
Bài tập với dây Band hoặc khăn bằng cách dùng khăn kéo bàn chân hướng về phía cơ thể.
Bên cạnh đó, bác sĩ có thể sẽ chỉ định bệnh nhân phục hồi chức năng đứt gân gót sử dụng băng dán Kinesio nâng đỡ mô dưới da, giúp máu lưu thông tốt hơn và giảm tình trạng tích tụ chất dịch; giảm đau, giảm viêm và tăng sự linh hoạt của khớp. Với nhưng ai chưa biết, băng dán Kinesio được chỉ định sử dụng phổ biến trong phục hồi chức năng chân, điển hình là một phương pháp vật lý trị liệu suy giãn tĩnh mạch chân.
Sau khoảng 16 tuần thực hiện các bài tập phục hồi, bệnh nhân có thể phục hồi khả năng di chuyển, thực hiện các hoạt động hàng ngày và không gặp khó khăn đáng kể. Tuy nhiên, đối với những người chơi thể thao, việc trở lại tập luyện cần tham khảo ý kiến của bác sĩ điều trị để tránh những biến chứng không đáng có.
3. 04 phương pháp phục hồi chức năng đứt gân gót thông dụng
Để tăng hiệu quả điều trị và rút ngắn thời gian phục hồi chức năng đứt gân gót cho bệnh nhân, bác sĩ sẽ sử dụng một hoặc một vài phương pháp điều trị vật lý trị liệu bao gồm: siêu âm trị liệu, điện xung/điện phân trị liệu, laser trị liệu, từ trường trị liệu. Cụ thể như sau:
3.1 Siêu âm trị liệu
Phương pháp siêu âm trị liệu sử dụng phổ biến nhờ tác dụng chống viêm và hỗ trợ phục hồi. Cơ chế hoạt động của phương pháp này như sau:
Sóng siêu âm xung tần số thấp còn gọi là LIPUS (từ 1MHz – 3MHz, cường độ 0,2–1 W/ cm2) có khả năng xuyên qua mô với độ sâu tối đa lên đến 5cm, để tạo rung tác động nhẹ tại vùng gân gót chân, tạo ra kích thích tăng sinh mạch máu, tăng tổng hợp collagen, tăng sinh tế bào mười và hình thành mạch. Điều này giúp cải thiện lưu thông máu để cung cấp dưỡng chất và oxy cho quá trình liền gân và tăng cường trao đổi chất trong mô tại vùng gót chân, từ đó đẩy nhanh quá trình sửa chữa và phục hồi chấn thương gân gót Achilles [6].
3.2 Điện xung, điện phân trị liệu
Điện xung, điện phân trị liệu là phương pháp sử dụng dòng điện có tần số thấp và trung bình để kích thích các dây thần kinh cảm giác dưới da thông qua quá trình dẫn điện qua da.
Các xung điện tạo ra trong điện xung trị liệu giúp kích thích co cứng sợi cơ, tăng cường lưu thông máu và cung cấp dinh dưỡng tới vùng gân gót được nối. Bên cạnh đó, điện phân dòng điện một chiều sẽ đẩy các ion qua da, hỗ trợ giảm đau, giảm viêm và thúc đẩy quá trình liền gân, góp phần hồi phục chức năng sau phẫu thuật nối gân gót.
Điện xung trị liệu kết hợp với siêu âm trị liệu sẽ đem lại hiệu quả giảm đau và giãn cơ tốt nhờ các tác động toàn diện lên cả mô mềm và các chất dẫn truyền thần kinh.
3.3 Laser trị liệu
Phương pháp laser trị liệu sử dụng tia laser công suất thấp để tạo nhiệt kích thích quá trình hình thành tế bào sợi collagen, hỗ trợ hình thành mô liên kết mới và liền gân. Bởi vì sử dụng laser công suất thấp nên không gây tổn thương cho các mô [4].
Ngoài ra, phương pháp phục hồi chức năng đứt gân gót này còn có khả năng giảm viêm và làm giảm đau tại vùng gân gót, cũng như tăng cường tuần hoàn máu, cung cấp oxy và dưỡng chất đến vùng tổn thương, thúc đẩy quá trình phục hồi của gân gót.
3.4 Từ trường trị liệu/Sóng xung kích
Sóng xung kích sử dụng dạng sóng cơ học hoặc âm thanh tiếp xúc với mô liên kết bị tổn thương nhằm tăng cường phân tán chất P (chất trung gian dẫn truyền đau) để giảm đau, giảm viêm; đồng thời kích thích lưu lượng máu, tăng lưu thông dịch cơ để thúc đẩy tái tạo mô mới cho quá trình liền gân [7].
4. Lưu ý trong quá trình phục hồi chức năng đứt gân gót chân
Bên cạnh thực hiện các bài tập vận động hỗ trợ cho quá trình hồi phục, bệnh nhân cũng cần quan tâm đến chế độ dinh dưỡng để đảm bảo rằng quá trình phục hồi chức năng đứt gân gót diễn ra một cách hiệu quả nhất.
4.1 Chế độ dinh dưỡng
Khi bệnh nhân có một chế độ ăn uống lành mạnh điều này không chỉ cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết để hỗ trợ chữa lành các tế bào và phục hồi các mô mà còn giúp tăng cường sức khỏe của cơ thể [8], [9].
Để thúc đẩy quá trình hồi phục của gân gót, bệnh nhân có thể cân nhắc bổ sung các nhóm thực phẩm sau:
- Protein: Thịt, cá, trứng, sữa và các loại hạt,… là những nguồn thực phẩm rất giàu protein, góp phần quan trọng trong việc tổng hợp protein và tăng sự phục hồi cho cơ thể.
- Vitamin D: Bơ thực vật, các loại ngũ cốc,… hỗ trợ quá trình chữa lành gân, tăng khả năng hấp thụ canxi của cơ thể.
- Axit amin: thịt bò, gà, cá hồi, trứng, đậu, gạo lứt,…
- Collagen: có thể tìm thấy trong thịt, cá, trứng, sữa và các sản phẩm từ sụn
Ngoài ra, bệnh nhân phục hồi chức năng sau nối gân còn có thể tăng cường bổ sung các loại rau xanh giàu nitrat như xà lách, rau cải xoăn, cần tây,… nhằm giúp tăng cường mức độ oxit nitric trong máu làm giãn mạch máu, cải thiện lưu lượng máu và hạ huyết áp.
Chế độ dinh dưỡng là một trong những yếu tố quan trong thúc đẩy quá trình phục hồi chức năng đứt gân gót nói riêng và phục hồi chức năng chân, bao gồm phục hồi chức năng bàn chân khoèo bẩm sinh nói chung.
4.2 Chăm sóc vết thương
Bệnh nhân mổ nối gân gót chân nên chú ý chăm sóc phần vết thương hở trong 2 tuần sau phẫu thuật bao gồm: Tháo và thay băng vết thương, vệ sinh vết mổ, đắp thuốc, dưỡng ẩm. Phần vết mổ cần được chăm sóc đúng cách để tránh bị nhiễm trùng, hạn chế tối đa biến chứng và hình thành sẹo, thúc đẩy lên da non, vì vậy, bệnh nhân nên có sự hỗ trợ của nhân viên y tế.
Lưu ý: Bệnh nhân đứt gân gót chân không nên tự ý chườm nóng hoặc chườm lạnh. Bởi vì chườm lạnh quá lâu có thể dẫn đến tình trạng bị “bỏng lạnh” tổn thương vùng gân gót chân. Bên cạnh đó, bệnh nhân không nên tự ý thoa dầu nóng vào khu vực bị đau, tránh trường hợp khiến vết viêm lây lan, làm tổn thương các tế bào bên trong da.
Bệnh nhân nên thường xuyên đi thăm khám bác sĩ để nắm bắt mức độ phục hồi của vùng gân gót chân và được hướng dẫn những bài tập vật lý trị liệu phù hợp với từng giai đoạn.
Phục hồi chức năng đứt gân gót là một phương pháp hỗ trợ cho quá trình phục hồi gân Achilles hậu phẫu thuật. Phương pháp này sẽ giúp bệnh nhân giảm thiểu các di chứng do phẫu thuật để lại cũng như hỗ trợ cơ thể đẩy nhanh quá trình hồi phục của bản thân.
Chính vì thế, hãy lựa chọn cho mình các trung tâm phục hồi chức năng uy tín, được trang bị các công cụ hiện đại để quá trình phục hồi của bạn đạt được kết quả tối ưu nhất nhé.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội.
