Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka.
Viêm gân bánh chè là một chấn thương xảy ra tại gân bánh chè do bị liên tục tác động vào gây tổn thương gân. Hiểu được các nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và phòng ngừa sẽ giúp bạn kịp thời phát hiện và điều trị, tránh tối đa biến chứng nguy hiểm mà viêm điểm bám gân bánh chè tác động tới sức khỏe.
1. Khái niệm về viêm gân bánh chè
Viêm gân bánh chè (Patellar tendonitis/Patellar tendinopathy/Jumper’s Knee) là chấn thương xảy ra ở phần gân nối giữa xương bánh chè và xương chày. Phần gân này được tạo thành từ các sợi cơ bền và dai nên rất khỏe, giúp chân vận động linh hoạt như đá, chạy, nhảy.
Viêm gân cơ bánh chè làm cản trở khả năng vận động của cơ thể. Vận động viên, người chơi thể thao nhiều, người thường xuyên vận động quá mức hoặc người mắc bệnh mãn tính về xương khớp như viêm khớp hoặc gút là những đối tượng dễ có nguy cơ gặp tình trạng này.
2. Nguyên nhân gây viêm gân cơ bánh chè
Dưới đây là các nguyên nhân gây viêm gân xương bánh chè phổ biến:
2.1. Các nguyên nhân chính
Trang Mayo Clinic cho biết, viêm gân bánh chè là chấn thương do gân bánh chè bị căng thẳng quá mức và lặp đi lặp lại, thường là do tập thể dục hoặc hoạt động thể thao tần suất cao, ví dụ như bật nhảy cao lặp đi lặp lại, nhún người lấy đà nhảy cao khiến khớp gối bị quá tải.
Lâu dần, tình trạng này tạo nên những vết rách nhỏ ở gân mà cơ thể không đủ thời gian để hồi phục. Các vết rách ở gân tăng lên khiến gân bánh chè bị đau nhức, sưng tấy, gây viêm và yếu gân. Tổn thương gân bánh chè kéo dài được gọi là bệnh viêm gân.
2.2. Các nguyên nhân làm tăng nguy cơ
Bất kỳ ai cũng có thể bị viêm gân bánh chè đầu gối nhưng tình trạng này chủ yếu được phát hiện ở những người chơi các bộ môn thể thao như nhảy xa, bóng rổ, bóng chuyền, nhảy cầu do cường độ vận động khớp chân cao và liên tục. Ngoài ra, một số yếu tố khác làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm điểm bám gân bánh chè bao gồm:
- Vận động trên mặt sân quá cứng khiến áp lực tác động lên khớp gối tăng cao dẫn đến viêm gân.
- Béo phì gây tăng áp lực lên gân bánh chè và đầu gối.
- Tuổi tác, cụ thể là người trong độ tuổi trung niên (từ 45 tuổi trở lên) bị lão hóa gân bánh chè, lâu ngày trở thành bệnh.
- Giày không có đủ đệm khiến cơ và xương đầu gối phải chịu nhiều áp lực hơn mức bình thường, lâu dần, dẫn đến tổn thương và viêm gân bánh chè.
- Cấu trúc cơ thể bất thường như chân bị lệch trục, xương bánh chè nâng lên cao khiến cơ bắp không phân bổ đều sức mạnh, tăng áp lực lên gân bánh chè dẫn đến viêm.
- Theo thông tin từ Carrothers Orthopaedics, các bệnh mạn tính như gout, lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp, suy thận, tiểu đường,… khiến lưu lượng máu lên đầu gối bị gián đoạn làm suy yếu gân.
- Mức độ săn chắc của cơ bắp chân như cơ tứ đầu và gân kheo phía sau đùi sẽ làm sức căng lên gân bánh chè tăng lên, tạo áp lực khiến gân dễ bị viêm.
3. Triệu chứng của viêm gân bánh chè
Triệu chứng phổ biến khi bị viêm gân xương bánh chè là những cơn đau. Tình trạng đau do viêm gân bánh chè được miêu tả như sau:
- Đau và nhức quanh vùng gân bánh chè ở trước gối một cách âm ỉ và liên tục.
- Sưng tấy đầu gối.
- Đau tăng lên khi đi bộ, chạy nhảy, đổi tư thế, leo cầu thang, ngồi xổm, gập duỗi chân…
- Đầu gối căng cứng, khó mở rộng chân.
4. Biến chứng nguy hiểm của bệnh viêm gân bánh chè
Người mắc bệnh viêm gân bánh chè đầu gối nếu không kịp thời điều trị sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm bao gồm:
- Suy yếu cơ chân: Cơ chân của bệnh nhân thường xuyên bị mỏi, yếu, và sau thời gian dài có thể mất hẳn khả năng vận động.
- Đau gối mãn tính: Bệnh nhân phải sống chung với cơn đau đầu gối đến hết phần đời còn lại. Cơn đau luôn âm ỉ, tăng lên đột ngột khi vận động lâu khiến cho chất lượng cuộc sống bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
- Rách gân bánh chè: Tình trạng rách hoặc đứt xảy ra ở vị trí bám của gân vào đầu dưới xương bánh chè. Khi bị đứt, gân co ngắn lại về hai phía, người bệnh đi lại khó khăn, mất khả năng vận động, co duỗi gối.
- Đứt gân xương bánh chè do viêm: Bệnh nhân có cảm giác cơn đau tăng lên đột ngột khi thay đổi tư thế, nhảy lên, cơ mất hoàn toàn chức năng vận động. Đây là biến chứng nặng mà bệnh nhân cần đề phòng.
Để hạn chế tối đa nguy cơ mắc các biến chứng nguy hiểm khi bị viêm gân bánh chè, người bệnh cần chú ý theo dõi tình trạng chân. Trong trường hợp các triệu chứng ngày một trầm trọng và không thuyên giảm, khả năng đi lại bị ảnh hưởng, chân có dấu hiệu sưng tấy, phù nề, bệnh nhân hãy đến ngay bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán chính xác.
5. Phương pháp chẩn đoán viêm gân bánh chè
Khi phát hiện gân bánh chè xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ, bệnh nhân cần đến cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ thăm khám. Các phương pháp chẩn đoán viêm gân bánh chè phổ biến bao gồm:
5.1. Thăm khám lâm sàng
Với phương pháp này, bác sĩ sẽ hỏi người bệnh về các triệu chứng đang gặp phải, tình trạng cơn đau, thời điểm khởi phát và tần suất cơn đau. Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng cần thông báo với bác sĩ chuyên môn về bệnh lý đang mắc phải, loại thuốc đang sử dụng, thời gian biểu vận động trong ngày, cường độ tập luyện thể thao, lịch sử mắc các chấn thương liên quan đến khớp gối trong vòng x tháng gần nhất.
Sau đó, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng nhằm kiểm tra điểm đau, vị trí cơn đau của khớp gối. Trong quá trình này, bác sĩ sẽ tạo áp lực lên phần đầu gối để xem phản ứng, từ đó, xác định nơi bệnh nhân bị đau. Thông thường, cơn đau gây nên do viêm điểm bám gân bánh chè xảy ra ở phía đầu gối, ngay dưới xương bánh chè.
5.2. Chẩn đoán hình ảnh
Sau khi đã xác định được vị trí của cơn đau, người bệnh sẽ được chỉ định thực hiện một số xét nghiệm hình ảnh liên quan để chẩn đoán bệnh viêm gân bánh chè như:
1 – X-quang khớp gối
Phương pháp ứng dụng bức xạ ánh sáng hoặc sóng vô tuyến để ghi lại hình ảnh của mô và xương vùng khớp gối. Chụp X-quang chống chỉ định với phụ nữ mang thai bởi tia bức xạ giải phóng khi chụp sẽ tác động xấu đến thai nhi. Hình ảnh chụp X-quang tuy không cho thấy viêm gân nhưng giúp bác sĩ loại trừ vấn đề về xương khớp gây đau khớp gối.
2 – Cộng hưởng từ (MRI) khớp gối
Phương pháp sử dụng sóng âm để tạo nên hình ảnh đầu gối, giúp kiểm tra tình trạng rách ở gân xương bánh chè. Nhược điểm của phương pháp này là chi phí cao, đòi hỏi bệnh nhân phải nằm bất động trong thời gian dài khi thực hiện quá trình chụp.
3 – Siêu âm khớp gối
Phương pháp sử dụng từ trường và sóng vô tuyến tạo nên hình ảnh chi tiết khớp gối, từ đó, cho thấy các tổn thương rõ nét ở gân bánh chè. Siêu âm khớp gối không gây đau đớn, không xâm lấn, độ an toàn cao, chi phí hợp lý.
6. 3 phương pháp điều trị viêm gân bánh chè phổ biến
Viêm gân bánh chè có thể được chữa khỏi sau 6 tuần nếu được phát hiện sớm và nghỉ ngơi đủ. Giai đoạn vàng để điều trị bệnh là khi cơn đau mới bắt đầu âm ỉ, chức năng vận động chưa bị suy giảm. Để điều trị viêm điểm bám gân bánh chè, bác sĩ sẽ áp dụng phương pháp ít xâm lấn trước để theo dõi tình trạng đáp ứng thuốc của người bệnh. Tùy thuộc vào mức độ tổn thương gân bánh chè mà việc điều trị có thể kéo dài và cách chữa viêm gân bánh chè có mức độ phức tạp khác nhau.
Có 3 phương pháp phổ biến thường được áp dụng để chữa viêm gân bánh chè là thuốc, tập vật lý trị liệu và phẫu thuật. Ngoài ra, người bệnh có thể được chỉ định tiêm cortisone thông qua siêu âm hoặc tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (PRP).
6.1. Điều trị bằng thuốc uống
Bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc giảm đau cho bệnh nhân viêm gân bánh chè mức độ nhẹ. Theo Mayo Clinic, một số loại thuốc giảm đau như Ibuprofen (Advil, Motrin IB) hoặc Naproxen Natri (Aleve) có thể giúp giảm đau trong thời gian ngắn. Lưu ý, bệnh nhân không được tự ý sử dụng hoặc tăng giảm liều lượng thuốc. Phụ nữ mang thai 3 tháng đầu hoặc người bị mẫn cảm với thành phần của thuốc cần thông báo với bác sĩ trước khi kê đơn. Sau khi sử dụng thuốc mà cơn đau không thuyên giảm, người bệnh hãy báo ngay cho bác sĩ để được cân nhắc thay thế loại thuốc khác.
6.2. Tập vật lý trị liệu
Nếu bệnh viêm gân bánh chè chuyển biến nặng hơn, khiến bệnh nhân bị đau khi vận động, bác sĩ sẽ kết hợp phương pháp vật lý trị liệu nhằm phục hồi chức năng của cơ chân. Các phương pháp và bài tập vật lý trị liệu mang đến tác dụng giảm co thắt cơ, giảm đau, phục hồi khả năng vận động của gân xương bánh chè. Chúng bao gồm:
1 – Sử dụng điện xung
Phương pháp này tác động đến điểm đau, mô gân xương bị tổn thương, thúc đẩy vết thương nhanh lành, tái tạo và phục hồi gân bị tổn thương. Thời gian của mỗi liệu trình là 3 – 6 lần, mỗi lần cách nhau 5 – 7 ngày và chi phí khoảng 200.000 VND/buổi.
2 – Siêu âm trị liệu
Là phương pháp dùng sóng âm thanh tần số rất cao (800.000 Hz – 2.000.000 Hz) tác động sâu vào cơ thể để kích thích mô, tế bào giúp thần kinh thư giãn, giảm đau, giãn cơ… Thời gian của mỗi buổi trị liệu là 5 – 10 phút và chi phí khoảng 200.000 VND/buổi.
3 – Sử dụng sóng xung kích
Điều trị sóng xung kích được dùng cho bệnh lý liên quan đến cơ xương khớp, tác động vào điểm đau và mô gân bị tổn thương giúp vết thương nhanh lành. Sóng xung kích giúp cơ thể sản xuất lượng collagen cần thiết hỗ trợ gân phục hồi. Thời gian của phương pháp điều trị viêm gân bánh chè này là 3 – 5 lần/liệu trình, thực hiện cách nhau 5 – 7 ngày, mỗi buổi khoảng 15 phút với chi phí khoảng 400.000 VND/buổi.
4 – Các bài tập vật lý trị liệu giúp kéo giãn gân cơ và tăng sức mạnh cơ chân:
- Bài tập giãn cơ: Thường xuyên tập giãn cơ với các bài tập duỗi thẳng chân, dựa tường, duỗi cơ hamstring,… giúp giảm tình trạng co thắt cơ ở gân bánh chè. Người bệnh cần lưu ý không nên tập các động tác quá đột ngột, quá nhanh mà cần thực hiện từ từ để cơ thể quen dần với cường độ. Thời gian đầu, bạn nên nhờ chuyên viên vật lý trị liệu hướng dẫn để đảm bảo thực hiện đúng động tác.
- Bài tập nâng cao sức cơ: Cơ đùi yếu khiến gân bánh chè căng thẳng dẫn đến viêm. Thực hiện thường xuyên và đều đặn bài tập tăng cường sức cơ vùng chân như ép chân, nâng chân lên xuống, duỗi chân giúp hỗ trợ quá trình điều trị bệnh viêm gân bánh chè.
5 – Đeo băng bảo vệ gân bánh chè (Patellar tendon strap)
Sử dụng dây đeo có tác dụng phân tán lực khỏi gân bánh chè và truyền bớt lực bào dây đeo, từ đó, giảm đau khớp gối khi vận động. Phương pháp này được chỉ định cho các vận động viên, bệnh nhân trong quá trình tập vật lý trị liệu hoặc vận động để bảo vệ gân bánh chè. Một chiếc đai hỗ trợ chất lượng có mức giá khoảng 200.000 VND.
Tùy thuộc vào mức độ bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp phù hợp để mang đến hiệu quả trong quá trình điều trị viêm điểm bám gân bánh chè. Bệnh nhân cần chọn trung tâm vật lý trị liệu uy tín để được đội ngũ y bác sĩ tay nghề cao và máy móc hiện đại hỗ trợ giúp cải thiện tình trạng bệnh nhanh chóng.
6.3. Phẫu thuật
Phẫu thuật là phương pháp cắt bỏ vùng gân bị tổn thương thông qua một vết cắt nhỏ quanh đầu gối. Phương pháp này ít được sử dụng hơn các phương pháp điều trị ở trên do có chi phí cao và có thể xuất hiện rủi ro hậu phẫu. Bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật trong trường hợp bệnh nhân bị biến chứng đứt gân bánh chè hoặc sau thời gian dài không đáp ứng điều trị nội khoa, cơn đau tiếp tục kéo dài, cản trở hoạt động thể thao.
Sau khi phẫu thuật, người bệnh cần dùng thuốc giảm đau theo chỉ định và chườm đá trong 1 – 2 ngày đầu. Bệnh nhân được bó bột từ 3 đến 6 tuần với tư thế duỗi gối, khi đi lại cần có sự hỗ trợ của nạng. Sau 6 tuần, người bệnh được tháo bột và tập vật lý trị liệu, gối gối tăng dần để lấy lại biên độ khớp gối. Người bệnh cần 6 – 12 tháng sau phẫu thuật để trở lại hoạt động sống bình thường.
6.4. Các phương pháp khác
Trong trường hợp điều trị bảo tồn không hiệu quả, người bệnh có thể được chỉ định những phương pháp sau:
- Tiêm cortisone thông qua siêu âm: Hormone cortisone được tiêm vào vỏ bọc quanh gân bánh chè giúp làm giảm viêm, giảm đau nhức cơ. Việc lạm dụng phương pháp này có thể khiến gân bánh chè suy yếu và dễ bị đứt hơn. Vì thế, bệnh nhân không tiêm cortisone quá 6 lần/tuần và 3 – 4 lần/năm, ngừng dùng thuốc làm loãng máu vài ngày trước khi tiêm để giảm thiểu nguy cơ bầm tím hoặc chảy máu.
- Tiêm huyết tương giàu tiểu cầu (PRP): Phương pháp dùng máu tự thân của bệnh nhân tách ly tâm nhằm thu được huyết tương giàu tiểu cầu gấp 5 đến 10 lần huyết tương thông thường. Bác sĩ sẽ tiêm vào vị trí viêm với mục đích sản sinh các protein tăng trưởng, kích thích hình thành mô mới, đẩy nhanh quá trình phục hồi gân bánh chè.
7. Biện pháp chăm sóc và phục hồi khi bị viêm gân bánh chè
Các biện pháp chăm sóc tại nhà cho bệnh nhân viêm gân bánh chè mà bạn có thể tham khảo để hỗ trợ cải thiện cơn đau bao gồm:
- Tập luyện cơ đùi sau, chườm đá sau khi tập luyện: Các bài tập giúp tăng cường sức mạnh cơ vùng cẳng chân và cơ tứ đầu sẽ giúp nâng cao sức khỏe cơ đùi. Sau khi tập luyện 10 – 20 phút, người bệnh nên chườm đá để giảm sưng viêm cho gân bánh chè.
- Nghỉ ngơi để giảm căng thẳng: Bạn không nhất thiết phải nghỉ hoàn toàn mà chỉ cần nghỉ khi chân bị đau để giảm bớt và làm dịu cơn đau. Người bệnh hãy tránh các hoạt động gây đau mà nên chuyển sang môn thể thao ít khiến gân bánh chè bị áp lực như yoga, bơi lội.
- Dùng nẹp gối, dùng nạng khi di chuyển: Nẹp gối và nạng sẽ giúp giảm gánh nặng cho gân bánh chè bằng việc dùng nẹp gối, dùng nạng để di chuyển. Cách này sẽ giúp khớp gối được nghỉ ngơi, gân bánh chè giảm áp lực.
- Tập vật lý trị liệu phục hồi chức năng cho gân bánh chè: Phương pháp dùng điện xung, xung kích, kéo giãn gân cơ, xoa bóp, tăng vận động cơ cũng hữu ích cho quá trình điều trị.
Tìm hiểu chi tiết trong bài viết: Phục hồi chức năng vỡ xương bánh chè
8. Những cách phòng ngừa viêm gân bánh chè hiệu quả
Các bác sĩ tại bệnh viện đa khoa Massachusetts đã đưa ra các lời khuyên để ngăn ngừa mắc viêm gân bánh chè hiệu quả như sau:
- Tránh các bộ môn thể thao và các hoạt động có thể khiến đầu gối bị tổn thương. Một số môn thể thao có thể khiến viêm gân bánh chè càng nghiêm trọng là bóng rổ, bóng đá, chạy bền, tennis, bóng chuyền, cử tại nặng.
- Luôn khởi động khoảng 15 – 20 phút trước khi tập thể dục để giúp cơ thể nói chung và gân bánh chè nói riêng làm quen với cường độ tập luyện.
- Nếu chơi thể thao bị đau đầu gối, bạn cần dành thời gian để nghỉ ngơi, chườm đá khoảng 20 phút để giảm đau.
- Tăng cường tập các bài giúp tăng sức mạnh cơ vùng cẳng chân, cơ tứ đầu để làm mạnh khớp gối.
- Chọn giày dép phù hợp để phân bố đều trọng lượng khắp cơ thể, từ đó, giảm bớt áp lực lên khớp gối gây viêm gân bánh chè.
- Xây dựng chế độ ăn uống gồm các thực phẩm giàu canxi, kẽm (ngũ cốc, nấm, sữa, hạt bí ngô), magie, photpho (chuối, lòng đỏ trứng, hải sản), vitamin nhóm B (thịt, khoai tây, lúa mì), axit folic (cam, quýt, thịt gà, đậu, rau xanh),… để giúp gân khớp được khỏe mạnh.
9. Những câu hỏi thường gặp về viêm gân bánh chè
9.1. Ai là người dễ bị viêm gân bánh chè?
Tuy đối tượng nào cũng có khả năng mắc viêm gân bánh chè nhưng những vận động viên của các môn thể thao như bóng rổ, bóng chuyền, nhảy cao, nhảy xa, nhảy cầu được đánh giá có tỉ lệ mắc bệnh cao hơn do khớp gối bị vận động liên tục và thường xuyên. Bên cạnh đó, người lớn tuổi, người béo phì, thừa cân, người mắc bệnh mãn tính khiến gân xương bánh chè suy yếu.
9.2. Người mắc bệnh viêm gân bánh chè bao lâu thì khỏi?
Nếu được điều trị tích cực bằng biện pháp phù hợp, bệnh nhân sẽ mất khoảng 6 tuần để khỏi bệnh. Tuy nhiên, bệnh vẫn sẽ tái phát nếu người bệnh chủ quan, không tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn điều trị của bác sĩ.
9.3. Viêm gân bánh chè có thể chạy bộ không?
Có thể. Tuy nhiên, bệnh nhân cần lưu ý khởi động trước khi chạy 15 – 20 phút để ngăn ngừa tăng thêm chấn thương, chủ yếu là các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu. Trong quá trình chạy, bạn cần tránh leo dốc vì việc chạy lên hay xuống dốc đều tăng thêm căng thẳng cho đầu gối.
Tư thế chạy bộ cũng ảnh hưởng nhiều đến quá trình hồi phục viêm gân xương bánh chè. Bệnh nhân cần chạy với tư thế thẳng đứng, mắt nhìn thẳng về phía trước để giảm khả năng chân tiếp đất quá xa về phía trước khiến áp lực lên khớp gối tăng lên, tăng lực nâng gót chân khi nhấc chân để giảm trọng lượng cơ thể dồn lên đầu gối khi tiếp đất. Nếu bị đau sau buổi tập chạy, bạn hãy nghỉ ngơi và chườm đá để cơ chân được phục hồi.
9.4. Bơi lội có tốt cho bệnh viêm gân bánh chè không?
Có. Bạn nên chuyển từ các môn thể thao va chạm sang các môn không gây va chạm như bơi lội để giúp giảm căng thẳng cho gân bánh chè. Theo Orthopaedic Surgery, bơi lội là bộ môn vừa giúp cơ thể duy trì hoạt động, nâng cao sức mạnh cơ chân, từ đó giúp quá trình điều trị viêm gân bánh chè đạt hiệu quả cao.
9.5. Viêm gân bánh chè có thể điều trị dứt điểm không?
Có. Tuy nhiên, bác sĩ hoặc chuyên viên trị liệu vật lý có thể khuyến khích bạn tập các bài tập tăng cường sức mạnh và độ linh hoạt để giúp ngăn ngừa viêm gân bánh chè quay trở lại.
Dù không gây ảnh hưởng đến tính mạng nhưng viêm gân bánh chè lại gây nhiều trở ngại cho người bệnh và có thể dẫn đến biến chứng đứt gân nguy hiểm. Chính vì thế, bệnh nhân hãy thực hiện chăm sóc bệnh đúng cách, tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị của bác sĩ để bệnh cải thiện nhanh chóng.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
