Bài viết được viết bởi BS CKII. Bùi Hồng Thuý và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka.
Bệnh nhân bị trật khớp vai được khuyến cáo nên phục hồi chức năng càng sớm càng tốt để giảm đau, giảm phù nề, chống kết dính tại các khớp và làm giảm sự kéo giãn dây chằng, bao khớp.[1] Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp tất cả các thông tin quan trọng cần biết về phục hồi chức năng trật khớp vai giúp bệnh nhân hiểu thêm về các phương pháp phục hồi và các bài tập vật lý trị liệu đơn giản tại nhà.
1. 6 phương pháp phục hồi chức năng trật khớp vai hiệu quả
Để phục hồi chức năng trật khớp vai sẽ có 6 phương pháp, bao gồm: Tư thế trị liệu, Nhiệt trị liệu, Điện trị liệu, Thuỷ trị liệu, Hoạt động trị liệu và Vận động trị liệu. Mỗi phương pháp phục hồi chức năng bán trật khớp vai giúp cải thiện một triệu chứng khác nhau của bệnh. Bệnh nhân có thể sẽ được chỉ định kết hợp nhiều phương pháp để quá trình phục hồi chức năng trật khớp vai diễn ra suôn sẻ và nhanh chóng hơn.
1.1. Tư thế trị liệu
Sau khi nắn khớp xong để tay ở tư thế chức năng, bác sĩ trị liệu sẽ dùng băng để treo tay bệnh nhân lên để làm giảm trọng lượng chi.[1] Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể cố định khớp vai bằng đai cố định hoặc áo nẹp ngực vai tay nhằm giữ cho khớp vai của người bệnh khoảng từ 2 – 4 tuần. Các bác sĩ sẽ chỉ định thuốc giảm đau hay thuốc giãn cơ, để người bệnh bớt đau và thoải mái hơn trong quá trình điều trị.[2]
1.2. Nhiệt trị liệu
Mục đích của nhiệt trị liệu là giúp giảm đau, giảm sưng, viêm và thư giãn khớp vai cho bệnh nhân. Ngoài trật khớp vai, phương pháp này được áp dụng phổ biến trong việc điều trị viêm quanh khớp vai. Cụ thể, bệnh nhân phục hồi chức năng trật khớp vai nên thực hiện nhiệt trị liệu theo những lưu ý sau:
- Nhiệt lạnh (chườm đá vào vết thương đã kín): Dùng trong giai đoạn cấp tính, làm co mạch, giúp giảm sưng, viêm cho khớp vai.
- Nhiệt nóng (tia hồng ngoại, chườm nóng, parafin,…): Dùng trong giai đoạn mãn tính, làm giãn nở mạch máu, điều hòa thần kinh, giúp giảm đau và thư giãn vùng khớp vai hiệu quả.[3]
1.3. Điện trị liệu
Mục đích của phương pháp điện trị liệu là để giảm đau khớp, giảm viêm, giảm phù nề, tăng tuần hoàn máu, kích thích cơ và kích thích hệ thần kinh. Phương pháp phục hồi chức năng trật khớp vai này sẽ được thực hiện bởi các máy điện xung trị liệu chuyên dụng, sử dụng sóng điện xung tần số thấp tác động vào cơ thể.
1.4. Thủy trị liệu
Mục đích của phương pháp thủy trị liệu là giảm đau khớp, thư giãn khớp hiệu quả. Bệnh nhân sẽ được tác động bởi các dạng của nước như thủy hóa học (sục khí và các chất hóa học), thủy nhiệt (xông hơi, chườm nước) hay thủy động (tiếp xúc trực tiếp với các tác động của nước ở thể lỏng). Nước có tác dụng làm tăng chuyển động của cơ bắp và cũng đóng vai trò như một túi chườm nhiệt lớn bao quanh thân thể, giúp thư giãn, giảm đau cực kỳ hiệu quả. [4]
1.5. Hoạt động trị liệu
Mục đích của hoạt động trị liệu là giúp bệnh nhân mau chóng trở về với nhịp sống sinh hoạt như trước khi chấn thương và lấy lại khả năng tự chủ của mình. Bệnh nhân phục hồi chức năng trật khớp vai sẽ được luyện tập làm quen lại các hoạt động quen thuộc trong sinh hoạt hàng ngày như vắt khăn, lau bàn ghế, ăn cơm, đánh răng, rửa mặt,… để phục hồi chức năng của bàn tay, cổ tay, cánh tay và khớp vai. [5]
1.6. Vận động trị liệu
Trật khớp vai có thể khá đau đớn và có thể hạn chế khả năng hoạt động hàng ngày của bệnh nhân. Ở hầu hết các mức độ, chấn thương có thể được ngăn ngừa hoặc giảm thiểu cường độ bằng các bài tập đơn giản. Nguyên tắc tập vận động trị liệu là:
- 3 – 4 ngày đầu sau nắn chỉnh thực hiện co cơ tĩnh các nhóm cơ khớp vai và đai vai.
- Từ ngày thứ 5 trở đi tiếp tục co cơ tĩnh, sau đó thực hiện tập vận động có kháng trở nhưng nhẹ nhàng và không gây cử động khớp vai.
- Từ tuần thứ 2 trở đi tập vận động có trợ giúp của kỹ thuật viên vật lý trị liệu để gia tăng tầm vận động khớp vai, nhưng hạn chế vận động chủ động mạnh.
Dưới đây là một số bài tập phục hồi chức năng trật khớp vai vận động trị liệu giúp giảm đau, tăng sự linh hoạt, tầm vận động của khớp vai khi bị trật.
1.6.1. Tập co cơ tĩnh
Bài 1: Gập vai đẳng trường
- Đứng đối diện với tường, đặt cẳng tay theo góc 90 độ.
- Dùng sức ép cẳng tay sát với tường, lưu ý giữ vững vai, không được di chuyển vai.
- Lặp lại 10 – 15 lần, 4 – 5 lần mỗi ngày
Lưu ý: Bạn chỉ cần ấn nhẹ vào tường để kích hoạt cơ vai, nếu gây đau, hãy nghỉ ngơi. [6]
Bài 2: Xoay ngoài vai đẳng trường
- Đứng vuông góc với bức tường, cách tường khoảng 15cm, vai đang tập nên ở gần tường nhất.
- Cong khuỷu tay của bạn 90 độ, nắm tay và ấn mu bàn tay vào tường như thể bạn đang xoay cánh tay ra ngoài, sử dụng một chiếc khăn nhỏ để đệm một chút nếu cần.
- Nhẹ nhàng ấn vào tường trong khoảng 5 giây.
- Thả lỏng và về vị trí ban đầu.
- Thực hiện 10 – 15 lần/set. [6]
Bài 4: Xoay trong vai đẳng trường
- Hướng người vào khung cửa hoặc góc ngoài của bức tường, vai bạn đang tập nên ở gần cửa hoặc góc.
- Cong khuỷu tay của bạn 90 độ, nắm tay lại và ấn nhẹ vào tường ở góc hoặc khung cửa như thể bạn đang cố xoay bàn tay vào trong về phía rốn.
- Nhấn và giữ trong 5 giây rồi từ từ thả ra.
- Thực hiện 10 – 15 lần/set.
Lưu ý: Vai của bạn không được cử động trong khi tập. Bạn có thể dùng một chiếc khăn gấp nhỏ để lót. [6]
Bài tập 5: Mở rộng vai đẳng trường
- Đứng cách bức tường khoảng 15cm, quay lưng về phía bức tường.
- Giữ khuỷu tay của bạn thẳng để bàn tay của bạn ở gần hông.
- Nắm tay lại và ấn nhẹ vào bức tường phía sau bạn.
- Giữ áp lực lên tường trong 5 giây, sau đó thả ra từ từ.
- Thực hiện 10 – 15 lần/set. [6]
1.6.2. Tập giãn cơ
Bài 1: Duỗi chéo cánh tay
- Từ từ và nhẹ nhàng, đưa cánh tay phải qua ngực.
- Giữ cánh tay phải của bạn lên ngang vai bằng tay trái.
- Kéo dài trong 30 giây liên tục.
- Để vai về tư thế thả lỏng và lặp lại với cánh tay trái.
- Lặp lại bài tập 3 lần, 4 – 5 lần mỗi ngày. [7]
Bài 2: Kéo giãn cơ tam đầu
- Đưa tay qua đầu.
- Cong khuỷu tay đến điểm mà bàn tay của bạn nằm phẳng trên lưng trên.
- Dùng tay còn lại đẩy khuỷu tay xuống và ra sau. [8]
Bài 3: Căng cơ tam đầu trên cao với khăn
- Đưa tay qua đầu với chiếc khăn trên tay.
- Cong khuỷu tay xuống và quay lại.
- Dùng tay còn lại nắm lấy phần dưới của chiếc khăn và kéo nó xuống. [8]
Bài 4: Kéo căng cơ vai với dây kháng lực
- Bước 1: Đứng thẳng, hai tay nắm lấy 2 đầu của dây kháng lực, tay buông thõng.
- Bước 2: Từ từ kéo 2 tay sang 2 bên theo phương ngang, sao cho hai tay bằng vai thì dừng lại.
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế trong 2 giây rồi trở về tư thế ban đầu.
- Bước 4: Lặp lại 10 lần.
Tần suất tập: Tập khoảng 4-5 lần mỗi ngày. [9]
Bài 5: Xoay trong – ngoài với dây kháng lực
- Bước 1: Cố định dây kháng lực vào 1 điểm tựa, cầm 1 đầu dây kháng lực.
- Bước 2: Từ từ kéo dây kháng lực về cơ thể theo phương ngang.
- Bước 3: Giữ nguyên trong 5 giây.
- Bước 4: Nhẹ nhàng thả lỏng tay để dây về vị trí cũ.
- Bước 5: Lặp lại 5 lần/hiệp.
Tần suất tập: Tập khoảng 4 – 5 lần mỗi ngày. [10]
1.6.3. Tập điều chỉnh tư thế
Sau khi trật khớp vai, bệnh nhân có xu hướng thấy đau, mỏi khi đứng, ngồi. Điều này có thể dẫn đến sai tư thế ở vùng cổ vai gáy, lâu dần tạo ra tật và gây đau mỏi trầm trọng hơn. Sau đây là 2 bài tập phục hồi chức năng trật khớp vai giúp điều chỉnh tư thế cho bệnh nhân sau trật khớp:
Bài 1: Vận động xương bả vai
- Đứng thẳng, mắt nhìn thẳng, không cúi đầu xuống đất.
- Ép cơ xô đằng sau lưng lại với nhau, ưỡn thẳng ngực về phía trước.
- Giữ nguyên tư thế trong khoảng 15 giây.
- Thả lỏng cơ, trở về tư thế nghỉ ban đầu.
- Tập khoảng 4 – 5 lần mỗi ngày. [11]
Bài 2: Tập rút cổ
- Đứng thẳng, mắt nhìn thẳng, không cúi đầu xuống đất.
- Rụt cằm lại về đằng sau hết mức có thể.
- Giữ nguyên tư thế trong khoảng 5 giây.
- Thả lỏng cơ, trở về tư thế nghỉ ban đầu.
- Thực hiện 10 lần mỗi lần tập, mỗi ngày tập 2 – 3 lần. [11]
1.6.4. Tập tăng tầm vận động khớp vai
Bài 1: Bài tập ru em bé
- Ngồi thẳng lưng, cánh tay thả lỏng, hai bàn tay ngửa ra chạm vào nhau như tư thế đang bế em bé.
- Di chuyển tay từ từ sang phải và sang trái.
- Thả lỏng cơ, trở về tư thế nghỉ ban đầu.
- Thực hiện 4 – 5 lần mỗi ngày.
Bài 2: Nâng cánh tay thụ động
- Đứng, ngồi hoặc nằm, đỡ trọng lượng của cánh tay bị ảnh hưởng bên dưới khuỷu tay, uốn cong khuỷu tay hoặc nắm lấy cổ tay.
- Dùng tay khỏe từ từ nâng cánh tay về phía trước và lên cao nhất có thể.
- Giữ căng trong 3 – 5 giây rồi thả lỏng về vị trí ban đầu.
- Thực hiện 10 – 20 lần, 1 – 2 lần một ngày. [12]
Bài 3: Xoay trong – ngoài tư thế nằm ngửa
- Nằm ngửa, để bả vai vuông góc với cánh tay.
- Di chuyển tay ra trước và sau, vẫn giữ nguyên góc để tay 90 độ.
- Dần dần thả lỏng cơ, trở về tư thế nghỉ ban đầu.’
- Tập khoảng 4 – 5 lần mỗi ngày. [11]
Bài 4: Xoay trong – ngoài vai tư thế nằm nghiêng
- Nằm nghiêng, kẹp bắp tay sát mạn sườn, cánh tay vuông góc.
- Di chuyển tay ra trước và sau, vẫn giữ nguyên góc để tay 90 độ
- Dần dần thả lỏng cơ, trở về tư thế nghỉ ban đầu.
- Tập khoảng 4 – 5 lần mỗi ngày.
Bài 5: Mở rộng vai
- Ngồi thẳng trên ghế, duỗi thẳng tay.
- Dùng tay còn lại nâng tay kia lên cao, qua đầu, tay vẫn giữ nguyên ở tư thế duỗi thẳng khoảng 5 – 10 giây
- Dần dần thả lỏng cơ, trở về tư thế nghỉ ban đầu.
- Tập khoảng 4 – 5 lần mỗi ngày.
Bài 6: Xoay trong – ngoài với gậy
- 2 tay cầm gậy nhẹ/chổi/ô, khuỷu tay cong, lòng bàn tay hướng lên trần nhà. Đảm bảo khuỷu tay của cánh tay bị ảnh hưởng nằm sát vào bên cạnh bạn và giữ nguyên ở đó trong suốt bài tập.
- Đẩy thanh sang một bên theo chiều ngang, dùng cánh tay còn tốt đẩy cho đến khi bạn cảm thấy căng ở vai.
- Giữ trong 3 – 5 giây và thả về tư thế ban đầu.
- Tập 10 – 20 lần, 1 – 2 lần một ngày. [12]
2. Thời gian tập phục hồi chức năng trật khớp vai
Thời gian phục hồi chức năng trật khớp vai chủ yếu là từ 12 tới 16 tuần [13], trong đó bệnh nhân có thể sử dụng tay từ 2 tuần sau khi gặp phải chấn thương. Nhiều trường hợp bệnh nhân phục hồi tốt có thể khỏe lại hoàn toàn chỉ trong từ 6 tới 9 tuần. Thời gian phục hồi của bệnh nhân dựa vào những yếu tố sau: [14]
- Mức độ nặng, nhẹ của bệnh.
- Sức khỏe nền.
- Khả năng phục hồi (yếu tố này còn phụ thuộc vào độ tuổi và thể lực vốn có của bệnh nhân).
- Chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt.
- Tần suất tập luyện.
3. 5 lưu ý trong giai đoạn phục hồi chức năng trật khớp vai
Theo tham vấn của BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab – Matsuoka, tập phục hồi chức năng nếu không được thực hiện đúng, đủ và hợp lý có thể dẫn đến chấn thương ngược cho chính bệnh nhân. Sau đây là 5 lưu ý quan trọng trong giai đoạn phục hồi chức năng trật khớp vai mà bệnh nhân cần hết sức chú ý:
1 – Tập đúng kỹ thuật: Điều này sẽ giúp bạn tránh nguy cơ bị đau vai, đồng thời hỗ trợ khớp vai nhanh chóng lấy lại khả năng hoạt động. Bệnh nhân nên tìm một kỹ thuật viên hoặc chuyên gia y tế hỗ trợ để có thể thực hiện các bài tập chuẩn xác và đúng cách nhất.
2 – Lắng nghe tình trạng cơ thể: Nếu cảm thấy quá mệt hoặc gặp cơn đau vai nghiêm trọng, bạn nên dành thời gian nghỉ ngơi, tránh tiếp tục vận động có thể dẫn đến quá sức.
3 – Không nâng và nhấc vật nặng bằng tay bị chấn thương: Trong giai đoạn phục hồi, phần tay trật khớp vai đang ở trong trạng thái cực kỳ yếu và dễ chấn thương. Nếu bệnh nhân mang, vác vật nặng lúc này có thể khiến vết thương trở nên trầm trọng và lâu khỏi hơn, thậm chí có thể khiến bệnh nhân bị chấn thương thêm lần nữa.
4 – Chế độ dinh dưỡng: Bạn nên tăng cường bổ sung dinh dưỡng sau chấn thương hoặc phẫu thuật. Biện pháp này sẽ giúp cung cấp đủ dưỡng chất và năng lượng cho quá trình phục hồi của cơ thể. Xây dựng một chế độ ăn cần đảm bảo đủ các chất quan trọng như bột đường, đạm, vitamin và khoáng chất và chất béo lành mạnh.
4. 4 câu hỏi thường gặp về tập vật lý trị liệu trật khớp vai
Nếu không trang bị đủ kiến thức, bệnh nhân Sau đây là 4 câu hỏi thường gặp về tập vật lý trị liệu trật khớp vai:
Câu 1: Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân trật khớp vai là như thế nào?
Bệnh nhân phục hồi chức năng trật khớp vai cần bổ sung các loại thực phẩm hỗ trợ xương như:
- Thực phẩm giàu canxi: Các loại rau có lá xanh như cải xoăn, đậu bắp; sữa, phô mai, sữa chua
- Thực phẩm giàu protein: Thịt nạc, các loại cá (cá hồi), đậu nành…
- Thực phẩm giàu chất xơ: Các loại rau, củ, quả,… [15]
Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng cần kiêng 1 số thực phẩm sau:
- Chất kích thích, đặc biệt là rượu bia: Gia tăng nguy cơ gây trầm cảm, làm chậm khả năng chữa lành vết thương của cơ thể.
- Các thực phẩm chứa caffeine: Ảnh hưởng tới giấc ngủ của bạn.
- Đồ chiên rán, dầu mỡ, đồ chế biến sẵn: Chứa nhiều natri có thể khiến cơ thể tích nước, tăng tình trạng đau, sưng và viêm.
- Đồ ngọt: Nếu quá thèm đồ ngọt, bệnh nhân có thể sử dụng các chất tạo ngọt tự nhiên như mật ong hay hoa quả. [16]
Câu 2: Trật khớp vai có tự khỏi được không?
Trật khớp vai không thể tự khỏi được. Kể cả khi bệnh nhân chỉ bị trật khớp vai nhẹ cũng cần được bác sĩ nắn chỉnh vai và thực hiện các phương pháp chữa trị cần thiết, nếu để lâu sẽ gây ra tổn thương cho các vùng xung quanh như dây chằng, dây thần kinh hoặc các cơ quan lân cận. [17]
Câu 3: Làm thế nào để phòng ngừa tái phát và biến chứng?
Ngay cả khi đã hoàn toàn hồi phục từ chấn thương, bệnh nhân vẫn nên tiếp tục thường xuyên tập luyện các bài duy trì tính linh hoạt và tăng cường sức mạnh cơ bắp. Việc này sẽ giúp phòng ngừa và giảm thiểu khả năng tái phát bệnh. Bệnh nhân cũng cần bổ sung chế độ ăn uống giàu canxi và các chất dinh dưỡng giúp cơ thể tăng cường sức mạnh và sức đề kháng, giảm thiểu khả năng tái phát và phát hiện biến chứng. [18]
Câu 4: Sau khi khỏi trật khớp vai thì có được chơi thể thao không?
Bệnh nhân sau khi khỏi bệnh trật khớp vai hoàn toàn có thể tiếp tục chơi thể thao. Tuy nhiên, bệnh nhân phải đảm bảo khởi động kỹ trước khi tham gia và và tuân thủ luật chơi. [19] Bệnh nhân từng bị trật khớp vai sẽ dễ gặp lại chấn thương này hơn. Vì thế, bệnh nhân nên cố gắng chơi an toàn và trong tầm kiểm soát.
Như vậy, bài viết trên đã cung cấp tất tần tật thông tin từ A – Z về việc phục hồi chức năng trật khớp vai cho bệnh nhân, bao gồm các phương thức, bài tập hữu ích và giải đáp các câu hỏi thường gặp. Tuy trật khớp vai thường là tình trạng nhẹ, bệnh nhân cũng nên cẩn thận thăm khám ở các Trung tâm Phục hồi chức năng để hiểu rõ nhất mức độ trầm trọng của bệnh, tránh chủ quan có thể dẫn đến biến chứng và khả năng tái phát cao.
Bệnh nhân có nhu cầu thăm khám, tư vấn hay tập luyện phục hồi chức năng trật khớp vai có thể tới Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka để được giải đáp và hỗ trợ. Trung tâm Myrehab Matsuoka cung cấp:
- Dịch vụ tư vấn và thăm khám 1-1 giữa bệnh nhân và bác sĩ
- Kế hoạch tập luyện được cá nhân hóa hoàn toàn, phù hợp với thể lực, tình trạng và thời gian của bệnh nhân
- Cơ sở vật chất với tiêu chuẩn Quốc tế và được bảo dưỡng, thay mới định kỳ
- Đội ngũ bác sĩ chuyên khoa và kỹ thuật viên dày dặn kinh nghiệm cùng chuyên môn cao đã qua thẩm định từ khắp nơi trên thế giới, đảm bảo môi trường chuyên nghiệp
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội.
