Bài viết được viết bởi Ths. BS Vũ Thị Hằng và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA.
Tập vật lý trị liệu là một phương pháp giúp khôi phục lại chức năng cho bệnh nhân và giảm thiểu ảnh hưởng của các biến chứng sau tai biến. Theo các chuyên gia y tế, bệnh nhân tai biến có thể bắt đầu tập vật lý trị liệu trong 24 đến 48 giờ sau cơn tai biến. [1] Bài viết dưới đây sẽ giới thiệu 30 bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến đơn giản và hiệu quả theo từng giai đoạn.
1. Các vấn đề thường gặp ở bệnh nhân bị tai biến
Sau tai biến, bệnh nhân thường gặp nhiều biến chứng gây nên nhiều phiền phức cho bệnh nhân trong vận động và sinh hoạt. Các biến chứng thường gặp có thể kể đến như:
- Yếu nửa người, liệt mặt, ăn uống rơi vãi, nói ngọng, ú ớ
- Rối loạn chức năng vận động
- Rối loạn cảm giác
- Bán trật khớp vai
- Đau các khớp
- Rối loạn ngôn ngữ
- Rối loạn nuốt
- Rối loạn tâm lý
- Rối loạn đại tiểu tiện
2. Lợi ích của việc tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến
Trên thực tế, khoảng 90% bệnh nhân bị liệt sau tai biến ở nhiều mức độ. [2] Bệnh nhân có thể bị yếu các chi và rối loạn các chức năng cơ thể, thậm chí là liệt nửa người. Vì thế, đối với các bệnh nhân sau tai biến, các bác sĩ đều chỉ định cần phải tập phục hồi chức năng càng sớm càng tốt.
Theo các bác sĩ, lợi ích của việc tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến có thể kể tới như:
- Lấy lại khả năng đi lại, sử dụng đồ vật, cầm nắm, giữ thăng bằng.
- Tránh tình trạng teo cơ, viêm loét da,… do nằm lâu.
- Lấy lại khả năng tự chủ sinh hoạt.
- Giảm thiểu khả năng tái phát bệnh và khả năng tàn tật.
- Giúp người bệnh trở về với cuộc sống trước đây.
Do đó, trong giai đoạn đầu, các bác sĩ khuyến cáo rằng bệnh nhân cần tích cực tập vật lý trị liệu đều đặn hàng ngày (có thể 2 lần/ngày) dưới sự giám sát của các nhân viên y tế để có thể đạt được hiệu quả tối ưu.
3. 5 phương thức vật lý trị liệu cho người bị tai biến
Đối với từng tình trạng, giai đoạn và mục tiêu khác nhau, bệnh nhân sẽ được chỉ định các phương thức vật lý trị liệu khác nhau. Sau đây là 5 phương thức trị liệu phổ biến nhất đối với bệnh nhân tai biến:
3.1. Siêu âm trị liệu
Siêu âm trị liệu là phương pháp sử dụng sóng âm thanh tần số lớn mà con người không thể nghe thấy để kích thích các mô dưới bề mặt da. Siêu âm trị liệu tác động trực tiếp vào sâu các mô và tế bào, giúp bệnh nhân giãn cơ, giảm đau, tăng tuần hoàn máu và thư giãn thần kinh hiệu quả. Siêu âm trị liệu là phương pháp không xâm lấn, tiện lợi, và đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc bệnh nhân tai biến. [3]
Bệnh nhân sau tai biến mạch máu não có thể gặp nhiều di chứng liên quan đến hệ cơ xương khớp như đau khớp, viêm khớp, bán trật khớp vai, hội chứng vai tay,… [4] Siêu âm trị liệu là một phương pháp hiệu quả giúp giảm đau, giảm viêm, tăng cường tuần hoàn máu, góp phần cải thiện chức năng vận động và chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.
3.2. Điện xung kích thích cơ
Bệnh nhân tai biến sẽ gặp phải các tình trạng như yếu cơ, mỏi cơ. Liệu pháp điện xung có tác dụng kích thích cơ giúp kích thích cơ và cải thiện chức năng cử động. Bằng cách sử dụng dòng điện nhẹ được áp dụng thông qua điện cực đặt trên phần cơ bị ảnh hưởng, điện xung có thể kích thích sự co bóp của cơ và tăng cường sức mạnh cơ, giúp bệnh nhân tái tạo lại khả năng vận động và đồng thời giảm cảm giác chuột rút cơ. [5]
Phương pháp này thường được tích hợp vào chương trình vật lý trị liệu để hỗ trợ bệnh nhân tai biến trong việc khôi phục chức năng cơ bắp và tăng cường phục hồi khả năng vận động.
3.3. Sóng ngắn chống viêm
Sóng ngắn giúp giảm đau và kiểm soát tình trạng viêm nhiễm. Bằng cách sử dụng sóng ngắn để tạo ra nhiệt độ trong các vùng bị ảnh hưởng, phương pháp này giúp cải thiện sự linh hoạt của cơ, giảm cảm giác đau và giảm viêm nhiễm tại các vùng cơ quan bị ảnh hưởng do tai biến. [6]
3.4. Hồng ngoại
Ánh sáng hồng ngoại hỗ trợ quá trình phục hồi và giảm đau cho bệnh nhân sau tai biến. Khi sử dụng hồng ngoại, năng lượng nhiệt được truyền vào các cơ bị ảnh hưởng, giúp cải thiện sự linh hoạt, kích thích tuần hoàn máu và giảm căng thẳng cơ bắp. Phương pháp này không chỉ giúp kiểm soát đau mà còn thúc đẩy quá trình tái tạo tự nhiên của cơ thể. [7]
3.5. Laser
Laser mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân trong việc giảm đau và kích thích quá trình phục hồi sau tai biến. Laser có khả năng thâm nhập sâu vào các mô cơ bị ảnh hưởng mà không làm tổn thương da, tạo ra một hiệu ứng sinh học có lợi cho quá trình tự nhiên của cơ thể. Phương pháp này giúp cải thiện lưu thông máu, giảm viêm nhiễm và kích thích sản xuất năng lượng tế bào. [8]
4. 28 bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến
Đối với bệnh tai biến, các bác sĩ khuyên bệnh nhân nên tập luyện càng sớm càng tốt các bài tập phù hợp nhằm tối ưu hoá khả năng phục hồi của bệnh nhân. Sau đây là các bài tập cho từng giai đoạn phục hồi tai biến mà bệnh nhân có thể tham khảo:
4.1. 5 bài tập trong giai đoạn cấp (24 giờ sau hồi phục)
Bác sĩ nhận định rằng nên tập sau 24h kể từ khi hồi phục, nếu tập quá sớm sẽ gây nguy hiểm, tập quá muộn cũng cản trở tốc độ hồi phục. Ở giai đoạn này, bệnh nhân chỉ cần tập thụ động hoặc tập chủ động nhẹ nhàng tại chỗ với các tư thế nằm, ngồi đơn giản.
Dưới đây là 5 bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến dễ thực hiện và được các bác sĩ khuyến cáo nên tập trong vòng 24 giờ sau khi hồi phục.
4.1.1. Tư thế nằm ngửa
Với tư thế này, người hỗ trợ cho bệnh nhân nằm ngửa như bình thường. Tuy nhiên, để tránh xảy ra tình trạng co cứng ở một số chi, người hỗ trợ giúp bệnh nhân kê gối/khăn vào những điểm sau:
- Đầu: Giúp bệnh nhân nằm thoải mái hơn (tùy vào sở thích của bệnh nhân)
- Dưới vai: Hạn chế khả năng co, cứng khớp vai
- Mông: Hạn chế tình trạng ê, cứng khớp mông
- Đầu gối: Hạn chế tình trạng co, cứng khớp đầu gối
- Bàn chân: Chặn gối ở bàn chân bệnh nhân sao cho bàn chân giữ nguyên tư thế vuông góc so với mặt đất, hỗ trợ cho việc tập luyện đi lại về sau. [9]
4.1.2. Tư thế nằm nghiêng
Từ tư thế nằm ngửa, bệnh nhân có thể tiếp tục tập luyện các tư thế nằm nghiêng và ngồi dậy theo thứ tự bên lành – bên liệt.
1 – Bài tập nằm nghiêng bên lành
Các bước tập:
- Bước 1: Chống chân bên lành (bệnh nhân cố gắng dùng sức tự thực hiện)
- Bước 2: Bệnh nhân dùng sức lăn qua bên liệt sao cho trọng lượng cơ thể dồn về bên lành
- Bước 3: Chống tay bên liệt xuống giường, giữ nguyên tư thế cho tới khi mỏi
- Bước 4: Trở về tư thế nằm ngửa
Tần suất tập: Từ 2 – 3 lần mỗi ngày
Lưu ý: Với bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến ở tư thế nằm nghiêng, bên liệt của bệnh nhân sẽ yếu hơn rất nhiều, vì thế, bệnh nhân có thể gặp nhiều khó khăn trong việc chống tay và giữ nguyên tư thế. Lúc này, người hỗ trợ cần chú ý trợ lực cho bệnh nhân bằng cách tạo lực đẩy lúc lăn qua bên liệt và giúp duy trì tư thế. [9]
2 – Bài tập nằm nghiêng bên liệt
Các bước tập:
- Bước 1: Người hỗ trợ giúp chống chân bên liệt của bệnh nhân
- Bước 2: Bệnh nhân lấy tay lành để kéo tay bên liệt, tạo lực đẩy cho chuyển động lăn sang bên nghiêng
- Bước 3: Bệnh nhân để tay xuôi, người nhà giúp kê gối vào sau lưng bệnh nhân
- Bước 4: Trở về tư thế nằm ngửa
Tần suất tập: Từ 2 – 3 lần mỗi ngày [9]
4.1.3. Tư thế ngồi
Từ tư thế nằm nghiêng, bệnh nhân có thể tiếp tục tập các bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến ở tư thế ngồi, cũng theo thứ tự bên lành – bên liệt.
1 – Tập ngồi dậy từ tư thế nằm nghiêng bên lành
Các bước tập:
- Bước 1: Từ tư thế nằm nghiêng, co tay bên liệt song song với tay đang chống, đồng thời co chân bên lành, sao cho cả 2 chân đều co
- Bước 2: Bệnh nhân dùng sức vào tay chống
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế cho tới khi mỏi
- Bước 4: Trở về tư thế nằm ngửa
Tần suất tập: Từ 2-3 lần mỗi ngày [9]
2 – Tập ngồi dậy từ tư thế nằm nghiêng bên liệt
Các bài tập:
- Bước 1: Từ tư thế nằm nghiêng, co tay bên lành song song với tay đang chống, đồng thời co chân bên lành, sao cho cả 2 chân đều co
- Bước 2: Bệnh nhân dùng sức lăn qua bên liệt sao cho trọng lượng cơ thể dồn về bên liệt
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế cho tới khi mỏi
- Bước 4: Trở về tư thế nằm ngửa
Tần suất tập: 5-6 lần tập mỗi ngày [9]
4.2. 13 bài tập trong giai đoạn sau 48 giờ sau
Sau 48 giờ, nếu bệnh nhân đã có thể vận động nhẹ nhàng, người hỗ trợ tiếp tục hướng dẫn bệnh nhân thực hiện các bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến dưới dây giúp tác động vào nhiều nhóm cơ.
4.2.1. Bài tập cho chi trên
Trong giai đoạn này, đối với phần chi trên, bệnh nhân cần tập luyện kết hợp đều các vùng cơ, khớp vai, cánh tay, khuỷu tay, cổ tay và bàn tay, tránh tình trạng chỉ tập luyện tập trung vào một vài nhóm cơ quan. Các bài tập vật lý trị liệu cho người tai biến sau đây sẽ giúp phục hồi toàn diện chức năng của chi trên.
1 – Bài tập xoay khớp vai
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân nằm thẳng, hai tay khép sát cơ thể
- Bước 2: Người hỗ trợ đỡ vào vai và cổ tay, giúp bệnh nhân xoay khớp vai ra trước và sau nhẹ nhàng
- Bước 3: Thực hiện chậm rãi, lặp lại khoảng 10 lần
- Bước 4: Trở về tư thế nằm ngửa ban đầu
Tần suất tập: Tập khoảng 2-3 lần mỗi ngày [10]
2 – Tập khớp vai
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi thẳng, để tay lên một mặt phẳng (bàn)
- Bước 2: Nhẹ nhàng đẩy vai về phía trước và ra sau
- Bước 3: Lặp lại khoảng 10 lần, dừng lại khi bệnh nhân mệt
Tần suất tập: Tập khoảng 2-3 lần mỗi ngày
Lưu ý: Trong suốt khoảng thời gian tập luyện, bệnh nhân cần phải giữ phần cẳng tay ép sát mặt bàn, không được để cẳng tay kéo cao hướng về phía đầu, đó là tư thế tập sai. [10]
3 – Tập khớp khuỷu tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi thẳng, để tay lên một mặt phẳng, bàn tay và khuỷu tay bên liệt úp xuống
- Bước 2: Nhẹ nhàng dùng tay bên lành nắm vào phần cẳng tay, đẩy cẳng tay ngửa lên trên
- Bước 3: Giữ trong khoảng 5s, sau đó trở về tư thế bước 1
- Bước 4: Lặp lại các động tác khoảng 10 lần hoặc tới khi nào bệnh nhân mỏi
Tần suất tập: Tập khoảng 2-3 lần mỗi ngày [10]
4 – Tập khớp cổ tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi thẳng, để tay lên bàn, ngửa cẳng tay và bàn tay bên yếu lên trên bàn
- Bước 2: Dùng tay bên lành giữ bàn tay bên yếu, bẻ nhẹ nhàng một góc 90 độ ra sau
- Bước 3: Giữ trong khoảng 5s, sau đó trở về tư thế bước 1
- Bước 4: Lặp lại các bước trên, tuy nhiên ở bước 2 thay vì bẻ ra sau, bệnh nhân bẻ cổ tay ra đằng trước để giúp tay không bị mỏi
- Bước 5: Lặp lại các động tác khoảng 5 lần
Tần suất tập: Tập khoảng 2-3 lần mỗi ngày
5 – Tập giãn bàn tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân duỗi thẳng bàn tay bên liệt
- Bước 2: Dùng tay bên lành từ từ gập bàn tay bên liệt theo từng đốt, cho tới khi bàn tay được gập thành nắm đấm
- Bước 3: Giữ trong khoảng 10s, sau đó trở về tư thế bước 1
- Bước 4: Lặp lại các động tác trong bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: Tập khoảng 2-3 lần mỗi ngày
6 – Bài tập ngón tay cái
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi thẳng, để tay bị liệt lên bàn, lòng bàn tay ngửa
- Bước 2: Người thân bệnh nhân dùng 2 tay, 1 tay giữ ngón cái, 1 tay giữ 4 ngón tay còn lại của người bệnh.
- Bước 3: Gập ngón cái của người bệnh hết mức vào lòng bàn tay
- Bước 4: Giữ khoảng 3s rồi tiếp tục di chuyển ngón tay cái theo các hướng ra xa và sang hai bên của bàn tay
- Bước 5: Lặp lại bài tập khoảng 5 – 10 lần
Tần suất tập: Tập khoảng 2 – 3 lần mỗi ngày
4.2.2. Bài tập cho chi dưới
Các bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến chi dưới sẽ giúp phục hồi khả năng đi lại của bệnh nhân, đồng thời giảm thiểu khả năng xảy ra các thương tật thứ cấp do bất động lâu ngày như loét, co cơ, cứng khớp… Sau đây là 7 bài tập cho chi dưới mà bệnh nhân có thể tập luyện trong 48 giờ sau tai biến.
1 – Tập bắp đùi
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân đứng thẳng, tay tựa vào ghế, quay mặt vào ghế
- Bước 2: Bước 1 chân ra trước, 1 chân chống đằng sau
- Bước 3: Từ từ hạ thấp chân sau xuống tới khi bắp đùi cảm thấy căng rồi trở lại tư thế ban đầu
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 3 lần
Tần suất tập: 1-2 lần mỗi ngày
Lưu ý: Nếu bệnh nhân còn yếu, người hỗ trợ cần trợ lực cho bệnh nhân. [11]
2 – Bài tập mở hông
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân đứng thẳng, tay tựa vào ghế, quay mặt vào ghế
- Bước 2: Giữ thẳng chân, nhẹ nhàng đá ra sau
- Bước 3: Giữ nguyên trong khoảng 3s và trở về tư thế cũ
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 3 lần
Tần suất tập: 1-2 lần mỗi ngày [11]
3 – Tập khớp háng
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân nằm ngửa, hai tay duỗi thẳng
- Bước 2: Co 2 chân chống vuông góc
- Bước 3: Từ từ mở chân sang 2 bên, cố gắng ép cơ hết mức có thể
- Bước 4: Lặp lại các bước tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 lần mỗi ngày [12]
4 – Tập khớp gối
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân đứng thẳng, một bên tay tựa vào ghế
- Bước 2: Giữ thẳng chân, nhẹ nhàng đá chân ra trước, bệnh nhân cố gắng giữ đầu gối thẳng
- Bước 3: Giữ nguyên trong khoảng 3s và trở về tư thế cũ
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 3 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4 [11]
5 – Tập khớp cổ chân
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân nằm ngửa, duỗi thẳng hai chân. Người hỗ trợ giúp kê gối vào phần gót chân bệnh nhân
- Bước 2: Giữ nguyên chân chống bên lành và duỗi chân chống bên liệt theo độ trượt của gót chân
- Bước 3: Dùng lực bắp đùi kéo chân trở về tư thế bước 1
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4 [12]
6 – Tập nâng chân
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân nằm ngửa, duỗi thẳng 2 chân
- Bước 2: Nâng chân bên yếu lên cao hết mức có thể
- Bước 3: Hạ chân về vị trí cũ
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 lần tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
Lưu ý: Trong bài tập này, nếu bệnh nhân chưa thể chủ động nâng chân, người hỗ trợ có thể giúp bệnh nhân nâng chân thụ động để hoàn thành bài tập. [12]
7 – Bài tập trượt gót chân
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân nằm ngửa, co 2 chân chống đứng, lót một tấm khăn vào gót chân bên yếu để tạo độ trượt
- Bước 2: Giữ nguyên chân chống bên lành và duỗi chân chống bên liệt theo độ trượt của gót chân
- Bước 3: Dùng lực bắp đùi kéo chân trở về tư thế bước 1
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4 [12]
4.3. 12 bài tập cho giai đoạn sau (sau 72 giờ kể từ khi hồi phục)
Ở giai đoạn này, tùy vào thể trạng của bệnh nhân mà có thể tăng thêm kháng lực, tăng cường vận động trong các bài tập cho bệnh nhân. Sau đây là gợi ý 12 bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến tập trung vào chi trên và chi dưới của bệnh nhân.
4.3.1. Bài tập cho chi trên
Ở giai đoạn này, việc tập luyện các bài tập chi trên sẽ giúp bệnh nhân khôi phục tối đa sức mạnh thân trên (bao gồm cơ vai, tay) để có thể hoàn toàn sử dụng lại các chức năng thân trên.
1 – Tập nâng cao vai và khuỷu tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi, tay duỗi thẳng đặt giữa 2 chân, phải để thẳng khuỷu tay
- Bước 2: Bệnh nhân kéo tay lên trên cho tới khi khuỷu tay bằng vai
- Bước 3: Nhẹ nhàng đưa tay trở lại vị trí cũ
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
Lưu ý: Người hỗ trợ cần đứng ở bên yếu của bệnh nhân để hỗ trợ.
2 – Tập co cơ khuỷu tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi, tay duỗi thẳng đặt giữa 2 chân, phải để thẳng khuỷu tay
- Bước 2: Bệnh nhân kéo tay lên trên cho tới khi khuỷu tay bằng vai
- Bước 3: Nhẹ nhàng đưa tay trở lại vị trí cũ
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
3 – Tập xoay khớp cổ tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi, chống khuỷu tay lên bàn, hai tay nắm vào nhau
- Bước 2: Bệnh nhân xoay khớp cổ tay sang trái và phải
- Bước 3: Lặp lại bài tập khoảng 10 lần
- Bước 4: Đổi tư thế xoay khớp cổ tay lên trên và xuống dưới, tiếp tục lặp lại khoảng 10 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
4 – Tập co khớp ngón tay
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi, tay bên liệt duỗi thẳng đặt trên bàn
- Bước 2: Bệnh nhân dùng tay bên lành từ từ gập bàn tay bên liệt sao cho các ngón tay cùng chạm vào lòng bàn tay
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế trong khoảng 3s
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 20 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
5 – Bài tập chạm ngón tay cái
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi, tay bên liệt duỗi thẳng đặt trên bàn
- Bước 2: Bệnh nhân cố gắng dùng từng ngón tay chạm vào ngón cái của bàn tay
- Bước 3: Lặp lại bài tập khoảng 20 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 3
4.3.2. Bài tập cho chi dưới
Ở giai đoạn này, các bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến phần chi dưới cũng tăng cường kích thích khả năng vận động chủ động của bệnh nhân và giảm bớt các hỗ trợ thụ động, giúp hệ thần kinh vận động của bệnh nhân được kích thích tối đa.
1 – Tập duỗi thẳng gối
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi trên ghế, luồn chân bên lành ra sau chân bên liệt
- Bước 2: Dùng sức chân bên lành đẩy chân bên liệt, nâng cao chân hết mức có thể
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế trong khoảng 5s
- Bước 4: Trở về tư thế ban đầu
Tần suất tập: 3-4 set tập mỗi ngày
Lưu ý: Bệnh nhân có thể chủ động dồn lực lên phần chân liệt ngay cả khi dùng lực chân lành để tập.
2 – Tập nâng từng chân
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi trên ghế, hai chân chống thẳng, lùi phần gót chân ra sau đầu gối một chút
- Bước 2: Dồn sức vào chân liệt, cố gắng nâng gối cao hết mức có thể
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế trong khoảng 5s rồi trở về tư thế ban đầu
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 10 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
3 – Tập đứng lên ngồi xuống
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân ngồi trên ghế, hai chân chống thẳng, hai tay nắm chặt và tựa khuỷu tay vào đầu gối làm điểm tựa
- Bước 2: Dồn sức vào hai chân tạo lực đẩy để đứng dậy
- Bước 3: Giữ nguyên tư thế trong khoảng 5s rồi trở về tư thế ban đầu
- Bước 4: Lặp lại bài tập khoảng 5 lần
Tần suất tập: 1-2 set tập mỗi ngày, mỗi set tập lặp lại số lần nêu ở bước 4
Lưu ý: Nếu bệnh nhân vẫn chưa thể đứng dậy, người hỗ trợ giúp bệnh nhân tạo lực đẩy bằng cách đỡ tay của bệnh nhân.
4 – Tập đứng thăng bằng
Các bước tập:
- Bước 1: Bệnh nhân tập đứng dậy và giữ nguyên tư thế đứng, cố gắng không chạm tay vào điểm tựa
- Bước 2: Người hỗ trợ đỡ ở bên yếu của bệnh nhân
- Bước 3: Giữ tư thế càng lâu càng tốt và ra dấu hiệu nghỉ khi mệt
Tần suất tập: 1-2 lần tập mỗi ngày
5. 6 lưu ý cần biết khi tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến
Bệnh nhân trải qua tai biến thường yếu và dễ gặp chấn thương hơn người bình thường. Do đó, việc tập luyện vật lý trị liệu cũng cần được theo dõi và thực hiện hết sức cẩn thận để tránh dẫn đến các thương tật không đáng có. Sau đây là 5 lưu ý cần biết khi tập vật lý trị liệu cho các bệnh nhân tai biến:
1 – Bệnh nhân cần được kiểm soát tốt các bệnh nền: tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa, bệnh mạch vành,…
Trong giai đoạn tập phục hồi chức năng sau tai biến, bệnh nhân cũng cần để ý, thường xuyên kiểm tra và tầm soát các bệnh nền liên quan như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh mạch vành… Bởi vì các bệnh này có thể làm gia tăng nguy cơ tái phát đột quỵ và làm chậm quá trình hồi phục sau tai biến.
Nếu bệnh nhân đã mắc một trong những bệnh nền khác kèm theo tai biến, bệnh nhân cần tham khảo kỹ càng ý kiến của bác sĩ và trình bày rõ bệnh trạng của mình để các bác sĩ có hướng giải quyết tối ưu. [13]
2 – Bệnh nhân nên tập luyện tại các cơ sở y tế trong giai đoạn đầu
Trong giai đoạn đầu, các bác sĩ khuyến cáo rằng bệnh nhân nên tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến tại các cơ sở y tế có chuyên môn khoảng 3 – 5 buổi/tuần để được hỗ trợ và giám sát tốt nhất. Tai biến là một tình trạng nguy hiểm và rất cần được theo dõi kỹ càng, do đó, việc tập luyện tại nhà có thể gây ra nhiều nguy hiểm cho bệnh nhân.
3 – Bệnh nhân cần được giám sát và hỗ trợ trong lúc tập
Bệnh nhân sau tai biến thường rất yếu, nếu mắc phải nhiều biến chứng nặng như liệt sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong việc tập luyện các bài tập chủ động. Do đó, bệnh nhân sẽ cần được giúp đỡ kích thích thụ động để có thể hoàn thành bài tập. Đồng thời, người hỗ trợ cần theo dõi biểu cảm để phát hiện các vấn đề đột ngột xảy ra và xử lý kịp thời.
4 – Người hỗ trợ cần để ý tới biểu cảm của bệnh nhân và dừng lại ngay khi bệnh nhân đau
Thông thường, thể lực của bệnh nhân sau tai biến thường yếu hơn rất nhiều so với các bệnh nhân mắc các tình trạng khác. Do đó, bệnh nhân dễ bị đau mỏi, cứng khớp và gặp nhiều khó khăn trong quá trình tập luyện hơn. Vì thế, người hỗ trợ tập luyện cho bệnh nhân cần chú ý kỹ càng tới biểu cảm của bệnh nhân. Nếu bệnh nhân có biểu hiện đau đớn không dừng hoặc quá sức chịu đựng, người hỗ trợ cần cho dừng bài tập ngay lập tức và đưa bệnh nhân về tư thế nghỉ.
5 – Bổ sung nhiều nước, đặc biệt là bệnh nhân lớn tuổi
Nước giúp lưu thông máu và giảm nguy cơ gây ra cục máu đông, giúp giảm thiểu khả năng tái phát tai biến. Do đó, các bác sĩ khuyến cáo rằng bệnh nhân nên uống 1 cốc nước ấm trước khi đi ngủ khoảng từ 30 phút – 1 tiếng.
Trên thực tế, nhiều người già e ngại việc tiểu đêm, tiểu nhiều lần dẫn đến việc “lười” uống nước trước giờ ngủ. Tuy nhiên, các bác sĩ và tiến sĩ y tế cho rằng đây là một thói quen xấu cần phải được loại bỏ. Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng cần bổ sung đủ từ 1,8 đến 2 lít nước mỗi ngày để giúp lưu thông tuần hoàn tốt, giảm thiểu tình trạng máu vón cục và cô đặc. [14]
6 – Bệnh nhân nên tập theo chỉ dẫn của bác sĩ
Mỗi bệnh nhân tai biến có tình trạng sức khỏe và khả năng phục hồi khác nhau. Do đó, bác sĩ có thể đánh giá và thiết kế bài tập phù hợp với khả năng của từng người, giúp bệnh nhân tập luyện đạt hiệu quả cao và tránh tập quá sức.
Các bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến trên chỉ mang tính chất tham khảo, người bệnh không nên tự ý làm theo khi chưa được sự đồng ý của bác sĩ để đảm bảo an toàn, tránh các rủi ro có thể xảy ra.
6. Giải đáp 4 câu hỏi thường gặp về tập phục hồi chức năng sau tai biến
Tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến là một công việc đòi hỏi kiên trì, tỉ mỉ và cẩn thận, bởi bệnh nhân tai biến có nhiều biến chứng gây khó khăn hơn cho việc tập luyện so với các bệnh khác.
Câu 1: Bệnh nhân tai biến nên tập luyện bao nhiêu lâu mỗi ngày?
Tùy vào thể trạng và giai đoạn bệnh trạng của bệnh nhân, người hỗ trợ (kỹ thuật viên, hướng dẫn viên hoặc người nhà bệnh nhân) cần sắp xếp lịch trình tập luyện phù hợp. Sau đây là gợi ý thời lượng tập luyện cho bệnh nhân tai biến theo từng giai đoạn:
- Giai đoạn cấp: 20 phút mỗi ngày (vận động thụ động)
- Giai đoạn đầu: 20 – 40 phút mỗi ngày (vận động thụ động kết hợp chủ động)
- Giai đoạn sau: 40 phút – 1 giờ 30 phút mỗi ngày (vận động chủ động)
Lưu ý: Người hỗ trợ nên linh động lịch tập theo thể trạng của bệnh nhân theo từng giai đoạn, vì thể lực và mức độ bệnh của mỗi bệnh nhân là khác nhau.
Câu 2: Bệnh nhân tai biến có thể tự tập luyện tại nhà không?
Bệnh nhân đột quỵ được khuyến cáo nên tập tại các cơ sở y tế như trung tâm trị liệu hay bệnh viện phục hồi chức năng thay vì tự tập luyện tại nhà. Theo bác sĩ Nguyễn Thanh Sang (Phó khoa Vật lý trị liệu Bệnh viện Lê Văn Thịnh), 50% bệnh nhân tập luyện tại nhà đều bỏ lỡ giai đoạn phục hồi tốt nhất là 3 – 6 tháng, khiến tình trạng trầm trọng hơn. [15]
Bên cạnh đó, nhiều bệnh nhân tự xoa bóp, bấm huyệt và tập luyện tại nhà theo cảm nhận, dẫn đến việc bệnh tình không những không thuyên giảm mà còn trở nặng, khi bắt đầu tập vật lý trị liệu thì đã khó có khả năng hồi phục. Nếu tập cùng các bác sĩ và chuyên gia y tế, bệnh nhân sau tai biến hoàn toàn có khả năng phục hồi trong khoảng từ 3 – 6 tháng và trở lại với cuộc sống.
Câu 3: Vì sao sau khi tập luyện, bệnh nhân cảm thấy hụt hơi, khó thở?
Điều này có thể do bệnh nhân đã tập luyện quá sức hoặc do cách tập luyện phục hồi chức năng sau tai biến chưa đúng. [16] Vì vậy, người hỗ trợ nên kiểm soát và thiết kế các bài tập phù hợp với thể trạng của bệnh nhân, đồng thời chú ý quan sát biểu cảm của bệnh nhân trong suốt quá trình tập. Nếu bệnh nhân có dấu hiệu mệt mỏi và khó thở, người hỗ trợ nên cho bệnh nhân dừng lại và kiểm tra tình hình.
Câu 4: Chi phí tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến là bao nhiêu?
Chi phí tập vật lý trị liệu thụ động dao động từ 300.000 – 800.000VND/buổi tập cho tập vật lý trị liệu chủ động cùng kỹ thuật viên.
Ở một số trung tâm phục hồi chức năng như Myrehab Matsuoka hoặc bệnh viện trị liệu, bệnh nhân có thể được giảm giá nếu mua theo gói tập luyện. Bên cạnh đó, Nhà nước có hỗ trợ bảo hiểm y tế cho dịch vụ phục hồi chức năng sau tai biến. Vì thế, người nhà bệnh nhân có thể kiểm tra xem cơ sở y tế có phải cơ sở khám chữa bệnh đăng ký bảo hiểm y tế không để được hỗ trợ bảo hiểm y tế.
Như vậy, bài viết đã giới thiệu 30 bài tập vật lý trị liệu cho người bị tai biến đơn giản và hiệu quả theo từng giai đoạn. Người hỗ trợ cần lưu ý thiết kế chương trình tập phù hợp với khả năng và tình trạng bệnh của bệnh nhân để đạt được kết quả điều trị tốt nhất và phòng tránh được các thương tật có thể xảy ra trong suốt quá trình tập.
Các bác sĩ đặc biệt lưu ý rằng bệnh nhân sau tai biến cần phải được tập luyện tại các trung tâm vật lý trị liệu hoặc các cơ sở y tế, không nên tự tập luyện tại nhà. Bệnh nhân tai biến có nhu cầu tập vật lý trị liệu có thể đến Trung tâm phục hồi chức năng và vật lý trị liệu Myrehab Matsuoka. Với những ưu điểm vượt trội như:
- Đội ngũ bác sĩ, kỹ thuật viên tận tình, chuyên nghiệp, sát sao với bệnh nhân
- Lộ trình tập luyện được thiết kế cá nhân hóa, phù hợp với thể trạng bệnh nhân
- Cơ sở vật chất hiện đại cùng các công nghệ kỹ thuật tiên tiến nhất từ Nhật Bản và Quốc tế
Trung tâm phục hồi chức năng và vật lý trị liệu Myrehab Matsuoka là địa điểm thích hợp dành cho bệnh nhân tai biến, giúp bệnh nhân lấy lại khả năng tự vận động và sinh hoạt trong cuộc sống.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội.
