Đốt sống, dây chằng và cơ lưng là ba thành phần chính tạo nên khung nâng đỡ và vận động của cơ thể. Do đó, khi người bệnh cúi người, xoay mình hoặc nâng vật nặng, chính sự liên kết giữa đốt sống – dây chằng – cơ lưng giúp người bệnh linh hoạt và vững vàng. Chính vì vậy, việc hiểu rõ cách thức hoạt động của chúng sẽ giúp người bệnh biết cách bảo vệ lưng tốt hơn, giảm nguy cơ đau lưng và tổn thương.
1. Tổng quan về cấu trúc hệ thống nâng đỡ cột sống
1.1 Cấu tạo cơ bản của đốt sống
Mỗi đốt sống gồm thân đốt phía trước và cung đốt phía sau, tạo thành ống tuỷ để bảo vệ thần kinh. Đốt sống còn là điểm kết nối với đĩa đệm, giúp hấp thu lực khi bệnh nhân ngồi, đứng hay di chuyển. Theo Dr Olivier Jones (2025), bộ phận này chịu trách nhiệm lớn trong hệ thống nâng đỡ cơ thể của con người.
1.2 Hệ thống dây chằng và cơ lưng quanh cột sống
Bao quanh đốt sống là hàng loạt dây chằng như Anterior Longitudinal Ligament (ALL) – dây chằng dọc trước, Posterior Longitudinal Ligament (PLL) – dây chằng dọc sau và các dây chằng giữa mỏm gai – mỏm gai. Những dây chằng này giữ các đốt sống không bị lệch và giúp ổn định cột sống. Song song đó, đội quân cơ lưng – từ nhóm cơ lớn như cơ dựng cột sống đến nhóm cơ sâu như đa sợi – kết nối các đốt sống với nhau và với khung chậu, đứng thẳng, xoay người, khom lưng.
>>> Xem thêm: Phương pháp PHCN giãn dây chằng tiêu chuẩn Nhật
Sự liên kết giữa cột sống thắt lưng và các dây thần kinh
(Nguồn: Vinmec)
2. Vai trò của từng thành phần trong ổn định và vận động cột sống
Ba thành phần quan trọng của cột sống gồm đốt sống, đĩa đệm, dây chằng và hệ cơ lưng – mỗi bộ phận đảm nhiệm một chức năng riêng nhưng chỉ khi hoạt động hài hòa mới tạo nên một cột sống ổn định và khỏe mạnh. Đốt sống là khung xương chính, giúp nâng đỡ cơ thể và truyền lực từ thân trên xuống chi dưới. Xen giữa các đốt sống là đĩa đệm, đóng vai trò như “bộ giảm xóc” giúp phân tán lực, hấp thụ chấn động và cho phép cột sống cử động linh hoạt mà không gây tổn thương.
Bao quanh cột sống là hệ thống dây chằng, giữ cho các đốt sống không di chuyển quá mức khi cúi, xoay hoặc nghiêng người. Cuối cùng, cơ lưng – cơ bụng sâu giúp ổn định trục cột sống, kiểm soát chuyển động và bảo vệ đĩa đệm khỏi bị quá tải trong sinh hoạt hằng ngày. Khi một trong các thành phần này suy yếu hoặc bị tổn thương, sự cân bằng toàn hệ thống sẽ bị phá vỡ, dẫn đến đau lưng, thoát vị đĩa đệm hoặc thoái hóa.
Cơ lưng lại là “động lực” tạo vận động và đồng thời là “bộ ổn định chủ động” giúp cột sống linh hoạt nhưng không mất cân bằng. Khi một thành phần yếu hoặc bị tổn thương – như dây chằng lỏng, cơ lưng yếu hay đốt sống thoái hoá thì toàn bộ hệ thống sẽ mất ổn định và dễ bị đau lưng hoặc chấn thương.
3. Cơ chế phối hợp giữa đốt sống – dây chằng – cơ lưng khi cơ thể vận động
3.1 Khi cúi, ngửa và xoay người
Khi bệnh nhân cúi người về phía trước, thân mình gập xuống, đốt sống thắt lưng uốn cong (flexion), dây chằng phía sau bị kéo căng, cơ lưng làm việc để kiểm soát chuyển động. Ngược lại, khi ngửa người hay xoay thân, cơ lưng và dây chằng phối hợp để giữ cho đốt sống không bị trượt quá mức, đồng thời đĩa đệm giữa các đốt chịu lực và phân tán áp lực.
3.2 Khi nâng vật hoặc chịu tải trọng
Khi nâng một vật nặng hoặc mang vác trong thời gian dài, đốt sống phải chịu tải lớn – áp lực lên đĩa đệm tăng, dây chằng phải giữ ổn định khung và cơ lưng phải hoạt động để nâng và điều chỉnh tư thế. Nếu cơ lưng yếu hoặc dây chằng mất vững, đốt sống sẽ chịu nghiêng lệch hoặc quá tải, dẫn tới tổn thương. Đây chính là lý do “sự liên kết giữa đốt sống, dây chằng và cơ lưng” cực kỳ quan trọng khi vận động nặng hoặc làm việc gắng sức.
4. Các yếu tố làm suy yếu sự liên kết của hệ thống đốt sống – dây chằng – cơ lưng
Những yếu tố phổ biến làm suy yếu sự liên kết giữa đốt sống, dây chằng và cơ lưng gồm:
- Ít vận động: Ngồi lâu một chỗ hoặc lười vận động khiến cơ lưng yếu, dây chằng kém vững chắc, mất khả năng hỗ trợ cột sống.
- Tư thế sai: Cúi gập, xoay vặn hoặc mang vác sai tư thế làm giãn dây chằng, gây mỏi và mất cân bằng lực giữa các nhóm cơ.
- Tuổi tác và thoái hóa: Theo thời gian, đốt sống và đĩa đệm dần mất nước, giảm độ đàn hồi và trở nên kém bền vững hơn. Cùng lúc đó, hệ thống dây chằng giảm độ chắc khỏe và các nhóm cơ lưng có xu hướng suy giảm sức mạnh, khiến cột sống dễ bị quá tải và tổn thương khi vận động.
- Chấn thương hoặc quá tải: Nâng vật nặng sai cách hoặc gặp chấn thương có thể khiến cấu trúc đốt sống – dây chằng – cơ lưng tổn thương ngay từ đầu.
Khi các yếu tố này cộng hưởng, sự liên kết giữa đốt sống, dây chằng và cơ lưng bị phá vỡ. Bên cạnh đó, nó đem lại cảm giác đau âm ỉ, cứng lưng hoặc mất ổn định khi di chuyển là tín hiệu cho thấy cột sống đang cần được chăm sóc và phục hồi.
Mất ổn định cột sống gây đau lan xuống vai và lưng
(Nguồn: Bệnh viện Thu Cúc)
5. Biện pháp bảo vệ và tăng cường sức mạnh cho cột sống và cơ lưng
Việc duy trì và khôi phục tốt “liên kết giữa đốt sống, dây chằng và cơ lưng” sẽ giúp người bệnh duy trì sức khỏe cột sống lâu dài. Dưới đây là một vài biện pháp bảo vệ cột sống và cơ lưng đơn giản nhưng hiệu quả:
- Tập luyện đều đặn các bài tập ổn định cơ lõi và cơ lưng như plank, bird-dog, tư thế cây cầu – giúp cơ lưng khỏe và hỗ trợ đốt sống.
- Giữ tư thế đúng khi ngồi, đứng hoặc nâng vật – giữ lưng thẳng, tránh gập người, xoay vặn đột ngột.
- Kiểm soát cân nặng và bổ sung dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe của dây chằng và hệ cơ quanh cột sống. Một chế độ ăn đầy đủ protein giúp cơ phục hồi và phát triển tốt hơn, trong khi canxi và vitamin D hỗ trợ mật độ xương và hoạt động của hệ cơ – xương – khớp. Khi cơ thể được nuôi dưỡng đúng cách và duy trì cân nặng ổn định, áp lực lên cột sống giảm đi đáng kể, từ đó giúp cột sống và dây chằng hoạt động bền vững và ổn định hơn.
- Thường xuyên vận động nhẹ nhàng, đứng dậy đi lại khi ngồi lâu, sử dụng thảm hoặc ghế hỗ trợ nếu cần.
- Khi có dấu hiệu đau lưng kéo dài hoặc cảm giác mất ổn định, bạn nên khám chuyên khoa để đánh giá hệ thống đốt sống – dây chằng – cơ lưng và can thiệp kịp thời.
>>> Xem thêm: 23 bài tập vật lý trị liệu cho cột sống cực hiệu quả
Tư thế cây cầu giúp tăng cường cơ lõi cải thiện cơn đau lưng
(Nguồn: Myrehab Matsuoka)
Sự phối hợp giữa đốt sống, dây chằng và cơ lưng tạo nên nền tảng nâng đỡ và vận động của cơ thể. Khi mối liên kết này ổn định, cột sống vững chắc và các cử động trở nên linh hoạt, dẻo dai. Vì vậy, việc chăm sóc cột sống không chỉ là điều trị khi đau, mà bắt đầu từ những thói quen hằng ngày: giữ tư thế đúng, vận động đều đặn và duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý. Khi hệ thống nâng đỡ được duy trì khỏe mạnh, cơ thể vận hành nhẹ nhàng hơn, giảm nguy cơ đau lưng và chấn thương, từ đó cải thiện đáng kể chất lượng sống.
Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka
- Hotline: 1900 3181
- Website: myrehab-matsuoka.com
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, phường Kim Liên, Hà Nội.
Nguồn:
[1] Jones, Oliver. “The Intrinsic Back Muscles – Attachments – Actions – TeachMeAnatomy.” Teach Me Anatomy, 19 Jan. 2023, teachmeanatomy.info/back/muscles/intrinsic/.
