Bài viết được viết bởi BS CKII. Bùi Hồng Thuý và được tham vấn chuyên môn bởi BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Bác sĩ phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng MYREHAB MATSUOKA.
Phục hồi chức năng khớp khuỷu tay là phương pháp được áp dụng nhiều sau chấn thương hoặc phẫu thuật, [1] hỗ trợ giảm đau, phục hồi tầm vận động, phòng ngừa cứng khớp, biến dạng, chống teo cơ hay loạn dưỡng tại khớp. [2] Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp các phương pháp, bài tập vật lý trị liệu khớp khuỷu tay, 4 lưu ý khi tập và giải đáp những câu hỏi thường gặp. Hãy cùng theo dõi nhé!
1. Các phương pháp phục hồi chức năng khớp khuỷu tay
Bác sĩ sẽ căn cứ vào mức độ chấn thương của khớp khuỷu tay để chỉ định các phương pháp phục hồi chức năng phù hợp. Các trường hợp không gãy xương sẽ phù hợp với phương pháp điện trị liệu, nhiệt trị liệu và vận động trị liệu. Các trường hợp gãy xương sẽ được chỉ định phương pháp và bài tập phù hợp cho từng giai đoạn sau chấn thương.
1.1. Với trường hợp không gãy xương
Trong trường hợp khớp khuỷu tay không gãy xương, chuyên gia sẽ chỉ định các phương pháp phục hồi chức năng khớp khuỷu tay tương ứng để giảm sưng tấy và đẩy nhanh quá trình lành tổn thương.
1.1.1. Điện trị liệu
Điện trị liệu sử dụng các xung điện có tần số thấp và trung bình để kích thích cơ bắp tay, thúc đẩy quá trình lành tự nhiên của các mô, từ đó giảm đau sưng ở vùng khuỷu tay. [2]
1.2.2. Nhiệt trị liệu
Nhiệt trị liệu bao gồm nhiệt lạnh và nhiệt nóng được sử dụng một cách linh hoạt. Các chuyên gia khuyến nghị phục hồi chức năng khớp khuỷu tay bằng phương pháp nhiệt lạnh được sử dụng chủ yếu ở giai đoạn đầu sau chấn thương và chỉ nên áp dụng ngắn hạn để giảm đau bởi có thể làm chậm quá trình lành lại của tổn thương. [3] Nhiệt trị liệu thường được áp dụng như sau:
- Nhiệt lạnh: Người bệnh nên sử dụng túi chườm đá trong khoảng 15 – 20 phút sau mỗi 4 – 6 giờ. Nhiệt lạnh sẽ giúp làm co mạch máu, giảm tình trạng đau, sưng và nóng đỏ do chấn thương, thường dùng trong trường hợp cấp tính.
- Nhiệt nóng: Bao gồm nhiệt dẫn truyền parafin hoặc túi silicat trong khoảng 10 – 15 phút/lần và 1 lần mỗi ngày. Nhiệt nóng sẽ hỗ trợ thư giãn các cơ, kích thích tuần hoàn máu, mang nhiều oxy và chất dinh dưỡng đến khu vực tổn thương để thúc đẩy quá trình hồi phục.
1.2.3. Vận động trị liệu
Sau khi hết phù nề, người bệnh sẽ cần tập các bài tập vận động khớp vai, khớp khuỷu, khớp cổ tay, ngón tay. Các bài tập vật lý trị liệu khớp khuỷu tay sẽ cải thiện sự linh hoạt, dẻo dai của khớp khuỷu vai, hạn chế biến chứng về sau. [2]
Các bài tập vật lý trị liệu phục hồi chức năng khớp khuỷu tay sẽ được chia thành 3 nhóm, có thể áp dụng với mọi tình trạng chấn thương khuỷu tay:
- Bài tập giúp giảm đau cho khuỷu tay: gồm các bài tập về massage và di động khớp khuỷu tay.
- Bài tập tăng cường tầm hoạt động khớp khuỷu: gồm các bài tập về cách gập – duỗi khuỷu tay, sấp – ngửa cẳng tay chủ động hoặc có hỗ trợ.
- Bài tập tăng cường sức mạnh cho khuỷu tay: gồm các bài tập về cách gập – duỗi khuỷu tay có dây kháng lực, chống đẩy tường, bóp bóng, vắt khăn.
>>> Tham khảo thêm các bài tập vật lý trị liệu cho khuỷu tay để biết cách tập ngay tại nhà và những lưu ý trong quá trình hồi phục khuỷu tay, giúp bệnh nhân có thể sớm hồi phục.
1.2. Với trường hợp gãy xương
Trong trường hợp gãy xương khuỷu tay, người bệnh sẽ phải phẫu thuật hoặc nẹp và phục hồi chức năng sau đó. Phục hồi chức năng khớp khuỷu tay đóng vai trò quan trọng nhằm khôi phục phạm vi chuyển động, tăng cường sức mạnh cơ bắp và thúc đẩy phục hồi sau gãy xương khuỷu tay. [4]
1.2.1. Ngày 0 – ngày 2 sau chấn thương
Sau chấn thương, khuỷu tay được cố định nẹp vít hoặc bó bột. Bệnh nhân sẽ được cung cấp một dây đeo để giữ khuỷu tay ở ngang hoặc cao hơn ngực nhằm kiểm soát tình trạng sưng tấy. [5]
Trong giai đoạn này, bác sĩ hoặc chuyên gia sẽ chỉ định các bài tập vật lý trị liệu khớp khuỷu tay nhẹ nhàng kết hợp với các khớp liên quan như cổ tay, ngón tay,… để tránh teo cơ và hạn chế vận động như:
- Tư thế trị liệu chức năng: Kê gối dưới cẳng tay khi nằm, treo tay khi đi lại,…
- Chườm lạnh giảm sưng nề.
- Tập gồng co cơ tĩnh.
- Tập thụ động khớp vai, cổ tay, bàn ngón tay.
Bài 1: Gập duỗi cổ bàn tay
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đặt cẳng tay lên bàn, bàn tay nằm lại nhẹ nhàng và đưa ra khỏi mép bàn.
- Bước 2: Từ từ duỗi cổ tay, đưa nắm tay lên cao hết mức.
- Bước 3: Giữ khoảng 3 – 5 giây rồi từ từ gập cổ tay xuống dưới hết mức.
- Bước 4: Lặp lại động tác khoảng 10 – 15 lần.
Tần suất luyện tập: Thực hiện 2 – 3 hiệp/ngày. [6]
Bài 2: Gập duỗi bàn ngón tay
Cách tập:
- Bước 1: Giơ bàn tay ra phía trước.
- Bước 2: Từ từ gập các khớp ngón tay vào trong lòng bàn tay, tưởng tượng như động tác giơ vuốt của con mèo.
- Bước 3: Giữ trong khoảng 10 giây rồi mở lại bàn tay về tư thế ban đầu.
Tần suất luyện tập: Lặp lại 10 cái/lần. [7]
Ngoài các bài tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay, bác sĩ cũng có thể chỉ định thêm các phương thức vật lý trị liệu như siêu âm, xung điện vi dòng, hồng ngoại,… để hỗ trợ và thúc đẩy quá trình phục hồi.
- Siêu âm: Là liệu pháp sử dụng sóng siêu âm có tần số 0,2 – 0,8 W/cm2, sử dụng đầu 3 mHz, hiệu suất 25%, mỗi lần điều trị kéo dài 5 phút với tần suất 2 ngày 1 lần. [6] Siêu âm được cho là có tác dụng nhiệt và cơ học, giúp tăng cường tuần hoàn, chuyển hóa, khả năng mở rộng mô liên kết và thúc đẩy tái tạo mô mới. [8]
- Điện xung vi dòng: Là liệu pháp sử dụng dòng điện cường độ thấp khoảng 50 – 200μA, giúp giảm các triệu chứng như đau, sưng nề, thúc đẩy tuần hoàn và quá trình bình thường hóa gân và cơ khu vực khuỷu tay. [9]
- Hồng ngoại: Thực hiện liệu pháp hồng ngoại khoảng 10 phút/lần, 2 lần/ngày có tác dụng giảm đau, tăng tuần hoàn tại chỗ, kích thích vết thương mau lành và cải thiện khả năng vận động khuỷu tay. [6] [10]
1.2.2. Ngày 3 – ngày 14 sau chấn thương
Lúc này, khuỷu tay đã bắt đầu ổn định. Bác sĩ sẽ chỉ định chườm lạnh sau khi tập nếu có tình trạng sưng nề. Người bệnh có thể bắt đầu tự làm các hoạt động hàng ngày như tắm rửa, mặc quần áo, lái xe,… và nên đeo dây khi ra ngoài để cố định vị trí khuỷu tay. [5]
Trong giai đoạn này, bệnh nhân có thể bắt đầu các bài tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay nhẹ nhàng liên quan đến chuyển động của cổ tay, khuỷu tay và cẳng tay.
Bài 1: Nắm bàn tay
Cách thực hiện:
- Bước 1: Xòe bàn tay, giữ cổ tay thẳng, ngón tay khép lại.
- Bước 2: Gập các khớp ngón tay vào trong lòng bàn tay, tưởng tượng như đang giơ móng vuốt.
- Bước 3: Từ từ nắm chặt bàn tay lại, giữ chặt trong khoảng 10 giây rồi xòe bàn tay về tư thế ban đầu.
Tần suất luyện tập: 10 – 15 cái/lần, 2 – 3 lần/ngày. [7]
Bài 2: Bóp bóng
Dụng cụ: 1 quả bóng nhỏ mềm.
Cách thực hiện:
- Bước 1: Cầm bóng trong lòng bàn tay.
- Bước 2: Bóp bóng hết sức và giữ lại khoảng 5 giây.
- Bước 3: Thả tay thư giãn rồi tiếp tục lặp lại động tác.
Tần suất luyện tập: 15 – 20 cái/lần, 2 – 3 lần/ngày. [11]
1.2.3. Tuần 3 – tuần 6 sau chấn thương
Trong giai đoạn này, đa số người bệnh có thể sẽ được tháo nẹp hoặc tháo bột. Bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh tập các bài tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay, vận động có sức cản nhằm lấy lại sự linh hoạt và phạm vi chuyển động khuỷu tay. Bài tập có thể bao gồm gập duỗi khuỷu tay, sấp ngửa cẳng tay, gập duỗi cổ tay,… [5]
Bài 1: Sấp ngửa cẳng tay
Cách tập:
- Bước 1: Đứng thẳng hoặc ngồi thoải mái trên ghế, hai tay thả lỏng xuôi theo thân người.
- Bước 2: Uốn cong khuỷu tay bên đau lên một góc 90 độ với lòng bàn tay hướng lên trên.
- Bước 3: Từ từ xoay cẳng tay sao cho lòng bàn tay hướng xuống.
Tần suất tập luyện: Lặp lại 30 lần sấp ngửa/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày.
Chú ý: Để tăng cường độ bài tập, bạn có thể sử dụng thêm tạ 0,5 – 1kg cầm trên tay và thực hiện sấp ngửa cẳng tay. [12]
Bài 2: Gập duỗi khuỷu tay
Cách tập:
- Bước 1: Đứng thẳng hoặc ngồi thoải mái trên ghế, hai tay thả lỏng xuôi theo thân người.
- Bước 2: Từ từ uốn cong khuỷu tay bên đau cho đến khi bàn tay chạm vào vai.
- Bước 3: Giữ trong khoảng 15 – 30 giây.
Tần suất tập luyện: Lặp lại 10 lần/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày.
Chú ý: Để tăng cường độ bài tập, bạn có thể sử dụng thêm tạ 0,5 – 1kg cầm trên tay và thực hiện gập duỗi khuỷu tay. [12]
Ngoài các bài tập trị liệu, người bệnh cũng có thể thực hiện hoạt động trị liệu khoảng 60 phút mỗi ngày, luyện tập làm tất cả các hoạt động sinh hoạt hàng ngày với tay bị tổn thương. Người bệnh phục hồi chức năng khớp khuỷu tay cũng có thể được chỉ định liệu pháp xoa bóp chuyên sâu nhóm cơ khuỷu, cẳng tay giúp giãn cơ thư giãn, hỗ trợ tăng lưu thông máu và thúc đẩy quá trình hồi phục. [6]
1.2.4. Tuần 7 – tuần 12 sau chấn thương
Các bài tập vật lý trị liệu khớp khuỷu tay kéo giãn nên được thực hiện trong giai đoạn này để duy trì phạm vi chuyển động. Việc tăng cường sức mạnh cơ bắp có thể được bắt đầu, bao gồm tải lệch tâm và các bài tập đồng tâm chống lại lực cản.
Bệnh nhân có thể dần thực hiện công việc và thể thao yêu cầu vận động khuỷu tay phù hợp theo hướng dẫn của các nhà vật lý trị liệu. [5]
Bài 1: Kéo giãn khuỷu tay
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đứng thẳng, hai tay xuôi theo thân người.
- Bước 2: Nâng cánh tay lên cao ngang vai và đưa cánh tay ngang qua cơ thể.
- Bước 3: Sử dụng cánh tay đối diện, kéo cánh tay bắt chéo lại gần cơ thể.
- Bước 4: Giữ tư thế khoảng 15 – 60 giây rồi quay lại vị trí ban đầu.
Tần suất luyện tập: Thực hiện 2 – 4 lần/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày. [13]
Bài 2: Kéo giãn cơ tam đầu
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đứng thẳng, hai tay xuôi theo thân người.
- Bước 2: Nâng cánh tay bị đau lên cao và vòng ra sau đầu, dùng cánh tay đối diện đẩy khuỷu tay xuống hết mức.
- Bước 3: Giữ tư thế khoảng 5 – 10 giây rồi quay lại vị trí ban đầu.
Tần suất luyện tập: Lặp lại 10 – 15 lần/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày. [13]
Bài 3: Chống đẩy ngồi với ghế
Dụng cụ: 1 chiếc ghế vững.
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đặt hai tay rộng bằng vai trên ghế và giữ thăng bằng cơ thể.
- Bước 2: Uốn cong hai khuỷu tay để từ từ hạ thấp cơ thể.
- Bước 3: Giữ tư thế khoảng 3 – 5 giây rồi đẩy cơ thể quay lại vị trí ban đầu.
Tần suất luyện tập: Lặp lại 10 – 15 lần/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày. [13]
Bài 4: Bài tập tăng sức mạnh với tạ
Dụng cụ: 2 quả tạ khoảng 1kg.
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đứng thẳng, hai chân rộng bằng vai.
- Bước 2: Hai tay cầm tạ duỗi thẳng theo thân người.
- Bước 3: Giữ khuỷu tay sát cơ thể, từ từ gập khuỷu tay nâng tạ lên cao ngang vai.
- Bước 4: Giữ khoảng 3 – 5 giây, sau đó hạ tay về vị trí ban đầu.
Tần suất luyện tập: Lặp lại 8 – 12 lần/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày. [14]
Bài 5: Bài tập gập khuỷu tay với dây trợ lực
Dụng cụ: Dây trợ lực.
Cách thực hiện:
- Bước 1: Đứng trên một đầu của dây trợ lực, một tay cầm đầu còn lại của dây.
- Bước 2: Từ từ uốn cong khuỷu tay, kéo căng dây hết mức có thể.
- Bước 3: Giữ tư thế khoảng 3 – 5 giây rồi quay lại tư thế ban đầu.
Tần suất luyện tập: Lặp lại 10 – 15 lần/hiệp, 2 – 3 hiệp/ngày. [15]
>>> Có thể bạn quan tâm: Phục hồi chức năng sau trật khớp khuỷu: Nắm rõ 5 điều quan trọng
2. 4 lưu ý khi tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay
Theo tham vấn của BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka, để quá trình phục hồi chức năng khớp khuỷu tay hiệu quả và an toàn thì bệnh nhân cần tuân thủ các nguyên tắc sau đây:
1 – Thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc kỹ thuật viên: Các bài tập phục hồi chức năng cần được thiết kế phù hợp với tình trạng cụ thể của từng người. Bác sĩ hoặc kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn bạn cách thực hiện các bài tập đúng kỹ thuật để đảm bảo hiệu quả, an toàn và điều chỉnh chương trình tập luyện theo sự tiến bộ của bệnh nhân.
2 – Không luyện tập khi khớp khuỷu tay còn sưng tấy: Việc tập luyện khi còn sưng tấy có thể làm cho tổn thương của khớp khuỷu tay thêm nặng. Dấu hiệu cho thấy khuỷu tay vẫn còn đau sưng có thể là người bệnh cảm thấy nóng rát, cử động khó khăn, xuất hiện vết bầm tím,… Thông thường, bác sĩ sẽ chườm đá lên vùng chấn thương trước khi chỉ bệnh nhân tập bất cứ bài tập phục hồi chức năng nào.
3 – Tập luyện với cường độ phù hợp, tránh tập quá sức: Khi tập luyện quá sức, các cơ bắp và khớp khuỷu tay phải chịu áp lực quá mức, dẫn đến nguy cơ chấn thương cao. Chấn thương có thể khiến bạn phải ngừng tập luyện và ảnh hưởng đến quá trình phục hồi. Khi khớp khuỷu tay được phục hồi đầy đủ qua từng buổi tập, bạn sẽ có thể tập luyện tốt hơn và đạt được kết quả mong muốn nhanh hơn.
4 – Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Chế độ ăn uống khoa học cung cấp đầy đủ dưỡng chất cần thiết cho cơ thể, giúp xương khớp mau lành, tăng cường hệ miễn dịch, từ đó cơ thể có thể chống lại nhiễm trùng. Người bệnh nên bổ sung vào thực đơn hàng các loại thực phẩm giàu protein như thịt nạc, cá, trứng, sữa và các loại vitamin, khoáng chất từ rau xanh, trái cây.
3. Giải đáp 3 câu hỏi về phục hồi chức năng khớp khuỷu tay
Câu 1: Khi nào nên bắt đầu tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay?
Theo BS CKII. Nguyễn Thị Ngọc Lan – Phụ trách chuyên môn tại Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka, thời điểm bắt đầu tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:
- Mức độ nghiêm trọng của chấn thương hoặc phẫu thuật: Chấn thương nhẹ có thể chỉ cần vài ngày nghỉ ngơi trước khi bắt đầu tập luyện, trong khi chấn thương nặng hơn có thể cần nhiều thời gian hơn.
- Sức khỏe tổng thể của bạn: Nếu bạn có sức khỏe tốt, bạn có thể bắt đầu tập luyện sớm hơn.
Nhìn chung, bệnh nhân nên bắt đầu tập phục hồi chức năng khớp khuỷu tay càng sớm càng tốt sau khi chấn thương hoặc phẫu thuật. Điều quan trọng là bệnh nhân phải tuân theo hướng dẫn của bác sĩ và không tập luyện quá sức.
Câu 2: Thời gian phục hồi chức năng khớp khuỷu tay mất bao lâu?
Một số mốc thời gian phục hồi chức năng chung cho các chấn thương và phẫu thuật khớp khuỷu tay:
- Gãy xương khuỷu tay: 6 – 12 tháng. [16]
- Rách dây chằng khuỷu tay: 4 – 12 tháng. [17]
- Giãn dây chằng khuỷu tay: 3 – 6 tháng.
- Viêm khớp khuỷu tay: Hầu hết trường hợp sẽ hồi phục sau vài tuần. Trong trường hợp cần phẫu thuật, thời gian hồi phục có thể kéo dài từ 3 – 6 tháng. [18]
- Phẫu thuật thay khớp khuỷu tay: Bệnh nhân có thể bắt đầu vận động khuỷu tay sau 12 tuần phẫu thuật và hồi phục hoàn toàn sau khoảng 1 năm. [19]
Câu 3: Làm thế nào để biết khớp khuỷu tay đang lành?
Nếu bạn có các dấu hiệu sau đây, khả năng cao khớp khuỷu tay của bạn đang phục hồi tích cực và sẽ sớm trở lại hoạt động bình thường:
- Cơn đau nhức và sưng tấy xung quanh khuỷu tay giảm dần theo thời gian.
- Có thể gập duỗi khuỷu tay dễ dàng hơn hoặc xoay cẳng tay và thực hiện các cử động khác với khuỷu tay.
- Có thể nâng cánh tay và cầm nắm đồ vật dễ dàng hơn. [20]
Tại phòng khám Myrehab, người bệnh có thể được lượng giá sức cơ vùng khuỷu cánh tay bằng thiết bị vận động Frei medical trước và sau khi tập luyện.
Có thể thấy, phục hồi chức năng khớp khuỷu tay sẽ giúp giảm sưng tấy, tăng tầm vận động và sự linh hoạt của cơ khớp. Các bài tập phục hồi cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của chuyên gia hoặc kỹ thuật viên. Điều này sẽ đảm bảo quá trình lành vết thương của bạn hiệu quả, nhanh chóng và hạn chế biến chứng về sau.
Nếu bạn đang tìm kiếm một đơn vị phục hồi chức năng khớp khuỷu tay chuyên môn cao, uy tín, bạn có thể tham khảo MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng. Với đội ngũ dày dặn kinh nghiệm, được đào tạo trực tiếp tại Nhật Bản cùng hệ thống cơ sở vật chất 100% Âu – Mỹ, MYREHAB MATSUOKA đảm bảo đem đến phác đồ điều trị khớp khuỷu tay hiệu quả và an toàn nhất.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội.
