Bàn chân bẹt ở trẻ là tình trạng khá phổ biến và thường gặp trong nhi khoa, nhưng lại dễ bị cha mẹ bỏ qua ở giai đoạn đầu. Thực tế, hầu hết trẻ dưới 6 tuổi đều có bàn chân bẹt sinh lý do cấu trúc bàn chân chưa phát triển hoàn thiện; nếu không gây cản trở vận động thì chưa cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, khi bàn chân bẹt gây hạn chế vận động, đau mỏi hoặc ảnh hưởng chức năng đi lại, đây có thể là dấu hiệu của bàn chân bẹt bệnh lý, cần thăm khám, kiểm tra và chụp chiếu để xác định chính xác.
1. Vì sao cần phát hiện sớm bàn chân bẹt bệnh lý ở trẻ?
Cách nhận biết bàn chân bẹt sớm có ý nghĩa rất quan trọng trong việc can thiệp và phòng ngừa các biến chứng lâu dài cho trẻ. Dưới đây là những lý do mà cha mẹ cần đặc biệt lưu tâm về bệnh lý này:
- Bàn chân bẹt làm thay đổi trục sinh học của cơ thể, từ đó gây áp lực lên đầu gối, hông và cột sống, dẫn đến sự sai lệch tư thế của cơ thể của trẻ.
- Phát hiện sớm tình trạng bàn chân bẹt ở trẻ giúp bác sĩ dễ dàng xác định hướng can thiệp y khoa phù hợp và kịp thời dành cho trẻ đồng thời giúp kiểm soát tốt rủi ro, tránh biến chứng nặng nề về sau.
- Việc can thiệp sớm bằng các sản phẩm hỗ trợ (đế nắn chỉnh, giày chỉnh hình bàn chân và áo chỉnh hình cột sống) hoặc tập vật lý trị liệu có thể cải thiện chức năng bàn chân một cách hiệu quả và ngăn ngừa phẫu thuật xâm lấn.
- Phụ huynh không nên cho trẻ sử dụng đế lót chỉnh hình bừa bãi mà cần xác định rõ tình trạng bàn chân bẹt của trẻ đang mức độ nào để đưa ra chỉ định phù hợp: Chỉ cần tập luyện hay chỉ cần đeo đế lót hỗ trợ hay cần cả 2.
- Trẻ bị bàn chân bẹt thường gặp phải tình trạng đau mỏi bàn chân, bắp chân và đầu gối, đặc biệt khi chơi thể thao hoặc vận động trong thời gian dài.
- Nếu được theo dõi sớm, quá trình tiến triển của bệnh lý bàn chân bẹt ở trẻ sẽ được đánh giá chính xác, toàn diện hơn. Đồng thời, việc phát sinh các rối loạn vận động thứ phát như vẹo cột sống hoặc trật khớp cũng được hạn chế một cách tối đa.
- Khi dáng đi và thế đứng được điều chỉnh sớm, khả năng vận động, tăng sự tự tin trong các hoạt động sinh hoạt và học tập sẽ được cải thiện một cách đáng kể.
- Phát hiện và điều trị sớm giúp tiết kiệm chi phí điều trị, giảm nguy cơ phẫu thuật xâm lấn trong tương lai nếu bệnh tiến triển nặng.
Xác định rõ tình trạng bàn chân bẹt bệnh lý hay sinh lý để can thiệp kịp thời
2. Các biểu hiện dễ nhận thấy bằng mắt thường
Nếu gặp tình trạng bàn chân bẹt, khi quan sát bằng mắt thường, phụ huynh thường thấy trẻ có những biểu hiện như:
2.1. Bàn chân không có vòm hoặc vòm bị sụp xuống
Khi trẻ đứng thẳng, phụ huynh có thể tự kiểm tra vòm bàn chân của trẻ bằng cách quan sát bàn chân trần. Nếu bị bàn chân bẹt, bàn chân của trẻ sẽ không có vòm hoặc vòm bị sụp xuống khiến lòng bàn chân gần như chạm toàn bộ xuống mặt đất. Đây là dấu hiệu dễ thấy mà phụ huynh có thể quan sát trực tiếp bằng mắt thường khi trẻ đứng thẳng.
2.2. Dáng đi xiêu vẹo, dễ mất thăng bằng
Trẻ bị bàn chân bẹt thường có xu hướng đi hai chân mở rộng hơn bình thường. Dáng đi có thể xiêu vẹo, bước chân lệch ra ngoài hoặc vào trong. Khi chạy nhảy, trẻ dễ mất thăng bằng, hay bị ngã hoặc mỏi chân nhanh hơn bạn bè. Những bất thường này phản ánh cấu trúc bàn chân không ổn định, có nguy cơ ảnh hưởng đến cột sống và dáng đứng sau này.
3. 3 bài kiểm tra đơn giản tại nhà (in bàn chân – đi bộ – đứng trên mũi chân)
Để kiểm tra bàn chân tại nhà, phụ huynh có thể sử dụng các bài kiểm tra cơ bản như:
3.1. Kiểm tra bằng dấu in bàn chân
Cách nhận biết bàn chân bẹt ở trẻ bằng bài kiểm tra bằng dấu in bàn chân sẽ được thực hiện như sau:
- Bước 1: Yêu cầu trẻ nhúng bàn chân vào nước.
- Bước 2: Trẻ bước bàn chân vừa nhúng vào nước lên tờ giấy trắng.
Nếu bình thường, bàn chân trẻ sẽ có khoảng trống hình lưỡi liềm giữa gan bàn chân và tờ giấy. Ngược lại, nếu lòng bàn chân in kín không có khoảng hở bên trong thì trẻ có thể bị bàn chân bẹt.
3.2. Đi bộ trên sàn
Để thực hiện bài kiểm tra bàn chân tại nhà này, phụ huynh cần cho trẻ đi bộ bằng chân trần trên sàn nhà và quan sát kỹ hướng đi của bàn chân. Nếu trẻ bước chân hướng ra ngoài quá mức hoặc bước chân đổ vào trong thì khả năng cao trẻ bị mắc bàn chân bẹt. Bởi vì, đây là những biểu hiện phổ biến phản ánh ảnh hưởng lan rộng từ bàn chân lên hệ trục vận động toàn thân.
3.3. Cho trẻ đứng bằng mũi chân
Trẻ cần đứng kiễng chân và giữ tư thế này trong vài giây, nếu vòm chân xuất hiện khi kiễng nhưng biến mất khi đứng thường, có thể trẻ đang mắc bệnh bàn chân bẹt linh hoạt. Ngược lại, nếu vòm không xuất hiện ngay cả khi kiễng chân, trẻ có thể bị bàn chân bẹt cứng. Khi gặp trường hợp này, phụ huynh cần cho trẻ đi khám chuyên khoa để có thể chẩn đoán tình trạng bệnh lý chính xác hơn.
Cho trẻ kiểm tra bằng cách đứng bằng mũi bàn chân
4. Khi nào cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa?
Nếu bàn chân của trẻ có các dấu hiệu dưới đây, phụ huynh cần đưa trẻ đến ngay các cơ sở y tế để được thăm khám tình trạng bệnh lý của mình:
4.1. Trẻ có dấu hiệu đau nhức chân hoặc đầu gối
Nếu trẻ thường xuyên kêu nhức mỏi, đau chân khi vận động, đặc biệt là vùng lòng bàn chân hoặc đầu gối, cần đưa trẻ đi kiểm tra ngay. Đây là biểu hiện cho thấy tình trạng lệch trục vận động đã ảnh hưởng đến khớp chân dẫn đến việc các cơn đau có thể xuất hiện khi đứng lâu, chạy nhảy hoặc ngay cả lúc nghỉ ngơi.
4.2. Trẻ đi lại kém linh hoạt, dễ mỏi chân
Trẻ bị bàn chân bẹt thường khiến chân nhanh mỏi, chạy kém bền,… gây ra sự khó khăn khi thực hiện các hoạt động thể thao. Thậm chí, đôi khi trẻ còn từ chối vận động vì cảm thấy chân rất đau nhức hoặc căng tức. Những biểu hiện rõ rệt này cho thấy hệ vận động của trẻ đang bị ảnh hưởng rõ rệt và cần sự đánh giá chuyên sâu sớm từ những bác sĩ có chuyên môn trong lĩnh vực này.
Bàn chân bẹt bệnh lý gây ảnh hưởng tới một sống chức năng vận động của trẻ như chạy, nhảy, giữ thăng bằng
4.3. Nghi ngờ sau khi tự kiểm tra bàn chân tại nhà
Nếu sau khi quan sát, phụ huynh nhận thấy trẻ xuất hiện các dấu hiệu của bệnh lý, hãy đưa trẻ đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán chính xác nhất. Tại đây, các bác sĩ chuyên khoa có thể chỉ định thêm chụp bàn chân bằng máy chuyên dụng để đánh giá hình thái vòm và góc lệch chính xác. Từ đó, việc thăm khám, xây dựng phác đồ điều trị cho trẻ sẽ trở nên nhanh chóng, phù hợp và an toàn hơn.
5. Lời khuyên dành cho cha mẹ chưa có kiến thức y khoa
Đối với những phụ huynh chưa từng tiếp cận kiến thức chuyên ngành, việc nhận biết và xử lý tình trạng bàn chân bẹt ở trẻ có thể sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Thấu hiểu được điều này, dưới đây là những khuyến nghị đơn giản, dễ thực hiện tại nhà giúp bước đầu quan sát và đánh giá tình trạng của trẻ một cách chính xác:
- Quan sát hàng ngày: Cha mẹ nên thường xuyên tự kiểm tra vòm bàn chân, dáng đi, cách trẻ đứng và di chuyển mỗi ngày để phát hiện các bất thường như chân hướng ra ngoài hoặc vòm bàn chân sụp xuống.
- Xác định bàn chân bẹt sớm cho trẻ: Trẻ cần được thăm khám, kết hợp các phương pháp chẩn đoán như chụp X-quang, đo phân bố áp lực bàn chân trên hệ thống DIERS – Thiết bị tầm soát bàn chân bẹt tiên tiến hàng đầu Việt Nam,…. và đánh giá chuyên môn từ bác sĩ.
- Tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa: Đặt lịch khám với bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình hoặc phục hồi chức năng nếu trẻ thường xuyên cảm thấy đau mỏi bàn chân sau khi vận động.
- Không tự điều trị: Tránh sử dụng các sản phẩm hỗ trợ khi chưa có chỉ định của bác sĩ, vì điều này có thể gây ra sai lệch phân bố áp lực lên lòng bàn chân.
- Thực hiện vận động nhẹ nhàng: Khuyến khích trẻ tập các bài vận động như gấp ngón chân (towel curl), nhặt vật nhỏ bằng ngón chân (marble pick-up),… để cải thiện cơ bàn chân.
- Duy trì theo dõi định kỳ: Thăm khám đúng hẹn với bác sĩ để đánh giá sự phát triển của bàn chân và ngăn ngừa tình trạng bàn chân bẹt tiến triển nặng hơn.
- Tìm hiểu thông tin từ các nguồn y khoa uy tín: Tra cứu thông tin tại các trang như rheumatology.org.vn, AAP,…
Việc phát hiện và can thiệp sớm bàn chân bẹt ở trẻ đóng vai trò quan trọng, không chỉ giúp duy trì chức năng vận động tối ưu mà còn phòng ngừa hiệu quả các biến chứng về khớp và cột sống trong tương lai. Để làm được điều này, cha mẹ cần kết hợp giữa việc quan sát thường xuyên với những phương pháp chẩn đoán chuyên sâu và tham khảo đánh giá chuyên môn từ bác sĩ. Đặc biệt, nếu có bất kỳ nghi ngờ nào về tình trạng bàn chân bẹt của trẻ, phụ huynh hãy đưa trẻ đến ngay các cơ sở chuyên khoa để được thăm khám và điều trị trong thời gian sớm nhất.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: myrehab-matsuoka.com
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Phường Kim Liên, Hà Nội
