Vì sao cần phục hồi chức năng trước phẫu thuật dây chằng chéo?

Phục hồi chức năng trước phẫu thuật đứt dây chằng chéo trước (ACL) giúp tăng cường cơ bắp, cải thiện tầm vận động khớp gối và giảm nguy cơ biến chứng. Tìm hiểu tầm quan trọng, nguyên tắc phục hồi và các bài tập trước phẫu thuật dây chằng chéo trước để hiệu quả phẫu thuật được tốt hơn.

Nội dung

1. Giới thiệu về dây chằng chéo trước và chấn thương đứt dây chằng chéo trước

Dây chằng chéo trước (Anterior Cruciate Ligament – ACL) là một cấu trúc mô liên kết chủ yếu, được cấu tạo chủ yếu từ collagen loại I, giúp tạo ra sức căng bền vững cho khớp gối. ACL có vai trò chủ yếu trong việc duy trì ổn định của khớp gối, bằng cách ngăn chặn sự dịch chuyển quá mức của xương chày so với xương đùi và kiểm soát các chuyển động quay, xoay của đầu gối. Cơ chế sinh lý của dây chằng này cho phép nó chịu được các lực tác động theo nhiều hướng, tuy nhiên cũng tạo ra một giới hạn khi cơ thể gặp những tình huống áp lực bất thường.

Cơ chế chấn thương dây chằng chéo trước thường liên quan đến những chuyển động đột ngột, như khi người chơi thể thao phải dừng, quay hoặc thay đổi hướng nhanh chóng, dẫn đến quá tải lực căng lên ACL. Ngoài ra, chấn thương cũng có thể xảy ra do va chạm trực tiếp vào đầu gối hoặc do những chấn thương nhỏ lặp đi lặp lại làm suy yếu cấu trúc của dây chằng theo thời gian. Yếu tố di truyền, cấu trúc giải phẫu của khớp gối và sự mất cân bằng cơ bắp xung quanh cũng góp phần làm tăng nguy cơ chấn thương ACL. Những tổn thương do chấn thương này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng duy trì ổn định của khớp gối mà còn có thể dẫn đến các biến chứng như rách sụn chêm và thoái hóa khớp về lâu dài.

Đứt dây chằng chéo trước (Anterior Cruciate Ligament – ACL), là một trong những chấn thương phổ biến nhất ở khớp gối, đặc biệt gặp ở các vận động viên và người thường khi tham gia các hoạt động thể thao có tính chất thay đổi hướng nhanh chóng. ACL đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sự ổn định của khớp gối, ngăn ngừa các chuyển động lệch khớp gây tổn thương thêm cho cấu trúc xung quanh. Khi đứt dây chằng chéo trước xảy ra, bệnh nhân thường gặp phải các triệu chứng như đau nhức, sưng nề và cảm giác mất ổn định, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng vận động hàng ngày.

Ngoài ra, chấn thương này còn có nguy cơ dẫn đến tổn thương sụn chêm và các dây chằng phụ khác nếu không được can thiệp kịp thời. Vì vậy việc xác định và điều trị sớm là vô cùng cần thiết để giảm thiểu những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

Hình minh họa đứt dây chằng chéo trước. Nguồn: Internet

2. Tầm quan trọng của phục hồi chức năng trước phẫutThuật dây chằng chéo trước

Mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong lĩnh vực chấn thương ACL và phục hồi chức năng ở các nước phương Tây nhưng tại Việt Nam nhận thức về phục hồi chức năng trước phẫu thuật ACL vẫn còn hạn chế. Nhiều bệnh nhân thường bỏ qua giai đoạn prehabilitation, tập trung chỉ vào việc điều trị sau phẫu thuật mà quên đi vai trò quan trọng của việc chuẩn bị khớp gối trước khi mổ.

Nhiều nghiên cứu quốc tế đã khẳng định rằng phục hồi chức năng trước phẫu thuật – hay còn gọi là prehabilitation – đóng một vai trò then chốt trong quá trình điều trị chấn thương ACL. Khi bệnh nhân được tập luyện và phục hồi chức năng trước phẫu thuật, các lợi ích sau được ghi nhận:

Giảm đau và sưng: Áp dụng các biện pháp như chườm lạnh và kê cao chân giúp giảm hiện tượng viêm, hạn chế sưng tấy ở vùng khớp gối.
Tăng cường tầm vận động: Việc duy trì khả năng duỗi và gập khớp gối đầy đủ giúp ngăn ngừa hiện tượng cứng khớp sau mổ, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình phục hồi sau phẫu thuật.
Nâng cao sức mạnh cơ bắp: Tập trung vào các bài tập kích hoạt cơ tứ đầu đùi và cơ gân kheo giúp tạo ra một “nền tảng” vững chắc cho khớp gối, giảm tải áp lực lên ACL tái tạo.
Cải thiện proprioception (nhận thức vị trí khớp): Các bài tập thăng bằng giúp bệnh nhân lấy lại cảm giác kiểm soát chuyển động, qua đó giảm nguy cơ tái chấn thương.

Những lợi ích trên đã được chứng minh qua các nghiên cứu khoa học, đồng thời góp phần rút ngắn thời gian hồi phục và tăng khả năng trở lại hoạt động thể chất của bệnh nhân. Tuy nhiên, nhận thức về tầm quan trọng của giai đoạn phục hồi trước phẫu thuật vẫn còn hạn chế tại Việt Nam, do đó cần có sự tuyên truyền rộng rãi và đào tạo bài bản trong ngành y.

Việc áp dụng các chương trình phục hồi chức năng cá nhân hóa, kết hợp giữa các bài tập truyền thống và ứng dụng công nghệ hiện đại sẽ giúp cải thiện chất lượng điều trị, giảm nguy cơ biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục cho bệnh nhân.

3. Nguyên tắc phục hồi chức năng trước phẫu thuật dây chằng chéo trước

Để đạt được hiệu quả tối ưu, chương trình phục hồi chức năng trước phẫu thuật cần được xây dựng dựa trên các nguyên tắc cơ bản sau:

3.1. Kiểm soát sưng và viêm

Ngay sau chấn thương, việc kiểm soát sưng và viêm đóng vai trò quan trọng nhằm giảm thiểu tổn thương cho các mô mềm xung quanh khớp gối. Bệnh nhân nên:

Sử dụng chườm lạnh trong khoảng 15–20 phút, thực hiện 3–4 lần mỗi ngày.
Kê cao chân khi nghỉ ngơi để hỗ trợ tuần hoàn máu và giảm sưng.
Băng dán Kinesio có thể được sử dụng để hỗ trợ cơ bắp xung quanh khớp gối, cải thiện tuần hoàn và giảm căng thẳng lên dây chằng tổn thương.
Băng ép giúp kiểm soát sưng nề, giảm đau và hỗ trợ ổn định khớp gối tạm thời.

3.2. Cải thiện tầm vận động khớp (ROM)

Khả năng duỗi thẳng và gập gối đầy đủ là một trong những chỉ số quan trọng cho sự thành công của quá trình phục hồi. Các bài tập cần đảm bảo nguyên tắtắc:

Không gây đau quá mức, thực hiện dần dần.
Giữ cho khớp gối luôn được chuyển động linh hoạt, tránh hiện tượng cứng khớp.

3.3. Tăng cường sức mạnh cơ bắp

Người bệnh cần tập luyện các nhóm cơ chủ yếu như:

Cơ tứ đầu đùi (quadriceps)
Cơ gân kheo (hamstring) Những bài tập này giúp bảo vệ khớp gối, hỗ trợ quá trình tái tạo của ACL và giảm nguy cơ bị tái chấn thương.

3.4. Cải thiện kiểm soát và thăng bằng

Khi khớp gối đã được cải thiện về mặt vận động và giảm sưng, các bài tập thăng bằng sẽ giúp nâng cao khả năng kiểm soát và nhận thức vị trí của khớp gối (proprioception). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng những bài tập này chỉ nên áp dụng khi khớp gối đã đủ ổn định, tránh gây thêm tổn thương.

3.5. Hỗ trợ tâm lý và tư vấn chuyên môn

Yếu tố tâm lý cũng đóng góp không nhỏ trong quá trình phục hồi chức năng:

Bệnh nhân cần được tư vấn để giảm bớt lo lắng, tăng cường động lực tập luyện.
Hỗ trợ tâm lý giúp bệnh nhân vượt qua những khó khăn và duy trì thái độ tích cực trước và sau phẫu thuật.

4. Các bài tập phục hồi chức năng trước phẫu thuật dây chằng chéo trước

Dưới đây là các bài tập cụ thể được khuyến nghị cho bệnh nhân đứt dây chằng chéo trước trong giai đoạn phục hồi chức năng trước phẫu thuật

4.1. Bài tập kích hoạt cơ tứ đầu (Quadriceps Setting)

Cách thực hiện:
Bệnh nhân nằm thẳng trên bề mặt phẳng (giường hoặc thảm tập), giữ chân duỗi thẳng và cố gắng ép cơ đùi xuống mặt phẳng. Giữ trong 5–10 giây và từ từ thả lỏng.
Số lần: Lặp lại từ 10 đến 15 lần mỗi buổi tập.
Lợi ích: Tăng cường cơ tứ đầu mà không gây áp lực lên khớp gối, giúp duy trì sức mạnh cơ bắp cần thiết cho quá trình phục hồi.

4.2. Bài tập nâng chân thẳng (Straight Leg Raise)

Cách thực hiện:
Bệnh nhân nằm ngửa, chân bị tổn thương giữ duỗi thẳng. Từ từ nâng chân lên khoảng 30–45 độ, giữ trong 5–10 giây rồi từ từ hạ xuống.
Số lần: Thực hiện từ 10 đến 15 lần mỗi buổi.
Lợi ích: Bài tập này giúp tăng cường sức mạnh cơ đùi và cơ hông, đồng thời cải thiện khả năng kiểm soát chuyển động của khớp gối.

Hình ảnh bài tập tại trung tâm Myrehab Matsuoka

4.3. Bài tập gập – duỗi gối có hỗ trợ

Cách thực hiện:
Ngồi trên ghế với lưng thẳng, bệnh nhân nhẹ nhàng sử dụng chân hỗ trợ để gập và duỗi khớp gối trong phạm vi không gây đau.
Số lần: Mỗi buổi tập thực hiện từ 10 đến 15 nhịp.
Lợi ích: Cải thiện tầm vận động của khớp gối, giúp ngăn ngừa hiện tượng cứng khớp sau phẫu thuật.

4.4. Bài tập bắc cầu (Bridge Exercise)

Cách thực hiện:
Nằm ngửa, co gối sao cho bàn chân đặt chắc chắn trên sàn. Nâng hông lên cao tạo thành đường thẳng từ vai đến gối, giữ trong 5–10 giây rồi từ từ hạ xuống.
Số lần: Lặp lại từ 10 đến 15 lần.
Lợi ích: Tăng cường cơ mông và cơ gân kheo, qua đó hỗ trợ ổn định khớp gối và giúp cải thiện lưu thông máu.

Hình ảnh tập tại trung tâm Myrehab Matsuoka

4.5. Bài tập thăng bằng (Balance Training)

(Chỉ áp dụng khi khớp gối đã ổn định, thường là giai đoạn trung – muộn của phục hồi chức năng)

Cách thực hiện:
Bệnh nhân đứng thẳng, tập trung duy trì cân bằng trên chân bị tổn thương trong khoảng 10–15 giây. Sau đó, chuyển sang thực hiện biến thể như chuyển trọng lượng hoặc di chuyển nhẹ.
Lợi ích: Giúp cải thiện khả năng kiểm soát và nhận thức vị trí của khớp gối, đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi sau phẫu thuật.

5 – Ứng dụng công nghệ và phương pháp điều trị mới

Trong những năm gần đây, ngành y học đã có nhiều tiến bộ trong việc hỗ trợ phục hồi chức năng cho bệnh nhân chấn thương ACL. Một số ứng dụng nổi bật bao gồm:

Ứng dụng tế bào gốc và yếu tố tăng trưởng:
Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy việc sử dụng tế bào gốc cùng với các yếu tố tăng trưởng có thể kích thích quá trình lành mô liên kết và tái tạo dây chằng. Dù phương pháp này vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu, nhưng nó mở ra hướng đi mới trong điều trị chấn thương ACL.
Thiết bị hỗ trợ phục hồi thông minh:
Các thiết bị theo dõi chuyển động của khớp gối được tích hợp công nghệ cao cho phép chuyên gia y tế đánh giá chính xác tiến trình phục hồi của bệnh nhân. Nhờ đó, chương trình tập luyện có thể được điều chỉnh phù hợp theo dữ liệu thời gian thực.

Thiết bị hỗ trợ thông minh

Phương pháp tập luyện ảo (Virtual Reality – VR):
Ứng dụng VR trong vật lý trị liệu giúp bệnh nhân tập luyện qua các bài tập tương tác, cải thiện khả năng thăng bằng và kiểm soát vận động một cách trực quan, góp phần tăng cường hiệu quả phục hồi.

Ứng dụng VR cho bài tập phục hồi trước phẫu thuật dây chằng

Ứng dụng VR trong vật lý trị liệu

Để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất, bệnh nhân cần tuân thủ các nguyên tắc tập luyện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia y tế, đồng thời kết hợp với các biện pháp hỗ trợ hiện đại. Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng; bệnh nhân cần duy trì thái độ tích cực, kiên trì và tin tưởng vào quá trình điều trị.

Tại MYREHAB – MATSUOKA, chúng tôi sử dụng các phương pháp vật lý trị liệu giúp giảm đau, chống viêm kết hợp cùng lộ trình vận động trị liệu tiêu chuẩn Nhật Bản nhằm đem lại hiệu quả lâu dài, không gây ra tác dụng phụ, giúp khách hàng chủ động trong việc phòng ngừa biến chứng và các bệnh lý khác.

MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản