Bàn chân đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ cơ thể đứng vững, di chuyển và chịu lực từ các hoạt động hằng ngày. Hiểu được cấu trúc bàn chân bình thường và sự khác biệt của bàn chân bẹt sẽ giúp bạn nhận biết sớm và can thiệp hiệu quả hơn.
1. Cấu trúc bàn chân bình thường bao gồm những gì?
Bàn chân bình thường có cấu tạo rất phức tạp với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấu trúc xương, dây chằng, cơ bắp, gân và các mô liên kết đặc biệt. Những thành phần này giúp bàn chân linh hoạt, ổn định, chịu được lực lớn và đảm bảo cân bằng khi di chuyển.
1.1 Vòm bàn chân
Vòm chân đóng vai trò quan trọng nhất, bao gồm ba vòm chính:
- Vòm trong (vòm dọc trong): Là vòm cao nhất, giúp phân phối và hấp thu lực hiệu quả nhất.
Vòm dọc trong và vòm dọc ngoài bàn chân. Nguồn: Internet·
- Vòm ngoài (vòm dọc ngoài): Độ cao vừa phải, hỗ trợ giữ thăng bằng và ổn định tư thế.
- Vòm ngang: Giúp bàn chân thích ứng linh hoạt khi di chuyển.
1.2. Hệ thống xương bàn chân
Bàn chân gồm 26 xương nhỏ, phân chia cụ thể thành:
- Xương cổ chân (7 xương): Giúp cổ chân chuyển động đa chiều linh hoạt và ổn định.
- Xương bàn chân (5 xương): Kết nối từ cổ chân tới ngón chân, chịu trách nhiệm nâng đỡ trọng lượng cơ thể.
- Xương ngón chân (14 xương): Hỗ trợ duy trì sự cân bằng và đẩy cơ thể khi di chuyển.
Hình ảnh hệ thống xương bàn chân. Nguồn: Internet
1.3. Hệ thống dây chằng bàn chân
Các dây chằng bao quanh khớp bàn chân rất chắc chắn, nối các xương lại với nhau và tạo sự ổn định cho vòm chân, hạn chế tình trạng bong gân hoặc lệch khớp khi vận động.
Hệ thống dây chằng bàn chân. Nguồn: Internet
1.4. Các cơ bắp và gân cơ bàn chân
Bàn chân được bao phủ bởi nhiều cơ nhỏ và gân cơ, giúp thực hiện các cử động tinh tế, kiểm soát độ linh hoạt và độ ổn định của bàn chân khi di chuyển, đặc biệt trong các hoạt động cần độ chính xác cao như chạy, nhảy hay đứng lâu.
Hệ thống cơ và gân vùng cổ bàn chân. Nguồn: Internet
1.5. Hệ thống mạc (fascial) quanh cổ chân và bàn chân
Cân gan chân, một thành phần trong hệ thống mạc. Nguồn: Internet
Hệ thống mạc (fascia) quanh cổ chân và bàn chân là một mạng lưới mô liên kết đặc biệt bao bọc các cơ, gân và dây chằng, tạo thành một cấu trúc chắc chắn nhưng vẫn có độ đàn hồi nhất định. Cấu trúc này giúp:
- Duy trì hình dạng của bàn chân và cổ chân khi chịu lực lớn.
- Phân phối lực tác động đồng đều, giảm áp lực cục bộ lên các cơ và dây chằng.
- Tăng cường khả năng chống đỡ và hấp thụ chấn động, giúp bảo vệ các cơ và dây chằng khỏi tổn thương do các chuyển động lặp lại hoặc va chạm mạnh.
- Hỗ trợ quá trình vận động linh hoạt của bàn chân, đảm bảo chuyển động mượt mà, ổn định, tránh đau và tổn thương.
Như vậy, ngoài các cấu trúc xương, dây chằng và cơ thông thường, hệ thống mạc (fascia) cũng đóng vai trò rất quan trọng, giữ bàn chân luôn hoạt động hiệu quả và ổn định trong mọi hoạt động hàng ngày cũng như khi chơi thể thao.
2. Bàn chân bẹt khác gì so với bàn chân bình thường?
Bàn chân bẹt (Flat Foot hay Pes Planus) là tình trạng vòm chân bị xẹp hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn khi đứng, làm cho lòng bàn chân tiếp xúc toàn bộ với mặt đất.
Việc so sánh hình ảnh trực quan sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn:
- Bàn chân bình thường: Có vòm chân cong rõ ràng khi đứng, lòng bàn chân không hoàn toàn chạm đất.
- Bàn chân bẹt: Lòng bàn chân gần như phẳng hoàn toàn, toàn bộ diện tích bàn chân tiếp xúc với mặt đất khi đứng.
Bàn chân bẹt và bàn chân bình thường
2.1. Sự thay đổi trong cấu trúc của bàn chân bẹt:
- Vòm chân bị xẹp hoặc mất hoàn toàn, lòng bàn chân phẳng, không nhìn thấy rõ cấu trúc vòm khi đứng.
- Dây chằng trở nên lỏng lẻo hoặc bị kéo căng quá mức, dẫn đến mất khả năng giữ vòm chân ổn định.
- Các nhóm cơ bàn chân trở nên yếu hơn, làm giảm khả năng nâng đỡ và phân tán lực.
Nhóm cơ bị yếu
Cơ chày sau
- Vai trò: nâng đỡ vòm trong, tạo chuyển động gập mặt lòng bàn chân và xoay trong (inversion) bàn chân.
- Trong bàn chân bẹt, cơ này thường yếu đi hoặc bị thoái hóa dần (thường gặp ở người lớn, gọi là rối loạn gân cơ chày sau.
Giải phẫu cơ chày sau. Nguồn: Trung tâm Myrehab-Matsuoka
Cơ chày trước
- Tham gia ổn định vòm bàn chân trong động tác gấp mu bàn chân kèm xoay trong.
- Có thể bị yếu, đặc biệt khi không đủ khả năng kiểm soát động tác sụp vòm trong bước đi.
Giải phẫu cơ chày sau. Nguồn: Trung tâm Myrehab-Matsuoka
Nhóm cơ nội tại bàn chân
- Bao gồm: cơ dạng ngón , cơ gấp ngón cái ngắn, cơ vuông gan chân, v.v.
- Các cơ này đóng vai trò duy trì vòm bàn chân trong tư thế đứng và giai đoạn chống của bước đi.
- Chúng thường suy yếu theo thời gian nếu bàn chân bẹt không được điều chỉnh sớm.
2.2. So sánh bàn chân bẹt và bàn chân bình thường khi phân tích bằng máy DIERS
Khi sử dụng hệ thống DIERS formetric hoặc DIERS pedoscan, sự khác biệt giữa bàn chân bẹt và bàn chân bình thường được thể hiện rõ qua các thông số áp lực, hình học và sự phân bố tải trọng trong lúc đứng và khi di chuyển:
- Hình dạng vòm bàn chân (arch index):
Ở người có bàn chân bình thường, máy sẽ ghi nhận được vòm dọc trong (medial longitudinal arch) với độ cong rõ ràng. Trong khi đó, ở người có bàn chân bẹt, vòm này bị sụp xuống, chỉ số cong giảm hoặc mất hoàn toàn, khiến diện tích tiếp xúc giữa mặt gan chân và sàn tăng lên.
Hình ảnh bàn chân trên máy Diers. Nguồn: Internet
- Phân bố áp lực: Bàn chân bẹt có xu hướng tăng áp lực ở vùng giữa bàn chân (midfoot) và vùng gan chân phía trong (medial forefoot), trong khi bàn chân bình thường phân bố áp lực đều hơn giữa gót chân, đầu các xương bàn và các ngón.
- Trục sinh học (biomechanical axis): Ở người có bàn chân bẹt, máy DIERS có thể cho thấy trục chuyển trọng tâm bị lệch, ảnh hưởng đến chuỗi vận động từ cổ chân lên gối và khớp háng, làm tăng nguy cơ chấn thương do lệch trục sinh lý học khi đi hoặc chạy.
- Dấu hiệu bất đối xứng (asymmetry): Nếu bàn chân bẹt chỉ xuất hiện một bên (bàn chân bẹt không đối xứng), máy DIERS còn cho phép phát hiện sự bất cân bằng giữa hai bên cơ thể, từ đó điều chỉnh kế hoạch phục hồi chức năng hoặc hỗ trợ bằng dụng cụ chỉnh hình phù hợp.
2.3. Các dạng bàn chân bẹt phổ biến:
- Bàn chân bẹt linh hoạt (Flexible Flat Foot): Vòm chân biến mất khi đứng nhưng có thể xuất hiện khi nhấc chân lên hoặc không chịu lực.
- Bàn chân bẹt cứng (Rigid Flat Foot): Vòm chân mất hoàn toàn cả khi đứng lẫn không chịu lực.
3. Ảnh hưởng của bàn chân bẹt đến chức năng vận động
Bàn chân bẹt tuy không gây đau ngay lập tức, nhưng lâu dài sẽ làm ảnh hưởng đến chức năng di chuyển, bao gồm:
3.1. Ảnh hưởng đến khả năng cân bằng
Vòm chân có tác dụng cân bằng trọng lượng cơ thể. Khi vòm chân mất đi, khả năng giữ thăng bằng cũng kém dần, khiến việc đứng, đi bộ hoặc chạy trở nên khó khăn hơn.
3.2. Giảm khả năng hấp thụ và phân tán lực
Bàn chân bình thường sẽ giúp phân phối lực đồng đều, bảo vệ khớp gối, hông và cột sống. Khi bàn chân bẹt xuất hiện, lực tác động mạnh trực tiếp hơn lên các khớp, gây tăng nguy cơ đau nhức, thoái hóa khớp, hay thậm chí là viêm gân gót (viêm cân gan chân).
3.3. Ảnh hưởng đến dáng đi
Bàn chân bẹt làm thay đổi dáng đi, nhiều người có xu hướng đi lệch vào trong, khiến giày dép nhanh mòn lệch và gây căng thẳng cho cơ bắp và xương khớp.
Hiểu rõ cấu trúc và sự khác biệt giữa bàn chân bình thường và bàn chân bẹt sẽ giúp bạn sớm phát hiện tình trạng này và có hướng xử lý kịp thời, nhằm duy trì sức khỏe vận động lâu dài. Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ thăm khám và phục hồi chức năng thì có thể liên hệ ngay đến Hotline 1900 3181 của Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka hoặc đặt lịch khám Tại đây.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
