Tuy phẫu thuật sụn chêm là bước quan trọng giúp giải quyết tổn thương trong khớp gối nhưng hành trình phục hồi lâu dài mới là phần then chốt để khớp gối vận động linh hoạt trở lại. Trong đó, vật lý trị liệu – giải pháp phục hồi sau mổ sụn chêm đóng vai trò chủ đạo giúp cải thiện chức năng khớp, giảm đau và ngăn tái tổn thương.
1. Tổng quan về sụn chêm
1.1 Cấu tạo cơ bản của sụn chêm
Sụn chêm gồm sụn chêm trong và sụn chêm ngoài, là hai cấu trúc sụn hình bán nguyệt nằm giữa xương đùi và xương chày trong khớp gối. Chúng có vai trò hấp thu và phân tán lực, giúp giảm áp lực trực tiếp lên bề mặt khớp, đồng thời tăng độ vững và ổn định cho khớp gối trong các động tác gập, duỗi và xoay. Khi một trong hai sụn chêm bị rách hoặc tổn thương, khả năng hấp thu lực bị suy giảm, làm áp lực dồn nhiều hơn lên khớp gối, từ đó gây đau, kẹt khớp và hạn chế vận động.
1.2 Mục tiêu của vật lý trị liệu trong phục hồi sụn chêm
Theo bài nghiên cứu Gamble (2021) cho thấy, người bệnh tuân thủ phục hồi vật lý trị liệu sớm có kết quả tốt hơn rõ rệt trong chức năng khớp gối sau mổ. Sau mổ sụn chêm, mục tiêu của vật lý trị liệu là: Phục hồi phạm vi chuyển động khớp gối, tăng sức mạnh cơ quanh gối (đùi trước, đùi sau), cải thiện cân bằng và kiểm soát vận động, giảm đau và sưng. Bên cạnh đó, vật lý trị liệu còn giúp khớp gối hồi phục nhanh hơn và dễ dàng quay lại hoạt động thường ngày hoặc chơi thể thao sớm hơn.
>>> Xem thêm: Rách sụn chêm đầu gối: Nguyên nhân, dấu hiệu và phác đồ phục hồi cho vận động viên
Cấu tạo cơ bản của sụn chêm
(Nguồn: Vinmec)
2. Các kĩ thuật vật lý trị liệu thường được áp dụng
2.1 Phương pháp vận động thụ động và chủ động
Ở giai đoạn đầu sau phẫu thuật, các kỹ thuật vận động thụ động được áp dụng với mục tiêu quan trọng là giúp khớp gối duỗi thẳng hoàn toàn (đạt 0°) càng sớm càng tốt, đồng thời đảm bảo khớp vận động nhẹ nhàng và an toàn. Trong giai đoạn này, chuyên viên vật lý trị liệu sẽ trực tiếp hỗ trợ di chuyển khớp gối trong giới hạn cho phép nhằm ngăn ngừa dính khớp, cứng khớp và hạn chế mất tầm vận động. Việc đạt được duỗi gối đầy đủ sớm giúp phân bố lực hợp lý khi đứng và đi lại, đồng thời cải thiện tuần hoàn máu và tạo nền tảng cho các bài tập chủ động ở giai đoạn tiếp theo.
Khi tình trạng khớp gối đã ổn định hơn, người bệnh có thể bắt đầu vận động chủ động, tức là tự thực hiện các động tác nhẹ như gập – duỗi gối hoặc nâng chân thẳng. Những bài tập này giúp kích hoạt cơ đùi và các nhóm cơ quanh khớp gối, hỗ trợ phục hồi khả năng vận động tự nhiên. Ví dụ, bài tập heel slides thường được sử dụng để tăng dần biên độ gập gối một cách an toàn và có kiểm soát.
Bài tập trượt gót chân
(Nguồn: Myrehab Matsuoka)
2.2 Bài tập tăng sức mạnh cơ đùi và cơ quanh gối
Tăng cường sức mạnh cơ đùi và các nhóm cơ quanh khớp gối là yếu tố then chốt giúp bảo vệ sụn chêm và duy trì sự ổn định khớp sau phẫu thuật. Tại Myrehab Matsuoka, các bài tập được lựa chọn không chỉ phù hợp cá nhân hoá với bệnh nhân mà còn dựa trên nguyên tắc an toàn – kiểm soát – tiến triển phù hợp từng giai đoạn, nhằm đảm bảo khớp gối được bảo vệ tối đa trong quá trình hồi phục. Khi cơ đùi trước, cơ gân kheo và cơ quanh gối hoạt động hiệu quả, lực dồn trực tiếp lên sụn chêm sẽ giảm đáng kể, từ đó hạn chế nguy cơ tái tổn thương.
Ở giai đoạn sớm, người bệnh thường bắt đầu với các bài tập co cơ tĩnh (isometric) và vận động ít chịu tải, tập trung vào việc kích hoạt cơ mà không gây căng kéo vùng phẫu thuật. Khi khớp gối đạt đủ tầm vận động và kiểm soát tốt, chương trình tập sẽ được nâng dần mức độ với các bài như mini squats, hamstring curls hoặc tập với dây đàn hồi và luôn được theo dõi bởi các chuyên viên vật lý trị liệu. Việc nâng dần mức độ các bài tập theo tiêu chí kiểm soát trục gối, không đau và không sưng giúp tăng sức mạnh cơ một cách bền vững, đồng thời cải thiện khả năng phối hợp và chức năng vận động của khớp gối trong sinh hoạt hằng ngày.
Gập duỗi tư thế nằm sấp
(Nguồn: Myrehab Matsuoka)
2.3 Phương pháp nhiệt, sóng ngắn và siêu âm trị liệu
Trong quá trình hồi phục sau phẫu thuật, các liệu pháp hỗ trợ như nhiệt trị liệu, sóng ngắn hoặc điện xung đôi khi được sử dụng nhằm giúp người bệnh kiểm soát đau và giảm cảm giác khó chịu quanh khớp gối. Ở giai đoạn sớm, chườm lạnh thường được áp dụng để hỗ trợ giảm sưng và phản ứng viêm; trong khi ở giai đoạn sau, chườm ấm có thể giúp thư giãn cơ và cải thiện cảm giác linh hoạt khi tập vận động.
Siêu âm trị liệu là phương pháp sử dụng sóng âm thanh tần số cao tác động vào mô mềm quanh khớp với mục tiêu hỗ trợ tuần hoàn tại chỗ và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tập luyện. Tuy nhiên, hiệu quả của siêu âm và sóng ngắn còn phụ thuộc vào từng cơ địa, giai đoạn hồi phục và cách phối hợp với bài tập vận động chủ động. Do đó, các phương pháp này thường được xem là liệu pháp hỗ trợ, đóng vai trò bổ trợ cho chương trình phục hồi chức năng, thay vì thay thế các bài tập tăng sức mạnh và kiểm soát vận động cho khớp gối.
2.4 Bài tập thăng bằng và kiểm soát chuyển động
Sau khi khớp gối đã đạt được sự linh hoạt cơ bản, các bài tập thăng bằng sẽ được đưa vào chương trình phục hồi. Mục tiêu của bài tập này là cải thiện khả năng kiểm soát chuyển động và phản xạ của khớp khi đứng, đi hoặc đổi hướng. Việc đứng trên một chân, sử dụng thảm hoặc đệm mềm giúp khớp gối thích nghi tốt hơn với các tình huống thực tế.
Ở giai đoạn phục hồi cuối, người bệnh có thể tập những bài nâng cao hơn như bước sang ngang hoặc bước lên xuống bục. Khi kiểm soát tốt thăng bằng, khớp gối không chỉ vững mà còn linh hoạt, sẵn sàng cho các hoạt động thường ngày hoặc thể thao nhẹ.
Bài tập đứng thăng bằng 1 chân
(Nguồn: Myrehab Matsuoka)
3. Lộ trình phục hồi theo từng giai đoạn sau mổ
Phục hồi sụn chêm thường được chia làm các giai đoạn như sau:
- Giai đoạn I (0-2 tuần): Chú trọng giảm sưng, kiểm soát đau, vận động nhẹ (duỗi – gập ở mức rất nhẹ).
- Giai đoạn II (2-6 tuần): Tăng dần vận động chủ động, tập sức mạnh cơ đùi + cơ quanh gối, bắt đầu bài tập thăng bằng nhẹ.
- Giai đoạn III (6-12 tuần): Giảm hỗ trợ, tăng bài tập chịu tải nhẹ, thăng bằng, chuyển động đa hướng.
- Giai đoạn IV (3 tháng trở đi): Có thể trở lại hoạt động bình thường, duy trì tập luyện các bài tập tăng cường sức mạnh đầy đủ.
4. Lưu ý và khuyến nghị để tối ưu hiệu quả phục hồi sau phẫu thuật
Dưới đây là những lưu ý người bệnh cần theo để có thể cải thiện sụn chêm:
- Tư thế và mang vác: tránh vận động mạnh, xoay khớp đột ngột hoặc mang vác nặng khi khớp gối chưa hồi phục hoàn toàn.
- Dinh dưỡng và nghỉ ngơi: Nghỉ ngơi đúng cách giúp hồi phục mô mềm quanh khớp gối.
- Khám định kĩ và tiếp tục bài tập duy trì: ngay cả khi khớp gối đã ổn định, bài tập thăng bằng – sức mạnh vẫn nên tiếp tục để bảo vệ sụn chêm và khớp về lâu dài.
Bài tập gập duỗi khớp gối
(Nguồn: Myrehab Matsuoka)
>>> Xem thêm: Chấn thương rách sụn chêm đầu gối khi chơi bóng rổ: Dấu hiệu, phục hồi và phòng ngừa tái phát
Việc hiểu rõ cấu trúc sụn chêm, vai trò của vật lý trị liệu và lộ trình phục hồi giúp người bệnh dự đoán đúng hướng đi sau mổ và chủ động tham gia vào giai đoạn hồi phục. Bên cạnh đó, bệnh nhân cần tuân theo đúng lộ trình, tăng cường bài tập, nghe phản ứng cơ thể và duy trì chăm sóc dài hạn – bởi phục hồi sụn chêm không chỉ là chữa lành mà còn là bảo vệ vận động và chất lượng cuộc sống trong tương lai.
Trung tâm Trị liệu và Phục hồi chức năng Myrehab Matsuoka
- Hotline: 1900 3181
- Website: myrehab-matsuoka.com
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, phường Kim Liên, Hà Nội.
Nguồn:
[1] Gamble Ernie. Meniscus Surgery: Simple Exercises for Your Best Recovery. BSR Physical Therapy.
[2] Gong Hoisang. 13 bài tập phục hồi sau mổ dây chằng chéo trước & chéo sau hiệu quả. Phòng Khám ACC.
