Bàn chân bẹt (flat feet) không chỉ là vấn đề về cấu trúc bàn chân; nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi vòm gan chân sụp xuống, toàn bộ chuỗi vận động từ mắt cá tới khung chậu và cột sống có thể bị ảnh hưởng, dẫn đến tình trạng đau lưng dưới.
1. Bàn chân bẹt và vai trò của vòm gan chân
Ở bàn chân bình thường, vòm gan chân – gồm hai vòm dọc (trong và ngoài) và một vòm ngang – đóng vai trò giống như hệ thống giảm xóc tự nhiên. Khi chúng ta đặt chân xuống, vòm này nén lại một phần để hấp thụ lực và phân phối đều lực lên khớp gối, hông, rồi lên cột sống. Trong khi đó, người có bàn chân bẹt thiếu vòm gan chân hoặc vòm đã sụp hoàn toàn, khiến toàn bộ lòng bàn chân tiếp xúc với mặt đất. Hệ quả là lực dội ngược lên hệ cơ xương khớp bị thay đổi, tạo gánh nặng nhiều hơn cho cột sống thắt lưng.
Vòm dọc trong (nét đứt đỏ) và vòm ngang bàn chân. Nguồn: Internet
Theo một nghiên cứu trên hơn 500 người trưởng thành, tỷ lệ đau lưng cấp tính (ALBP) và mãn tính (CLBP) ở nhóm có bàn chân bẹt lần lượt cao gấp 3,28 và 4,5 lần so với nhóm bàn chân bình thường PMC. Điều này cho thấy vòm gan chân không chỉ là chuyện “bàn chân” mà còn can dự sâu vào sức khỏe cột sống.
2. Cơ chế sinh lý: từ bàn chân đến cột sống
2.1 Quay sấp quá mức và tác động lên trục chi dưới
Bàn chân bẹt thường kèm theo hiện tượng quá sấp (Bàn chân có xu hướng nghiêng vào trong quá mức trong giai đoạn tiếp xúc đất, hiện tượng này được gọi là quá sấp-overpronation). Khi hiện tượng quá sấp (overpronation) xảy ra tại bàn chân, đặc biệt trong giai đoạn tiếp đất và chuyển trọng tâm khi bước đi, phần xương sên (talus) có xu hướng đổ vào trong và xuống dưới. Chuyển động này kéo theo xương chày (tibia) xoay trong một cách tự động do mối liên kết giải phẫu giữa các cấu trúc ở khớp cổ chân.
Khi xương chày xoay trong, nó tạo ra một chuỗi chuyển động lan lên phía trên:
- Xương đùi (femur) – thông qua khớp gối – cũng có xu hướng xoay trong để tương thích với xương chày, đảm bảo sự ổn định tạm thời của chuỗi chi dưới.
- Khung chậu (pelvis) lúc này có xu hướng nghiêng về trước (anterior pelvic tilt) để đáp ứng sự xoay của xương đùi và thay đổi trong cơ chế nâng đỡ cơ thể.
Sự nghiêng trước của khung chậu làm thay đổi góc lưng chậu (lumbopelvic angle) – tức là góc giữa trục của cột sống thắt lưng và mặt phẳng khung chậu. Khi góc này tăng lên, đường cong thắt lưng trở nên ưỡn quá mức, khiến các đốt sống thắt lưng chịu nhiều áp lực hơn, đặc biệt ở đĩa đệm và các khớp liên mấu (facet joints). Theo thời gian, sự thay đổi này có thể gây đau lưng dưới mãn tính, hạn chế chức năng vận động và gây ra nhiều hệ quả tư thế khác.
2.2 Sự xoay chậu và tăng ưỡn thắt lưng
Mối liên hệ giữa khung chậu nghiêng và tăng ưỡn cột sống. Nguồn: Internet
Khi khung chậu bị nghiêng về trước, đường cong sinh lý của cột sống thắt lưng sẽ tăng lên. Ở trạng thái này, các cơ gập hông như cơ thắt lưng-chậu và cơ thẳng đùi có xu hướng bị rút ngắn và tăng hoạt động, trong khi các cơ ở mặt sau cơ thể như cơ hamstrings và cơ mông lớn bị kéo giãn và yếu đi. Để duy trì sự ổn định tư thế, các cơ vùng lưng dưới như cơ dựng sống (erector spinae) phải hoạt động quá mức, dẫn đến hiện tượng mỏi cơ, căng cơ kéo dài và cảm giác đau âm ỉ vùng thắt lưng theo thời gian. Sự mất cân bằng giữa các nhóm cơ đối vận này là một trong những cơ chế chính gây ra tình trạng đau thắt lưng thứ phát ở người có biến dạng bàn chân bẹt.
3. Triệu chứng thường gặp
Người bị bàn chân bẹt kết hợp đau lưng thường phàn nàn về đau lưng dưới kéo dài, mà đa số là cảm giác mỏi hoặc đau âm ỉ ở vùng thắt lưng, đôi khi lan xuống mông hoặc đùi sau. Một số trường hợp có thể xuất hiện đau cổ, mỏi vai, do chuỗi vận động sai lệch làm thay đổi toàn bộ cột sống. Ngoài ra, người bệnh còn có thể gặp tình trạng đau hông, đặc biệt khi đi bộ hoặc chạy bộ lâu.
Một số biểu hiện dễ nhận diện khác là đôi giày mòn không đều, phần đế trong bị mòn nhanh hơn đế ngoài, dáng đi hơi chụm đầu gối vào trong, cũng như cảm giác dễ mệt mỏi ở bắp chân và bắp đùi sau khi đứng lâu.
Đế giày mòn nhiều ở bên trong. Nguồn: Internet
4. Bằng chứng khoa học
Nhiều nghiên cứu đã khẳng định mối liên hệ giữa vòm gan chân và đau lưng. Ngoài nghiên cứu đã trích dẫn ở trên, một khảo sát khác tại Ấn Độ trên hơn 400 bệnh nhân cho thấy những người có bàn chân bẹt có nguy cơ bị đau lưng cao gấp 6,29 lần so với nhóm đối chứng (OR = 6,29; 95% CI: 2,52–15,69) scipublications.com. Kết quả này nhấn mạnh rằng nếu bạn đang bị đau lưng mạn tính, việc kiểm tra dáng bàn chân nên nằm trong danh sách ưu tiên.
Hơn nữa, một nghiên cứu dựa trên dữ liệu dân số lớn (Framingham Foot Study) phân tích hàng nghìn cá nhân và phát hiện rằng những người có độ cong bàn chân bất thường – bao gồm bẹt hoặc quá cao – đều có tỷ lệ gặp đau lưng cao hơn so với dân số bình thường Academic OUP.
Gần đây, một công trình tại Hàn Quốc còn chỉ ra rằng bàn chân bẹt không chỉ liên quan tới đau lưng mà còn thúc đẩy quá trình thoái hóa đĩa đệm thắt lưng theo thời gian ScienceDirect.
5. Cách giảm đau và cải thiện tình trạng
5.1 Sửa tư thế và thói quen vận động
Để giảm áp lực lên vùng thắt lưng, bạn cần đi đứng, ngồi làm việc đúng tư thế. Khi ngồi, hãy giữ lưng thẳng, bàn chân đặt phẳng trên sàn và tránh ngồi bắt chéo chân. Khi đi lại, nên bước đều hai chân, tránh xoay hông quá mức. Ngoài ra, hãy giảm thời gian đứng yên một chỗ, xen kẽ ngồi và đi lại nhẹ nhàng để giảm stress lên cột sống.
5.2 Sử dụng giày dép hỗ trợ vòm chân
Như đã đề cập, giày chỉnh hình hoặc miếng lót orthotics giúp nâng đỡ vòm gan chân, từ đó giảm quay sấp quá mức. Khi vòm chân được nâng đỡ đúng mức, chuỗi vận động từ chân lên khung chậu trở nên cân bằng hơn, giảm căng thẳng cơ vùng lưng dưới. Hãy tìm đến chuyên gia để được đo bàn chân và lựa chọn sản phẩm chính xác thay vì mua đại trà.
5.3 Tập luyện phục hồi chức năng
Việc tập vật lý trị liệu tập trung vào hai mục tiêu chính: tăng cường cơ nâng vòm (chủ yếu là cơ chày sau) và cân bằng lực giữa cơ bụng, cơ lưng. Các bài tập như nhón gót, cuộn khăn, lăn bóng dưới chân đều giúp kích hoạt các cơ nhỏ, cải thiện cảm giác bàn chân và từ đó ổn định vùng thắt lưng.
Tập luyện cho bàn chân bẹt. Nguồn: Myrehab-Matsuoka
Đồng thời, những bài tập dành cho cột sống, như gập người nhẹ, hít xà, plank, cũng giúp cơ vùng bụng và cơ mông, cơ đùi sau được khỏe hơn, kết hợp với các bài tập kéo giãn cơ thắt lưng chậu và cơ thẳng đùi, giúp hỗ trợ cột sống, giảm gánh nặng cho đĩa đệm.
Bài tập cho cột sống thắt lưng. Nguồn: Myrehab-Matsuoka
5.4 Giảm cân và thay đổi lối sống
Nếu bạn đang trong tình trạng thừa cân, việc giảm cân sẽ trực tiếp giảm áp lực lên bàn chân và cột sống. Hãy xây dựng kế hoạch ăn uống hợp lý, kết hợp vận động như đi bộ, bơi lội hoặc đạp xe nhẹ để đốt cháy calo và tăng sức bền cho cơ toàn thân.
5.3 Sử dụng biện pháp hỗ trơ bằng nẹp hoặc băng dán
Trong những lúc đau nhức cấp, bạn có thể dùng nẹp mềm hoặc băng dán kinesio quanh cổ chân để giữ vững cấu trúc bàn chân, hạn chế chuyển động xấu. Song đây chỉ là giải pháp tạm thời, không thể thay thế phương pháp lâu dài như tập luyện và lót chỉnh hình bàn chân.
6. Kết luận
Mối liên hệ giữa bàn chân bẹt và đau lưng không chỉ là giả thuyết mà đã được khẳng định qua hàng loạt nghiên cứu y học. Khi vòm gan chân mất đi, chuỗi vận động sinh học từ chân tới cột sống bị biến đổi, kéo theo tình trạng pronation quá mức, xoay chậu trước và tăng căng thẳng cho đĩa đệm thắt lưng. Hậu quả là đau lưng dưới, mỏi cổ, đau hông – những triệu chứng ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống.
Tin vui là bạn hoàn toàn có thể giảm đau và cải thiện tình trạng mà không cần tới phẫu thuật. Bằng việc sửa tư thế, đi giày hỗ trợ, tập vật lý trị liệu, kết hợp giảm cân và đôi khi là dùng nẹp tạm thời, hầu hết người bệnh đều tìm lại được sự thoải mái trong di chuyển. Hãy nhớ rằng chìa khóa thành công nằm ở việc phát hiện sớm và kiên trì điều trị. Nếu bạn đang gặp các triệu chứng liên quan, đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia để được thăm khám và hướng dẫn phương pháp phù hợp.
Tại MYREHAB – MATSUOKA, chúng tôi sử dụng các phương pháp vật lý trị liệu giúp giảm đau, chống viêm kết hợp cùng lộ trình vận động trị liệu tiêu chuẩn Nhật Bản nhằm đem lại hiệu quả lâu dài, không gây ra tác dụng phụ, giúp khách hàng chủ động trong việc phòng ngừa biến chứng và các bệnh lý khác.
Để đặt lịch khám tại Myrehab Matsuoka, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE 1900 3181 hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY.
MYREHAB MATSUOKA – Trung tâm trị liệu và phục hồi chức năng hợp tác Việt Nam – Nhật Bản
- Hotline: 1900 3181
- Website: https://myrehab-matsuoka.com/
- Facebook: https://www.facebook.com/myrehab.official
- Địa chỉ: Tầng 2 Tòa nhà CONINCO, số 4 Tôn Thất Tùng, Đống Đa, Hà Nội
